Tilburg

Koning Willem II verbleef graag in Tilburg. Over de plaats merkte hij eens op: "Hier adem ik vrij en voel ik mij gelukkig" (ook wel geciteerd als "Hier adem ik frank en vrij"). In zijn opdracht werd in 1847 een paleis gebouwd dat diende tot buitenverblijf. Het ligt tegenwoordig in het centrum van de stad. De koning heeft er zelf nooit in kunnen verblijven omdat hij stierf voor het voltooid was. Hij is er, na zijn dood, wel in opgebaard. Het paleis werd door de koninklijke familie overgedragen aan de gemeente, op voorwaarde dat er een Hogere Burger School (HBS) in gevestigd zou worden. Deze "Rijks HBS Koning Willem II" bestaat nog steeds als Koning Willem II College, echter in een ander gebouw. De bekendste leerling van deze HBS is Vincent van Gogh, die de school bezocht in de periode 1866-1868. Het paleis maakt deel uit van het gemeentehuis.

De stad is eind 19e eeuw groot geworden door de textielindustrie die zich vestigde tussen de herdgangen in. In 1871 telde de stad maar liefst 125 wollenstoffenfabrieken. Tilburg werd dan ook de wolstad genoemd. Eind 19e eeuw werden er tal van herenhuizen gebouwd die nog steeds in de stad te vinden zijn. Aldus ontstond geleidelijk aan een stadsstructuur met winkels en arbeiderswoningen.

De ontwikkeling tot stad bracht de noodzaak tot een algemeen uitbreidingsplan met zich mee, dat in 1917 was opgesteld door de stedenbouwkundige Johan Rückert. Hierbij werd ingespeeld op de toekomstige demografische ontwikkeling van de stad en de knelpunten in de verkeersstructuur, waaronder de spoorlijn die de groeiende stad in tweeën deelde. In 1940 telde de stad reeds 93.000 inwoners.

In 1927 werd Roomsch Katholieke Handelshoogeschool opgericht die is uitgegroeid tot de huidige universiteit.

Ook voor Tilburg vormde de Tweede Wereldoorlog de grootste ramp die de geschiedenis ooit over de stad gebracht had. De brug over het Wilhelminakanaal werd opgeblazen door het Nederlandse leger. Al in de meidagen van 1940 werd Tilburg doelwit van Duitse bombardementen, waardoor 14 doden vielen. Daarna volgden nog incidentele bombardementen. Uit Tilburg sneuvelden 18 Nederlandse militairen bij de verdediging tegen de Duitse aanval.[3]

Na de Tweede Wereldoorlog gingen de ontwikkelingen verder. De plannen voor de oost-westboulevard ten zuiden van de spoorlijn, in 1947 voor het eerst geformuleerd, werden in 1953 verder uitgewerkt en in 1958 gerealiseerd. In 1960 telde de stad al 139.000 inwoners.

Gedurende de jaren 60 van de 20e eeuw verdween de textielindustrie. Dit verlies werd gecompenseerd door de vestiging van moderne nijverheid op bedrijventerreinen aan de rand van de stad. Vanaf 1975 werd de binnenstad aangepakt. Dit gebeurde vaak op rigoureuze wijze, waarbij de doorstroming van het verkeer de meeste aandacht kreeg. Veel historisch erfgoed werd gesloopt en de zogeheten Cityring om de binnenstad werd aangelegd. Ook het Koningsplein werd aangelegd, op de plaats van de vroegere wijk Koningswei. Door dit alles kreeg de toenmalige burgemeester Cees Becht, verantwoordelijk voor deze plannen, de bijnaam: Cees de Sloper.

Vanaf de jaren 80 van de 20e eeuw vond verdere inbreiding plaats, waarbij meer respect voor het aanwezige erfgoed werd getoond.

In Tilburg is vanaf 1993 een duidelijk hoogbouwbeleid ontwikkeld. Daaruit zijn drie hoge gebouwen voortgekomen die naar Nederlandse begrippen als wolkenkrabbers kunnen worden beschouwd, te weten het hoofdkantoor van Interpolis, de Westpoint-woontoren en de StadsHeer. Westpoint is 143,1 meter hoog en was daarmee korte tijd de hoogste woontoren van Nederland, een titel die later werd overgenomen door het Rotterdamse Montevideo. De StadsHeer, Tilburg's tweede woontoren, is 101 meter hoog. Deze woontoren maakt deel uit van het project 'Het Haestrechtkwartier'. Dit betreft een gebied gelegen in de stationszone, direct ten westen van het Centraal Station, bestaande uit vier kantoren, een parkeergarage en een woontoren. De StadsHeer heeft, vanwege zijn bekritiseerde uiterlijk met grote, aan het gebouw vastgeplakte, kubusvormige balkons, de bijnaam 'De Vogelkooikes' gekregen.

Vanaf 2012 heeft zich rond de Piushaven een stedelijk gebied ontwikkeld met verschillende luxe appartementencomplexen (gebouwd in de periode 2012-2019), waar wonen, werken, uitgaan en watersport samengaan.

