Wilhelminapark (Tilburg)

Het Wilhelminapark is een van de oudste parken van Tilburg. Het stadspark in Engelse landschapsstijl is geopend in 1898, ter ere van de troonsbestijging van koningin Wilhelmina. Het is aangelegd op een eeuwenoude Kempische driehoek van vijf hectare en ligt aan een kruispunt van verbindingswegen, destijds aan de noordrand van de stadsbebouwing, maar nu vrij centraal. Het wordt omzoomd door monumentale bebouwing uit de bloeitijd van de Tilburgse textielindustrie, van de tweede helft van de 19e eeuw tot aan de Tweede Wereldoorlog. In het ontwerp is de befaamde dendrologische kennis van Leonard Springer terug te zien in de vele soorten en variëteiten aan bomen. Het Wilhelminapark is in 1996 gerenoveerd en vormt het zuidelijkste deel van het Rijksbeschermd gezicht Wilhelminapark/Goirkestraat.

Wilhelminapark
vijver Wilhelminapark
Typestadspark
LocatieTilburg,  Nederland
Oppervlakte5 hectare
Opening1898
Beheerdergemeente Tilburg
Statusbeschermd stadsgezicht, openbaar
Voorzieningendraaimolen

Geschiedenis en gebruik

Uit de drie ontwerpen die Springer maakte, werd een romantische variant in Engelse landschapsstijl gekozen, met een halvemaanvormige waterpartij, open weiden, slingerende lanen en verspreide boomgroepen. In de Tweede Wereldoorlog werd het park op last van de bezetter Noorderpark genoemd. In de jaren tachtig kreeg het Wilhelminapark een slechte naam vanwege openbaar drugsgebruik, prostitutie en de aanwezigheid van daklozen. In 1996 werd het park mede daarom gerenoveerd, waarbij werd teruggegrepen op de ideeën van Springer. Hoewel het park nog altijd omzoomd is door bomen en struikpartijen is het bij de restauratie meer open gemaakt, wat een groter veiligheidsgevoel geeft. Ook werd een fontein en een waterpomp in de vijver geplaatst, mede om botulisme tegen te gaan. Met een hardstenen rand, zo hoog als een traptrede, is het park visueel enigszins losgemaakt van de omliggende wegen. Verder gaat de rand het ontstaan van olifantenpaadjes tegen en vermindert hij bij zware regen de uitspoeling van grond naar de lager liggende wegen. In het loopvlak is rondom het park het gedicht Roeien (’s middags) van Martinus Nijhoff gegraveerd, met enkele gegevens.[1]

Zeldzame bomen

Bij de renovatie van 1996 is ook teruggegrepen op de oorspronkelijke composities van loofbomen, treurbomen en coniferen, zoals Leonard Springer die beoogde. De oudste boom van het park is de Huntingdon-iep. Deze boom stond er al meer dan 50 jaar voordat het park werd aangelegd. Bij de opening van het park in 1898 is ter ere van het koningshuis een Hollandse linde geplant, op een centrale plaats en omgeven door een rond hekwerk. Het Wilhelminapark kent een grote diversiteit aan aan loofbomen en naaldbomen, waarvan een deel (zeer) zeldzaam. Onder de 'Springer'bomen (plantjaar 1898) zijn dat de Driekleurige beuk, Amerikaanse es, Pluim-es, Katsuraboom en de Amerikaanse paardenkastanje. Vanaf 1945 zijn de volgende zeldzame bomen nog bijgeplant: de Scharlaken eik, Suikeresdoorn, Epaulettenboom, Grootbladige hulst, groenblijvende Kurkeik, Witte moerbei, Parottia, Grootbladige populier, Zakdoekjesboom, Zelkova, Hangende zilverlinde en de Zwepenboom. In 1997 en in 2010 heeft de gemeente informatiebordjes geplaatst bij de bomen, respectievelijk in samenwerking met de Vereniging Vrienden van het Wilhelminapark en de Stichting Stadsbomen.[2]

