Stichting Stadskanaal Rail

Stationsgebouw van Veendam, gebouwd in 1910 door de NOLS.

Museumspoorlijn STAR in 2001, met locomotieven 'Emma' en 'Anna' te Stadskanaal.

Opening van personenvervoer op het Station Veendam en de spoorlijn Zuidbroek – Veendam.

Loc 52 8060 vertrekt van Stadskanaal naar Veendam.

Loc NS 204 met goederentrein te Stadskanaal.

Gastoptreden van loc NS 162 / WD 70033 te Musselkanaal.

Gastoptreden van loc 7742 van de SHM te Musselkanaal.

Gastoptreden van loc 2454 van de BSH te Wildervank.

Vervoerbewijs STAR, enkele reis voor volwassenen.

Het baanvak tussen de Groningse plaatsen Stadskanaal en Veendam is in 1910 aangelegd door de Noordoosterlocaalspoorweg-Maatschappij (NOLS) en het baanvak tussen Stadskanaal en Musselkanaal in 1924 door de oorspronkelijke STAR, de Groningsch-Drentsche Spoorwegmaatschappij Stadskanaal-Ter Apel-Rijksgrens. Sinds 1938 was de gehele spoorlijn van de Nederlandse Spoorwegen, het goederenverkeer werd gestaakt in 1990.

Het had niet veel gescheeld of er was nooit een museumspoorlijn op de Drents / Groningse grens geweest. Als in 1991 niet een aantal fanatiekelingen onder leiding van Theo Euverman aan de bel hadden getrokken, hadden de Nederlandse Spoorwegen de lijn Veendam – Stadskanaal – Nieuw Buinen – Musselkanaal opgebroken.[1]

In 1994 werd het eerste rijvaardige materieel verworven vanuit Zuid-Duitsland. De eerste ritten van de STAR vonden plaats op 18 en 19 juni 1994. De beide stoomlocomotieven waren toen echter nog niet uit Duitsland overgebracht en daarom reed stoomloc 4 van de Museum Buurtspoorweg deze trein. Vanaf het rijseizoen 1995 reden de treinen met eigen locs op de trajecten Veendam – Stadskanaal en Stadskanaal – Musselkanaal.

Van de oude stationsgebouwen was veel gesloopt, waaronder het station Stadskanaal. De STAR bouwde een nieuw stationsgebouw in retro-stijl. Dit werd geopend in 1997. Alleen het oorspronkelijke stationsgebouw van Veendam uit 1910 is bewaard gebleven.

Op 6 januari 2003 werd de STAR eigenaar van de spoorlijn Veendam – Stadskanaal – Musselkanaal. De aankoop, met een totale oppervlakte van bijna 56 hectare, omvat de gehele spoorlijn van de brug over de Ommelanderwijk te Veendam tot en met de brug over de Valthermond te Musselkanaal. Ook grond rond de emplacementen bij de (voormalige) stations langs de spoorlijn zijn hiermee overgedragen.[2]

In 2005 werd het nog bestaande stationsgebouw te Veendam gekocht. Al eerder kon dit gebouw gebruikt en gerestaureerd worden.

Op 18 januari 2008 onthulde gedeputeerde Hans Gerritsen van de provincie Groningen de laatste steen van de nieuwe rijtuigenloods, annex museum.

Het op langere termijn verder doortrekken van de treindienst Groningen – Veendam naar Stadskanaal is door de provincie Groningen in 2015 en 2016 nader onderzocht. Gebruik van de bestaande spoorlijn leek moeilijk haalbaar, mede omdat het spoor inmiddels eigendom van de STAR is, en de belangen van STAR niet steeds op één lijn liggen met die van de provincie.[7] Bij spoorbeheerder ProRail (die geen eigenaar is van de spoorlijn) heeft een dergelijk project geen prioriteit.[8]

Toch werd in maart 2019 een akkoord gesloten tussen ProRail, STAR, het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en Arriva om in 2025 een treinverbinding te starten tussen Groningen en Stadskanaal. Er worden dagelijks 1.900 extra reizigers verwacht. De STAR ontvangt een bedrag van 1,5 miljoen euro voor de spoorlijn Veendam – Stadskanaal en de grond eromheen, en kan dan op zondagen met museumtreinen blijven rijden tussen de reguliere treinen door. Hierbij zal de spoorlijn 'om en om' gebruikt worden door de treinen van Arriva en de stoomtreinen van STAR.[9][10]

Over nog verdere verlenging naar Emmen, de Nedersaksenlijn, die een rechtstreekse verbinding van Groningen met Twente mogelijk zou maken, wordt ook gespeculeerd. Een haalbaarheidsonderzoek in 2016[11] gaf aan dat er aanknopingspunten waren voor een vervolgonderzoek, dat plaatsvond in 2019. Daarin werden de kosten voor deze investering driemaal zo hoog geschat als in het eerdere rapport.[12] Over de vraag of het voor de STAR dan nog mogelijk zou zijn de museumtreinen tussen Veendam en Stadskanaal te handhaven, liet het rapport zich niet uit. Een meerderheid in Provinciale Staten van Drenthe zag al in 2017 meer in het verbeteren van de N34 dan in het aanleggen van nieuw spoor.[13]

In 2019 presenteerde de STAR plannen om van Stadskanaal naar Gieten te gaan rijden. Dit om een aantrekkelijke nieuwe toeristische verbinding met de Hondsrug in Drenthe te realliseren. De vroegere spoorlijn Stadskanaal – Gasselternijveen – Gieten, onderdeel van de (vroegere) spoorlijnen Zwolle – Stadskanaal en Gasselternijveen – Assen van de vroegere Noordoosterlocaalspoorweg-Maatschappij zou dan herlegd moeten worden over een lengte van 13,3 kilometer. Het baanlichaam van de in 1972 gesloten en in 1977 opgebroken spoorlijn is nog vrijwel volledig aanwezig. De kosten van heraanleg worden begroot op 7 miljoen euro. Er wordt nog gezocht naar geld.[14][15]