Heikese kerk

De oudste parochiekerk van Tilburg, of eigenlijk West-Tilburg, stond op dezelfde plaats als waar zich nu de Heikese kerk bevindt. Ze was gewijd aan de heilige Dionysius. Van de geschiedenis van deze kerk is weinig bekend, behalve dat ze vanaf 1430 werd uitgebreid. De gotische kerk werd in 1483 opnieuw ingewijd. In 1595 brandde de kerk af door krijgshandelingen tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Ze werd herbouwd en als zodanig in 1619 opnieuw ingewijd. In 1648 werd de kerk door de hervormden gevorderd en in 1650 betrokken de katholieken een grenskerk te Steenvoort, dat behoorde bij Poppel. Later werd de mis opgedragen in de bijgebouwen van het Kasteel van Tilburg en in 1691 kwam er een schuurkerk in 't Heike en in 1715 kwam er eveneens een schuurkerk in Goirke. Weliswaar kregen de katholieken hun kerk in de napoleontische tijd terug, maar deze was slecht onderhouden. In 1827 werd er een neoclassicistisch front aangebouwd en enige tijd later werd de kerk gesloopt en herbouwd als neoclassicistische hallenkerk. Het betrof een waterstaatskerk. In 1838 werd deze kerk ingewijd.

Vanaf het midden van de 19e eeuw werden er in rap tempo nieuwe kerken bijgebouwd. Aan de 19e-eeuwse Tilburgse katholieke geschiedenis zijn onder meer de namen verbonden van Joannes Zwijsen en van Peerke Donders. Mede door toedoen van Joannes Zwijsen werd Tilburg tot een katholiek bolwerk, getuige de grote hoeveelheid kloosters en kerken die ook nu nog in de stad te vinden zijn, zoals de Goirkese kerk en de Heuvelse kerk. Op het hoogtepunt had Tilburg 31 parochiekerken. Gedurende de jaren 70 van de 20e eeuw kwam er een kentering. De ontkerkelijking leidde ertoe dat vele parochies werden samengevoegd. Diverse kerken en kloostergebouwen werden gesloopt of zijn verbouwd voor andere doeleinden.

Zie de lijst van religieuze gebouwen in Tilburg voor een overzicht van geheel of gedeeltelijk bewaarde kerken en kloostergebouwen.

De gemeente Tilburg opgedeeld in wijken, buurten en industriegebieden. De bebouwde kom is rood en de buiten- en uitbreidingsgebieden zijn roze gekleurd.

Topografisch kaartbeeld van de stad Tilburg, september 2014. Klik op de kaart voor een vergroting

Tilburg is onder te verdelen in de stadsdelen:

• Binnenstad
• Oud-Zuid
• Tilburg Oost
• Oud-Noord tussen noordkant CS en het Wilhelminakanaal
• Tilburg Noord het gebied ten noorden/oosten van het Wilhelminakanaal
• Tilburg West
• Reeshof
• Overige wijken en buurtschappen:

1. Bomenbuurt
2. Katsbogten
3. De Schans
4. Het Laar
5. Vogeltjesbuurt
6. Vredeburcht
7. Kruidenbuurt

Enkele Tilburgse buurten uit de jaren 60 van de 20e eeuw zijn bijzonder ruim opgezet met brede groenstroken langs bebouwing en hoofdwegen. Met name geldt dit voor Quirijnstok in Noord, verder ook voor Groenewoud en Wandelbos. In 2007 bleek uit onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) dat de wijk Jeruzalem op dat moment de "armste wijk" van Brabant was.

Van de wateren moet worden genoemd het Wilhelminakanaal met de Piushaven. Ten westen van Tilburg bevindt zich de Oude Leij die over gaat in de bovenloop van de Donge. Ten oosten van Tilburg stroomt de Nieuwe Leij die overgaat in de Voorste Stroom. Door de grote bebouwde oppervlakte van Tilburg is de oorspronkelijke geografie sterk veranderd en niet altijd meer herkenbaar.

De bekendste stadsparken van Tilburg zijn alle drie ontworpen door landschapsarchitect Leonard Springer: het Wilhelminapark uit 1895 (5 ha), het Wandelbos uit 1920 (32 ha) en het Leijpark uit 1935 (30 ha). In de oorspronkelijke opzet kenmerken ze zich door een romantische, laat-19e-eeuwse sfeer die bij Wilhelminapark en Wandelbos goed bewaard is gebleven.

Veel strakker is het Kromhoutpark uit 1991 dat internationale prijzen heeft gekregen voor het ontwerp. Andere parken zijn Stadspark Oude Dijk, Muzentuin, Tivolipark, Reeshofpark, Quirijnstokpark, Midden Brabant Park en Spoorpark.

De Oude Warande is een landgoedpark in Tilburg-West en een van de best bewaard gebleven sterrenbossen van Nederland. De gemeente heeft in 2008 een ruim twintig jaar durend restauratieproject grotendeels afgerond.

Ten slotte is men eind 2017 begonnen met de aanleg van het Spoorpark. Dit park wordt aangelegd in de spoorzone op het voormalige Van Gend en Loosterrein. Het park ligt centraal in de stad en zal 10 hectare groot worden. Daarmee is er ruimte voor onder andere een boulevard, speelveld, vijver, hondenveld, urban sports park en stadscamping.

Op het grondgebied van Tilburg liggen enkele kleinere natuurgebieden die op hun beurt weer aansluiten op grote natuurgebieden in Midden-Brabant. Het betreft:

• Landschap Moerenburg, een restant van een kleinschalig landbouwgebied ten oosten van Tilburg.
• Het natuurgebied Dongevallei, ten westen van Tilburg, lopend door de nieuwbouwwijk Reeshof, is een herstelde bedding van het beekje de Donge waar een bijzondere moerasvegetatie ontstaat uit zaden die onder een dikke laag landbouwgrond bijna een eeuw op ontkieming gewacht hebben. Dit gebied sluit aan op de Oude Warande en op de volgende landgoederen:
• Landgoed Heidepark-Vredelust
• Kaaistoep, bij het Bels Lijntje, vroeger een productiebos, sedert 1994 een natuurontwikkelingsgebied, eveneens gelegen ten westen van Tilburg.
• Het Reeshofbos, een grovedennenbos van 45 ha, eigendom van de gemeente Tilburg. Het wordt doorsneden door lanen die met Amerikaanse eiken zijn beplant. Broedvogels zijn: bosuil, sperwer en groene specht.
• Lange Rekken, ten noordwesten van Tilburg, deels op het grondgebied van Rijen.
• Het Noorderbos, aangelegd in de voormalige vloeivelden ten noorden van Tilburg.