Fotogallerij (1)
  • "Ontwerp Park Aanleg op de Veldhoven", Leonard Springer, 1897
  • Aanleg Wilhelminapark 1898
  • Ingang park ca 1900 (de herten zijn verdwenen)
  • Muziekkiosk, foto 1902 (thans is er geen kiosk meer, wel een draaimolen)
  • De "Wilhelminaboom" uit 1898 is een zg. Hollandse linde
  • Aesculus pavia, Amerikaanse paardenkastanje, 1898 (geënt op 1,5 meter)
  • Fagus sylvatica, Driekleurige beuk, 1898 (zeer zeldzaam)
  • Populus Canadensis 'Marilandica', 1898, met 33 meter de hoogste boom, zuidkant park
  • Boomwortels bedekt met mos, westzijde Wilhelminapark

Huidig en historisch stratenplan

Route van Tilburg West naar 's-Hertogenbosch

De weg langs de noordkant van het park is tegenwoordig van plaatselijk belang. Over een lengte van zeven kilometer loopt hij door Tilburg, vanaf winkelcentrum Heyhoef in de Reeshof naar Ringbaan Oost, met het Wilhelminapark ongeveer op drie kwart. Vanaf west tot het Wilhelminapark draagt hij de namen Reeshofdijk, Wandelboslaan, Kwaadeindstraat en Hasseltstraat.

Historisch lag bij de Reeshof het westelijke begin van een route die niet in Tilburg ophield, maar ten oosten van Tilburg naar het noorden boog, richting 's-Hertogenbosch. Op een kaart uit 1880 loopt de weg grotendeels hetzelfde als nu, maar op de oude Kempische driehoek was het Wilhelminapark nog niet aangelegd en het gebied met omliggende herdgang werd destijds aangeduid als Veldhoven. In het westen begon de weg ook toen al bij de Reeshof, destijds een landgoed. De Wandelboslaan en het Wandelbos bestonden nog niet en de west-oostverbinding lag zuidelijker dan tegenwoordig. Daardoor moest men tweemaal de in 1863 aangelegde spoorlijn Breda – Eindhoven oversteken, al was er een alternatief via de Tongerlose Hoefstraat, die enigszins parallel loopt.

Waar men vroeger een zuidelijke route naar de Kwaadeindstraat gebruikte, verspringt de route tegenwoordig naar het noorden. De dubbele knik bij de overgang van de Reeshofdijk naar de Wandelboslaan ligt ten oosten van het Wandelbos en is nodig om niet door dit park te snijden. Vanaf daar tot de kruising met Ringbaan West wordt de naam Wandelboslaan gebruikt, daarna is het Kwaadeindstraat, op een stukje van honderd meter na: het deel tussen Hasseltstraat en Goirkestraat wordt tot de Hasseltstraat gerekend. Bij de Goirkestraat begint het Wilhelminapark.

Op een kaart uit 1794 lopen de route en de aanliggende wegen hetzelfde als in 1880, zij het dat de route toen in het westen niet doorliep tot in landgoed de Reeshof, maar pas begon bij het huidige Wandelbos. Naar het oosten, waar nu het Wilhelminakanaal de wegen afsnijdt, staat op de kaart uit 1880 de aantekening naar 's Bosch ('s-Hertogenbosch).

Ten oosten van het Wilhelminapark draagt de route tegenwoordig de namen Veldhovenring, Molenstraat, Rosmolenplein, Van Meterenstraat en Dijksterhuisstraat. Aan de zuidkant ervan lag nog in 1880 boerenland, dat al direct ten oosten van het Wilhelminapark begon en doorliep tot aan de Koestraat. Er liepen enkel voetpaden door en mogelijk karrensporen.

In de Veldhovenring vormt de Groeseindstraat een oude, noordelijke aftakking naar de herdgang Groeseind. Verderop, vanaf de Besterdring, is de weg bekend als Molenstraat. In 1880 was daar wat lintbebouwing tot aan de Veldhovensche Molen, maar verderop ontbrak die en diende de weg vrij strikt als doorgaande route. Aan de oostkant van dit gebied lag de Koestraat, die de Molenstraat kruiste bij de Veldhovensche Molen, waar tegenwoordig het Rosmolenplein ligt. Nog verder naar het oosten volgde de route nagenoeg de huidige Enschotsebaan naar Berkel-Enschot.[3][4]