• KM 14,8
  Het Station Veendam heeft één perronspoor, de STAR maakt gebruik het emplacement van spoorbeheerder ProRail.
  • De voormalige loods van Jonker tegenover het STAR station werd tot december 2010 gebruikt voor het stallen van overtollig spoorwegmaterieel. Deze loods is inmiddels ingericht als overdekt busstation en werd op 16 september 2011 in gebruik genomen.
• KM 12,5
  Het Station Wildervank heeft een emplacement met een kopspoor en een omloopspoor. Er is geen stationsgebouw meer aanwezig.
• KM 8,8
  De Halte Bareveld heeft een kopspoor.
• KM 3,2
  Het voormalige Station Stadskanaal Pekelderweg heeft een emplacement met een passeerspoor. Hier is geen perron aanwezig.
  • Vroeger overstapmogelijkheid op de Stoomtramweg-Maatschappij Oldambt – Pekela (SOP) naar Winschoten.
• KM 0,0
  Het Station Stadskanaal heeft vier perronsporen en uitgebreid emplacement.
• KM 1,5
  De voormalige Stopplaats Stadskanaal Oost, gelegen bij het centrum van Stadskanaal, heeft geen emplacement. Hier is ook geen perron aanwezig.
• KM 3,5
  Het voormalige Station Nieuw Buinen heeft een emplacement met een kopspoor en een omloopspoor. Hier is sinds 2018 een perron aanwezig.
• KM 6,3
  De voormalige Halte Eerste Exloërmond heeft een emplacement met een kopspoor. Hier is geen perron aanwezig.
• KM 8,9
  Het Station Musselkanaal- Valthermond heeft een perronspoor en een emplacement met een kopspoor en een omloopspoor. Aan het einde van de spoorlijn is een kopspoor.

De STARwagon op het omloopspoor van de voormalige halte Halte Stadskanaal Pekelderweg.

In 2002 werd door Atelier Van Lieshout een goederenwagon, de STARwagon, ingericht als verblijfsruimte met onder meer een werkruimte en een badruimte. Dit kunstobject werd gerealiseerd in opdracht van de herinrichtingscommissie Oost-Groningen en Gronings-Drentse Veenkoloniën. De STARwagon staat opgesteld bij het station Stadskanaal.[16]

Museumspoorlijn STAR heeft sinds de oprichting een omvangrijke collectie locomotieven, rijtuigen en goederenwagens opgebouwd. In totaal telt de collectie circa 100 objecten.[17]

De collectie bevat een aantal Nederlandse historische diesellocomotieven, die vroeger bij de Nederlandse Spoorwegen reden. Enkele hiervan zijn of worden teruggebracht in de oorspronkelijke toestand. Ook een aantal stoomlocomotieven, waaronder de TE-5933 (52 5933) in Russische uitvoering en de 52 8060, zijn in zo origineel mogelijke uitvoering gerestaureerd. In de collectie rijtuigen en goederenwagens is er een vaste stam tweeassers en is een serie goederenwagens in historische kleuren geschilderd.

Op 25 september 2012 werd de dieselelektrische loc NS 2278 aan de collectie toegevoegd. Na groot onderhoud en herstel van defecten werd deze op 9 mei 2013 in gebruik genomen.

Op 3 augustus 2017 arriveerde in Stadskanaal de van de Stoom Stichting Nederland in Rotterdam afkomstige vuurloze locomotief 6326, gebouwd in 1913 door Orenstein & Koppel, en oorspronkelijk afkomstig van VOF, Zwijndrecht. Bij de STAR krijgt de bedrijfsvaardige loc (de keuringscertificaten zijn geldig t/m eind 2020) een nieuwe bestemming.[18][19]

• Anneke Huyser: Van NOLS tot S•T•A•R - Uitgegeven door Stichting Stadskanaal Rail en Uitgeverij De Wijze Kater 2002. ISBN 90-5111-002-2

• Lijst van toeristische spoorwegen en museumlijnen in Nederland

• 
  Bareveld in 1985.
• 
  Het eerste begin van Museumspoorlijn STAR.
• 
  De eerste rit van Museumspoorlijn STAR op 18 juni 1994, met gehuurde loc van de MBS.
• 
  Perronzijde nieuw stationsgebouw Stadskanaal.
• 
  De STARwagon in Stadskanaal.
• 
  Spoorbrug bij Wildervank in 2003.
• 
  Spoorbrug bij Wildervank in 2015.
• 
  Stoomloc TE-5933.
• 
  Stoomloc TE-5933.
• 
  Stoomloc TE-5933 vertrekt te Wildervank.
• 
  Dieselloc V53 019 met een goederentrein met personenvervoer bij Bareveld.
• 
  Locomotor NS 204 (Werkspoor, 1934) en dieselloc 12 (MaK, 1955) te Stadskanaal; 17 mei 2012.
• 
  Roll-out van loc NS 2278; 27 april 2013.
• 
  Gesloten goederenwagen G 211 uit 1918 als Rijwielwagen bij de STAR

• Stichting Stadskanaal Rail
• Materieel overzicht van de Museumspoorlijn STAR in de Nederlandse Museum Materieel Database (NMLD)

Zie de categorie STAR van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Zie de categorie Spoorlijn Stadskanaal – Zuidbroek van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.