De Heuvelstraat

Alhoewel een middeleeuwse stadskern ontbreekt, is de stad van de tweede helft van de 19e eeuw tot midden 20e eeuw zeer welvarend geweest door de lakenindustrie. In het stadscentrum en daaromheen zijn vele monumenten en stadsgezichten bewaard gebleven uit deze periode. Met name het stadscentrum vormt een staalkaart van architectonische stijlen uit de late 19e en vroege 20e eeuw. Door deze architectonische rijkdom is het stadscentrum aangewezen als beschermd stadsgezicht.

Enkele voorbeelden van belangrijke bezienswaardigheden in het centrum zijn:

• Het Stadsforum, bestaande uit het gebied rond het Koningsplein en het Willemsplein wordt opnieuw ontwikkeld. Naar voorspelling zal dit de komende 10 jaar gaan plaatsvinden. Aan het Willemsplein staan diverse toonaangevende gebouwen die behouden blijven:
  • Het paleis van koning Willem II, een stadspaleis in katholiek-neogotische stijl, midden in het centrum. Willem II, die graag in de stad verbleef, overleed voor het voltooid werd en heeft het paleis nooit bewoond. Het stamt oorspronkelijk uit 1847, maar is in 1865 en 1934 sterk verbouwd vanwege gebruik als respectievelijk Rijks HBS en raadhuis. Het gebouw is erkend als van Gogh Monument, omdat Vincent van Gogh tekenlessen kreeg op het HBS in het gebouw.[4]
  • De Heikese kerk, een grote neoclassicistische Waterstaatskerk met een middeleeuwse toren en rijk neobarok interieur.
  • De Willem II-naald.
  • Drie stadsparken grenzen aan het Stadsforum, namelijk het stadspark Oude Dijk, De Muzentuin en het Vredesplein.

Standbeeld op de Heuvel van Willem II

• De Heuvel verbindt het uitgaanscentrum van Tilburg met het winkelgebied rond de Heuvelstraat. Bezienswaardigheden:
  • Blikvanger is de neogotische aan Sint-Josef gewijde Heuvelse kerk uit 1872-1889.
  • Tegenover de kerk staat het Willem II-monument.

• De Begraafplaats Binnenstad aan de Bredaseweg is vooral bekend vanwege het hekwerk met een reeks grote neogotische gietijzeren beelden. Binnenin bevinden zich ook meerdere opvallende grafmonumenten die op de plaatselijke monumentenlijst staan.

• De Lancierskazerne aan de Kazernehof is de oudst bewaarde cavaleriekazerne van Nederland. Tegenwoordig is onder andere het Regionaal Archief Tilburg er gevestigd.

• Het Dwaalgebied wordt gevormd door de kleinere straatjes tussen de Heuvelstraat en de spoorlijn. Aan deze straten bevinden zich talrijke bezienswaardige panden uit het Fin de siècle.
  • Het 'Helga van Deen Monument' is in het Dwaalgebied te vinden, naast de Tilburgse synagoge.
  • Een concertzaal uit de 19e eeuw functioneert al meer dan 100 jaar als de bioscoop Cinecitta.

Stadsbioscoop Cinecitta in het Dwaalgebied

• Het Spoorpark is een recreatief park naast Station Tilburg.

In de buurt van het park zijn diverse bezienswaardigheden te ontdekken:

• • Kunstwerk de Rits van Marieke Vromans;
  • Kunstdoolhof Doloris;
  • Uitkijktoren De Kempentoren.

• 
  De Noordstraat, onderdeel van het Dwaalgebied
• 
  Het interieur van de Heikese kerk
• 
  Het Paleis-Raadhuis
• 
  De Lancierskazerne
• 
  Begraafplaats Binnenstad
• 
  De Heuvel met de Sint-Josephkerk

Het Rijksbeschermd gezicht Wilhelminapark/Goirkestraat, omvat gaaf bewaard gebleven delen van de Goirkestraat en het Wilhelminapark en de omliggende bebouwing van veelal luxueuze woningen. Het geheel is sterk verbonden met de bloeitijd van de textielindustrie in Tilburg in de 19e en 20e eeuw. Enkele opvallende elementen, van het centrum naar het noorden:

• Het Wilhelminapark, een stadspark in Engelse landschapsstijl uit 1898 van Leonard Springer, aangelegd op de Kempische driehoek van de herdgang Veldhoven.
• De Pont, een in Europa toonaangevend museum voor hedendaagse kunst, gevestigd in de voormalige wolspinnerij Thomas de Beer.
• Het TextielMuseum is ingericht in het het Mommerscomplex, een voormalige textielfabriek. Het toont draaiende textielmachines en -technieken, maar huisvest ook een atelier voor de productie van speciaal textiel en werkplaatsen voor textielkunstenaars. en De Pont behoren, toonaangevende musea, die beide gevestigd zijn in een voormalige textielfabriek.
• De Goirkese kerk, een Waterstaatskerk uit 1835, was destijds de grootste kerk van Tilburg en is gewijd aan Dionysius, de patroon van Tilburg. Deze parochiekerk heeft een schip in een vroeg neogotische stijl en een koor in Delftse Schoolstijl uit 1938.