Noord-zuidverbindingen

De Gasthuisring, vroeger de Gasthuisstraat, is de spil van een aantal plaatselijke noord-zuidverbindingen. Benoorden het Wilhelminapark kon men via Smidspad of Goirkestraat naar het Goirke en de Heikant en via de Hasseltstraat naar Hasselt en Loon op Zand. Aan de zuidkant splitste de Gasthuisstraat zich anno 1835 in tweeën naar verschillende herdgangen. Rechtdoor naar het zuiden, waar tegenwoordig de drukke Noordhoekring ligt, ging het verder over een smalle weg die aansloot op de Korvelseweg, richting de Korvel. Naar het zuidoosten ging het verder over de Noordstraat en de Nieuwlandstraat naar 't Heike en was er verbinding met de oostelijker gelegen Kerk en Heuvel, de omgeving van de tegenwoordige Heuvel, toen en nu beschouwd als het centrum, hoewel het tegenwoordig ver aan de oostkant van de stad ligt.

Ligging, vorm, wegen en nummering

Het park in de voormalige herdgang Veldhoven heeft de vorm van het plein dat er vroeger lag, een zogenaamde Kempische driehoek, kenmerkend voor Brabantse buurtschappen. Het vormt het zuidelijkste deel van het Rijksbeschermd gezicht Wilhelminapark/Goirkestraat en ligt volgens de tegenwoordige wijkindeling in de Tilburgse buurt Goirke-Hasselt, een onderdeel van Oud-Noord. Van de Hasseltstraat tot aan de Abraham Kuyperstraat draagt de weg die langs de noordkant loopt ook de naam Wilhelminapark, zodat het geheel samen met de omliggende bebouwing vrij nauwkeurig de vorm van een tangaslip heeft.

De aanduiding Noorderpark tijdens de bezettingsjaren is bij een blik op een hedendaagse kaart niet voor de hand liggend: het ligt vrij centraal in Tilburg. Destijds lag het echter aan de noordkant van de aaneengesloten stadsbebouwing. Verder naar het noorden was er van oudsher vooral lintbebouwing naar de herdgangen Hasselt en Heikant. Vanaf de eerste helft van de 19e eeuw werden ook de Goirkestraat en het Smidspad bebouwd, linten waarlangs zich industrie en nijverheid in 't Goirke ontwikkelden.

De doorlopende noordelijke weg behoudt tegenwoordig de naam Wilhelminapark tot aan Museum De Pont, op 150 meter ten westen van de driehoek. Tot in de 21e eeuw lag De Pont verscholen achter enkele huizen die tot de Hasseltstraat behoorden, maar die zijn afgebroken om een fraaiere entree voor het museum te realiseren. De huisnummering rondom het Wilhelminapark is doorlopend, tegen de klok in, zodat De Pont nummer 1 heeft en een pand ertegenover nummer 143, het hoogste huisnummer. De postcodes zijn 5041 EA tot en met EJ.

Bebouwing

De straten aan het park hebben alleen aan de overkant bebouwing, zodat het eigenlijke park rondom vrij ligt. De weg aan de westkant, de kortste kant van de driehoek, is het verlengde van de Gasthuisring. Aan de zuidkant en de westkant stonden woningen voor gegoede burgers, maar die waren gemiddeld smaller en minder opgesmukt dan die aan de noordkant. Een groot deel is intact gebleven, vooral langs de Gasthuisring, maar aan de zuidkant hebben veel panden plaatsgemaakt voor naoorlogse bebouwing. Wel staat daar de voormalige Coöperatieve Tilburgsche Melkinrichting en Zuivelfabriek, een „Melksalon met terras en directiewoning” uit 1913, naar ontwerp van Tilburgse architect Jos Donders. Dit monumentale Jugendstilpand is in 1994 en 1995 nauwgezet gerestaureerd en daarbij verbouwd tot restaurant. Aan de noordkant van het park staan luxueuze laat-negentiende-eeuwse en vroeg-twintigste-eeuwse woonhuizen, klassieke herenhuizen, veelal met symmetrische gevels, zoals destijds in de mode was voor voorname woningen.

Een groot deel van de oorspronkelijke woonhuizen is in gebruik als kantoor. In de textielstad Tilburg werden veel van de huizen bewoond door textielbaronnen, die vaak de fabrieken op wandelafstand hadden. De twee bekendste musea van Tilburg, De Pont en het TextielMuseum zijn in zulke fabrieken gevestigd, dicht bij het park.

Fotogallerij (2)

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.