De Piushaven, net ten zuiden van het centrum, is aangelegd als kolenhaven voor de stoommachines van de textielindustrie. Het gebied is lang verwaarloosd maar wordt herontwikkeld tot horeca- en uitgaansgebied. Ook is het in gebruik als museumhaven, vooral voor beroepsvaartuigen uit de 19e en 20e eeuw.

Tilburg heeft gedurende de bloeiperiode van de textielindustrie een aantal buurdorpen geannexeerd, zogenaamde herdgangen. Onderstaande bezienswaardigheden liggen verder van het centrum:

• De Hasseltse kapel aan het Hasseltplein dateert van voor 1536 en is daarmee een van de oudste gebouwen van de stad.
• De Oude Warande is een 18e-eeuws park tussen Tilburg West en Reeshof. Het is een van de weinige overgebleven intacte sterrenbossen van Nederland.
• In de buurtschap Heikant bevindt zich het in 1930 gereconstrueerde geboortehuis van Peerke Donders.

• 
  De Hasseltse kapel
• 
  De Goirkese kerk
• 
  Het geboortehuis van Peerke Donders
• 
  Monumentale bebouwing langs de Piushaven
• 
  Historische bebouwing langs de Goirkestraat
• 
  Stadsvilla aan het Wilhelminapark

De voormalige Hoofdwerkplaats Tilburg van de Nederlandse Spoorwegen, direct ten noorden van het treinstation, wordt sinds 2011 her-ontwikkeld. In en om de voormalige fabriekshallen komen woningen, kantoren, horeca, uitgaansmogelijkheden en een nieuwe bibliotheek. Grote delen van de voormalige hoofdwerkplaats zijn behouden en enkele onderdelen zijn op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatst.

Enkele voorbeelden van beschermde monumenten binnen de spoorzone zijn:

• De Koepelhal is een hal aan het NS-plein, die een opvallend boogdak heeft, maar geen koepel. Met een groot aaneengesloten vloeroppervlak zonder muren en met weinig kolommen is de ruimte geschikt voor concerten, festivals en beurzen.
• De LocHal, de hal waar vroeger locomotieven onderhouden en gereviseerd werden, is het grootste object binnen de spoorzone, hoewel een gedeelte gesloopt is. Binnenin is de rauwe, industriële uitstraling behouden met roestplekken, persluchtleidingen en portaalkranen. Het hoge, gerenoveerde gebouw aan de noordkant van Station Tilburg heeft verscheidene architectuurprijzen gewonnen. De grootste gebruiker is De Bibliotheek Midden-Brabant.
• De Polygonale Loods, op enkele meters van het station, is een veelhoekig gebouw dat om draaischijf heen gebouwd is. Vanaf de schijf werd spoormaterieel naar binnen gereden voor reparatie. De waaier van sporen is nog zichtbaar in de vloer, maar de loods is omgebouwd tot café-restaurant.

• 
  Koepelhal (exterieur)
• 
  Locomotiefhal (interieur voor de verbouwing tot bibliotheek)
• 
  De Locomotiefhal tijdens de ombouw naar bibliotheek
• 
  De Polygonale loods
• 
  Skatepark Ladybird
• 
  Het voormalige Ketelhuis.
• 
  Hall of Fame

Naast de eerder omschreven spoorzone, bevinden zich door de hele stad heen nog resten van het industriële verleden van Tilburg. Veel van deze voormalige fabriekspanden hebben een tweede leven gekregen als locatie voor culturele of commerciële doeleinden.

Enkele voorbeelden van industrieel erfgoed zijn:

• Het Duvelhok aan de Sint-Josephstraat is de voormalige katoenspinnerij van de Gebroeders Deen, met onder meer een vleugel met sheddaken en een fabrieksschoorsteen. Het gebouw is in gebruik als kunstcentrum.
• De voormalige textielfabriek C. Mommers & Co. aan de Goirkestraat is in gebruik als het textielmuseum (zie "Kunst en cultuur")
• Het complex van de AaBe dekenfabrieken aan de AaBe Straat is herontwikkeld als winkelcentrum.
• De watertoren aan de Bredaseweg stamt uit 1897. Het gebouw in neogotische en neorenaissance stijl was tot 1970 de grootste watertoren van Noord Brabant,

• 
  Het Duvelhok
• 
  Het Textielmuseum
• 
  De voormalige AaBe fabrieken.
• 
  De watertoren

Tilburg heeft na het einde van de Tweede Wereldoorlog een sterke groei doorgemaakt. De stad werd aan de noord-, zuid-, en westzijde aanzienlijk vergroot, en in de jaren 70 ging het centrum op de schop, onder andere door het aanleggen van de Centrum Ring. De stad blijft in ontwikkeling, met als voorbeeld de herontwikkeling van de Spoorzone. Steeds meer Tilburgs naoorlogs erfgoed is toegevoegd aan de gemeentelijke- en rijksmonumentenlijsten.

Enkele voorbeelden van naoorlogs erfgoed en bezienswaardigheden zijn:

• Het verzorgingscomplex St. Jozefzorg aan de Ringbaan Zuid is een groot pension voor ouderen, ontworpen door Jos. Bedaux. Het is gebouwd vanaf 1947 in de stijl van de Delftse School met opvallende neoclassicistische elementen. Het maakt deel uit van een veel groter complex waartoe ook een fraterklooster, een kerk, een jongensschool, een meisjesschool, een verpleeghuis, een parochiehuis, een gymzaal en enkele rijen met woningen behoren. Het complex werd in 2007 aangewezen als het eerste naoorlogse rijksmonument in Tilburg.
• De Schouwburg uit 1961 aan de Schouwburgring is ontworpen door architect Bernard Bijvoet. Het gebouw met zijn opvallende golvende vormen is een gemeentelijk monument.
• De campus van Tilburg University bevat enkele monumentale gebouwen zoals het hoofdgebouw, het Cobbenhagengebouw van Jos. Bedaux en het Academiegebouw van Huig Maaskant.
• Station Tilburg aan de Spoorlaan werd gebouwd in 1965 en valt op door de grote "zwevende" overkapping die bekendstaat als het kroepoekdak. Het bouwwerk is een hoogtepunt in het oeuvre van NS-architect Koen van der Gaast en is opgenomen in het Beschermingsprogramma Wederopbouw 1959-1965.
• Westpoint is een flatcomplex aan de Hart van Brabantlaan met de Westpoint Tower, een woontoren van 47 verdiepingen en 142 meter hoog. Dit is de hoogste woontoren van Noord-Brabant.

• 
  Sint Jozefzorg
• 
  Het hoofdgebouw van Tilburg University
• 
  Het rijksmonumentale Cobbenhagengebouw van Tilburg University
• 
  De achterzijde van het Kantongerecht
• 
  De schouwburg
• 
  Station Tilburg
• 
  Westpoint

Museum De Pont

Natuurmuseum Brabant

Concertzaal

De volgende musea zijn in Tilburg te vinden:

• Museum van hedendaagse kunst: Museum De Pont
• Vincent van Gogh in Brabant: Vincents Tekenlokaal
• Kunstdoolhof: Doloris

• Muziekinstrumentenmuseum: Kessels, Muziek Instrumenten Tilburg,
• Nationaal Museum voor Textiel en Industrie: TextielMuseum
• Rondleiding in de Kruidenlikeur Stokerij: De Schrobbelérfabriek
• Rondleiding in de Bierbrouwerij De Koningshoeven, (Berkel-Enschot)

• Natuur-Historisch Museum: Natuurmuseum Brabant
• Educatief dierenpark in een oude oliemolen: Dierenpark De Oliemeulen
• Kunst in de Natuur: De Oude Warande

• Katholiek Geloofsmuseum Peerke Donders Paviljoen
• Congregatiemuseum Zusters van Liefde, Tilburg
• Religieuze Standbeeldenmuseum: Museum van Zr. Jesualda Kwanten

• Stadsmuseum Tilburg, een stichting zonder vaste locatie.

• Poppen- en Speelgoedmuseum Tilburg, gesloten in oktober 2007. De collectie is overgebracht naar het Speelgoedmuseum ‘Op Stelten’ te Oosterhout
• Tilburgse Stoomtreinmaatschappij Museum, De Stichting Stoomtreinmaatschappij Tilburg-Turnhout SSTT, gesloten in 1984.

De stad kent de volgende terugkerende evenementen:

• Tilburgse Kermis met Roze Maandag: de grootste kermis van de Benelux, met een groot evenement voor verbroedering met de lgbt-gemeenschap
• Carnaval, onder de naam Kruikenstad
• Meimarkt: een 24-uurs rommelmarkt die een groot deel van de binnenstad beslaat
• Festival Mundial: een multicultureel muziekfestival
• Incubate: een multidisciplinair kunstfestival
• Roadburn Festival: underground muziekfestival in popzaal 013
• Tilburg Hap Stap Festival & Tilburg Culinair: restaurantkoks en sommeliers serveren hapjes en drankjes in marktkramen
• Festival van het Levenslied: openluchtfestival van het Nederlandstalige levenslied
• Tilburg Ten Miles: hardloopevenement in en rond het stadscentrum, voor profs en recreanten
• Hart van Brabantloop: estafetteloop over 105 km, door elf gemeenten
• Warandeloop: veldloopevenement, voor profs en recreanten
• Boekenmarkt Rond het Paleis: laatste zondag van augustus
• TOP-week: de introductieweek voor nieuwe studenten in Tilburg
• International Gipsy Festival: naast muziek diverse uitingen van de zigeunercultuur
• Tilburgs Bierfestival: 25 bierbrouwers uit binnen- en buitenland: laatste zondag van juni
• Lustwarande: elke 3 à 4 jaar beeldententoonstellingen in de Oude Warande

Op het gebied van kunst en cultuur zijn te noemen:

• het pop-podium 013
• het muziekpodium Paradox
• Theater De Nieuwe Vorst
• cultuurfabriek Hall of Fame
• Theater de Boemel
• Nederlands Instituut voor Animatiefilm (NIAf)
• de Theaters Tilburg met een schouwburg, een concertzaal en een studio aan de Schouwburgring
• bioscopen Cinecitta (Willem II straat), Filmfoyer (Schouwburgring), Pathé (Pieter Vreedeplein), Euroscoop (Stappegoor)
• FAxx, kunstpodium, tentoonstellingen, lezingen, cursussen, kunstuitleen

De belangrijkste uitgaansgebieden van Tilburg zijn:

• Heuvel en Heuvelring
• 'Korte Heuvel' (tussen Heuvel en popcentrum 013)
• Piusplein en Paleisring
• Stadhuisplein, Stadhuisstraat en Oude Markt
• Pieter Vreedeplein
• Piushaven
• Spoorzone

Tilburg is tot stad geworden door de opkomst van de textielindustrie, met name de wollenstoffenindustrie. Rijke families die hierachter stonden waren onder andere Mutsaerts, van de Kimmenade, Enneking, Van den Bergh, Mannaerts en Van Thiel. Met name de familie Mutsaerts moet hier worden genoemd. Reeds in 1780 was er sprake van ene Norbertus Mutsaerts die drapenier was te Tilburg. Deze familie ontwikkelde zich later tot een familie van wollenstoffenfabrikanten. De grondstof werd geleverd door de honderdduizenden heideschapen die in Noord-Brabant te vinden waren. Verdere factoren die Tilburg aantrekkelijk maakten voor vestiging waren: (1) de daar aanwezige kennis en (2) de lage lonen.

Voor een uitgebreide geschiedenis van de textielindustrie, alsmede de belangrijkste fabrieken die de stad heeft gekend, zie Textielindustrie in Tilburg.

Jongens aan het werk in de schoenfabriek Jan van Arendonk.

De al te grote nadruk op de wollenstoffenindustrie leidde tot grote moeilijkheden toen omstreeks 1960 deze industrie in problemen kwam en de één na de andere fabriek haar poorten sloot. Hoewel een aantal aan de textielindustrie toeleverende bedrijven bijtijds het roer konden omgooien, diende de stad nieuwe economische activiteiten aan te trekken. Dit werd deels bereikt door oriëntatie op de dienstensector en het onderwijs en deels door een veelzijdiger industriële bedrijvigheid te stimuleren en nieuwe bedrijven aan te trekken. De industrie is tegenwoordig niet meer afhankelijk van een enkele industrietak, maar ze is modern en veelzijdig. Allerlei ondernemingen, waaronder diverse uit het buitenland, hebben hier hun hoofdkantoor gevestigd. Vooral de chemische industrie, voedingsmiddelenindustrie, medische technologie en fijnmetaal spelen een belangrijke rol. Ook is Tilburg een belangrijke transportstad. Hoewel er in Tilburg een aantal grote dienstverleners gevestigd zijn, speelt deze sector een geringere rol dan in vergelijkbare steden.

Leerlooierijen vormden, na de textiel, een belangrijke nijverheid. In 1915 telde men nog 15 leerlooierijen en stoomlederfabrieken. In 2010 waren er nog twee van dergelijke bedrijven, en wel Roovers en Termeer. Er stonden in 1915 ook 14 schoenfabrieken in Tilburg. Uiteindelijk waren of zijn daar nog: Angora, Jan van Arendonk, Van Bommel, Bresson, Broekmans, P. Elias & Zn., De Goliath, Heideroosje, Mannaerts, Verhulst, Vrinten & Van Mierlo. In 2006 werd ook de productie van Verhulst naar Chennai verplaatst, waarmee alle schoenproductie-activiteiten uit Tilburg verdwenen waren.

Overige belangrijke bedrijven en instellingen zijn of waren onder andere:

• De Spoorwegwerkplaats "Het Atelier" (1868-2010)
• Volt (1909-1999), gloeilampenfabriek en later Philipsvestiging
• Sigarenfabriek Gulden Vlies (1920-1964)
• Glasbewerkingsbedrijf Brabant (1951-heden)
• Van Doorne's Transmissie, later Bosch (1972-heden)
• Interpolis (1973-heden) (huidig hoofdkantoor uit 1998)
• Fujifilm (1982-heden)
• VGZ (tot 2011), gefuseerd met Univé onder de naam Uvit
• Thebe (1974 - heden), zorgorganisatie

De volgende media zijn in Tilburg te vinden:

• Brabants Dagblad
• Stadsnieuws
• Tilburgse Koerier
• Kermis FM (tijdens de Tilburgse Kermis)
• Het Goirles Belang wordt in sommige delen van Tilburg-Zuid verspreid.

Tevens heeft de stad een eigen lokale omroep, Omroep Tilburg.

Tilburg is een van de belangrijkste industriecentra van Nederland. In de gemeente Tilburg liggen 10 grotere industrieterreinen. Terreinen zoals Kraaiven, Loven en Vossenberg bieden plaats aan in totaal 7600 bedrijven en bijna 100.000 werknemers. Door de (bijna voltooide) verbreding van het Wilhelminakanaal wil Tilburg zich als transportstad duidelijker profileren. Er zijn vergevorderde plannen om ten westen van de stad (nabij vliegbasis Gilze-Rijen) een bedrijventerrein te ontwikkelen dat ruimte gaat bieden voor bedrijven die zich richten op vliegtuigonderhoud en defensie-industrie.

De Heuvelstraat is de belangrijkste winkelstraat van Tilburg. Hier bevinden zich vestigingen van bekende winkelketens als Hudson's Bay, C&A en H&M. Direct nabij de Heuvelstraat liggen de winkelgebieden "Heuvelpoort" en "Emmapassage". Daarnaast behoren ook de Schouwburgpromenade en de Juliana van Stolbergstraat tot het kernwinkelgebied. In maart 2008 is een nieuw winkelgebied geopend, het Pieter Vreedeplein, voorheen vooral een gebied met parkeerplaatsen en fietsenstallingen. In het nieuwe winkelgebied bevond zich in eerste instantie de derde (Nederlandse) vestiging van mediaketen Saturn. Dit pand werd in oktober 2014 een vestiging van Media Markt. Ook is er een grote ondergrondse Men at Work, een Bershka en de Decathlon. Het Pieter Vreedeplein ligt parallel aan de Heuvelstraat. De Heuvelstraat is via de Pieter Vreedestraat verbonden met het Pieter Vreedeplein. Sinds juni 2018 heeft ook Primark zich gevestigd in het centrum van Tilburg.

Op donderdagavond is het koopavond in het centrum van Tilburg. In winkelcentra buiten de ringbanen: bijvoorbeeld Westermarkt (West) en Buurmalsenplein en Heyhoef (Reeshof), Wagnerplein (Noord) is dat op vrijdagavond. In het centrum is het iedere zondag koopzondag.

Er zijn diverse weekmarkten in Tilburg:

• Dinsdagochtend Zuidwest: Burg. van de Mortelplein van 9:00 - 12:00 uur
• Dinsdagochtend Udenhout: Tongerloplein van 9:00 - 12:00 uur
• Dinsdagmiddag Noord: Verdiplein van 13:00 - 17:00 uur
• Dinsdagmiddag Zuid: Pater van den Elsenplein van 13:00 - 16:00 uur
• Woensdagochtend Oud-Noord: Besterdplein van 9:00 - 12:00 uur
• Donderdagochtend West: Westermarkt van 9:00 - 12:00 uur
• Donderdagmiddag Reeshof: Heijhoef / Campenhoefdreef van 13:00 - 17:00 uur
• Vrijdagochtend/middag Noord: Wagnerplein van 11:00 - 17:00 uur
• Vrijdagochtend Centrum: Koningsplein van 9:00 - 12:00 uur
• Zaterdagochtend/middag Centrum: Koningsplein van 10:00 - 16:30 uur

In tegenstelling tot veel andere steden van vergelijkbare grootte ligt Tilburg slechts aan één doorgaande snelweg. Dat is de A58 (Vlissingen – Breda – Eindhoven). Er is hard gewerkt om Tilburg over de weg beter bereikbaar te maken. Sinds 16 mei 2012 is de Ring Tilburg voltooid ten noorden en oosten van Stadsdeel Noord (Burgemeester Bechtweg) en de ringweg ten noorden en westen van Stadsdeel Reeshof met de opening van de kanaalbrug over het Wilhelminakanaal. In 2013 werd de verbreding van de Burgemeester Bechtweg nog afgerond, waardoor vrachtverkeer beter de noordelijke industrieterreinen kon bereiken. Tussen 2013 en 2015 is gebouwd aan de ombouwen van de N261 (Tilburg Noord – Waalwijk) tot volwaardige stroomweg. Niet alleen de bereikbaarheid van de Efteling is hiermee sterk verbeterd, maar ook de bereikbaarheid van Tilburg vanuit het noorden. Sinds de openstelling van de randweg bij Baarle-Nassau / Baarle-Hertog in juli 2019 is de gehele N260 uitgebouwd tot regionale verbindingsweg waardoor Tilburg sinds kort ook over een adequate verbinding richting het Belgische Turnhout beschikt. Sinds de zomer van 2019 wordt gewerkt aan de opwaardering van de route Tilburg-West - Dongen - Oosterhout, waardoor een directe verbinding zal ontstaan met de A27 richting Utrecht. Voor de periode na 2020 worden ingrijpende verbeteringen aan de N65 (Vught – Knooppunt De Baars) doorgevoerd.

Op 1 oktober 1863 werd de allereerste Staatsspoorlijn geopend: die naar Tilburg. De SS (Maatschappij ter Exploitatie van Staatsspoorlijnen) reed vanaf 5 oktober driemaal per dag retour tussen Breda en Tilburg. Vanaf 1866 en 1867 werd de lijn doorgetrokken naar Eindhoven en Venlo. In 1867 werd de lijn Tilburg – Turnhout in gebruik genomen. Vanaf 1872 kon men tot Rotterdam komen na voltooiing van de Moerdijkbrug over het Hollands Diep. In 1881 werd de spoorlijn naar 's-Hertogenbosch en Nijmegen in gebruik genomen, maar pas in 1882 mochten de treinen gebruikmaken van station Tilburg.[5][6]

Tilburg heeft sinds 2003 drie stations: Tilburg, Tilburg Universiteit en Tilburg Reeshof. Het laatstgenoemde station werd gebouwd om het stadsdeel Reeshof te ontsluiten aangezien het stadsdeel zo'n 40.000 inwoners huisvest. Intercitytreinen stoppen alleen op station Tilburg. Vanaf 1970 tot en met begin december 2010 heette station Universiteit station Tilburg West; deze naam klopte niet meer in de praktijk, want station Reeshof ligt nog westelijker. Tevens zijn er plannen voor een vierde station bij Berkel-Enschot, aan de spoorlijn Tilburg - 's-Hertogenbosch. Vroeger was er een spoorlijn naar Turnhout; het tracé ervan doet nu dienst als lange-afstandsfietspad naar Turnhout: het Bels Lijntje, via de dorpen Riel, Alphen, Baarle-Nassau en de Belgische enclave Baarle-Hertog. Tussen station Universiteit en de Ringbaan West ligt het rangeerterrein Tilburg Goederen. Aan de spoorlijn naar Den Bosch liggen een containerterminal (met in 2017 en 2018 containertreinen naar de haven van Rotterdam en naar Polen en China) en een zogenaamde laad- en losplaats.

Het Tilburgse stads-, streek- en buurtbusnet wordt geëxploiteerd door Arriva sinds 14 december 2014. Oorspronkelijk reed de BBA de Tilburgse bussen, later onder de naam Veolia. De stad en de provincie experimenteerden met goedkoop en gratis openbaar vervoer voor kinderen en 55+'ers. De BBA reed de Tilburgse bussen, later onder de naam Veolia. In verband met de Tilburgse Kermis rijden de stads- en streekbusdiensten tussen het Centraal Station en Stappegoor/Elisabeth Ziekenhuis Busstation niet via het Centrum, maar via de Ringbaan West en Ringbaan Zuid. Meerdere buslijnen rijden in het Centrum dan ook een aangepaste route. Een busmaatschappij verzorgt dan pendeldiensten naar parkeerterrein Stappegoor, aan de zuidrand van de stad.

Tussen 1881 en 1935 beschikte Tilburg over tramlijnen naar Poppel/Turnhout, Waalwijk en Dongen/Oosterhout. Maar met de komst van bussen, reeds vanaf 1922, had Tilburg busverbindingen naar omliggende plaatsen. Daarmee waren de hoogtijdagen gedaan. In 1934 werd de N.V. Brabantsche Buurtspoorwegen en Autodiensten (BBA) opgericht. Dat was het definitieve einde van de tramdienst. Zes regionale bedrijven fuseerden samen en groeiden uit tot een maatschappij die verbindingen onderhield op het eiland Tholen, en nagenoeg heel Noord-Brabant, waarbij ook een enkele lijn die provinciegrens overschreed. De BBA is later overgenomen door het franse bedrijf Veolia (voorheen Connex).

Tilburg heeft een uitstekend netwerk van fietspaden: de zogenaamde 'Sternet-routes'. Al in 1975 lag de eerste lange-afstandsfietsroute door de stad tussen het Centrum en de Universiteit: de zogenaamde TOF-route. Vanaf 1996 zijn er meerdere routes door de stad veilig en comfortabel gemaakt. Vanaf 2009 is Tilburg druk doende om Sternet-tegelfietspaden te vervangen door asfaltfietspaden, hetgeen het fietscomfort verbetert. Sinds eind 2012 heeft de 'Blaak-route' een fietstunnel onder de spoorlijn Tilburg-Breda-Rotterdam, ten oosten van Station Universiteit, waardoor het Onderwijsgebied De Reit en de wijk Wandelbos met elkaar werden verbonden. In 2014 is een fietstunnel aangelegd tussen Tilburgse dorp Berkel-Enschot en Stadsdeel Tilburg Noord, onder het spoor Tilburg-'s-Hertogenbosch. Als alternatief is een fietspad aangelegd tussen de overweg De Kraan en de Rauwbrakenweg.

• Avans Hogeschool
• Fontys Hogescholen, Campus Stappegoor
• Fontys Hogeschool Journalistiek, voorheen de Academie voor Journalistiek en Voorlichting
• Juridische Hogeschool Avans-Fontys
• Fontys Hogeschool voor de Kunsten, met daaronder vallend: Academie voor Beeldende Vorming, Academy for Arts, Communication and Design, Dansacademie, Academie voor Danseducatie, Academie voor Drama, Academy for Music and Performance Art (voorheen Conservatorium), Rockacademie, Academie voor Muziekeducatie, Academy for Circus and Performance Art, Academie voor Architectuur en Stedenbouw en enkele ongebonden opleidingen zoals de Master Kunsteducatie, Master Choreography en de Master Performance in Public Space. Al deze academies en opleidingen zijn in één, voor dit doel door architect Jo Coenen ontworpen, gebouw gevestigd, in het centrum van de stad.
• TiasNimbas Business School
• Tilburg University

• Beatrix College (Reeshof)
• Reeshof College (Reeshof)
• Odulphuslyceum (Centrum)
• Theresialyceum (Zuidwest)
• 2College (Noordwest, Berkel-Enschot, Oisterwijk)
• Koning Willem II College (Zuid)
• De Nieuwste School (Centrum)

• Midden-Brabant College, locatie Frater van Gemertschool Lom-onderwijs (Zuidwest)

De volgende bibliotheken zijn in Tilburg te vinden:

• De Bibliotheek LocHal, (Tilburg Centrum)[7]
• De Bibliotheek 't Sant[8]
• De Bibliotheek Heyhoef[9]
• De Bibliotheek Wagnerplein[10]
• De Bibliotheek Berkel-Enschot[11]
• De Bibliotheek Udenhout[12]

• Bibliotheek Universiteit van Tilburg
• Cubiss
• Mediatheek Moller, Fontys Hogescholen (Stappegoor)
• Bibliotheek TextielMuseum

• Boef en de Gelogeerde Aap, Nederhop
• Destine, band
• Doe Maar, popband
• Green Lizard, grungerockband
• Guus Meeuwis & Vagant, nederpop-band
• Intwine, rockband
• Jan van Brusselband, Folk- en feestband
• Krezip, popband
• Soft Parade, indie-popband
• VOF de Kunst, popmuziek en kindertheater
• Wesley, levensliedzanger

• Zusters van Liefde van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid, in 1832 in Tilburg gesticht
• Fraters van Tilburg
• Abdij Koningshoeven

Van de onderstaande ondernemingen en instellingen is het hoofdkantoor gevestigd in Tilburg:

• CZ Groep
• Interpolis, ontstaan uit o.a. de in Tilburg gevestigde Noordbrabantse Christelijke Boerenbond
• Kwantum
• Ons Middelbaar Onderwijs
• The Sting