15e eeuw

Gebeurtenissen en ontwikkelingen
1450: uitvinding boekdrukkunst
Boekdruk en prentkunst
Scheepvaart
Europa
  • De Honderdjarige Oorlog komt tot een einde. Onder leiding van Jeanne d'Arc ontwikkelt Frankrijk een nationaal bewustzijn en verdrijft de Engelse legers van zijn grondgebied.
  • De Rozenoorlogen is de benaming van de binnenlandse strijd die in Engeland woedt in de periode 1455 tot 1485. De strijd gaat tussen twee adellijke partijen, die zich plaatsen achter respectievelijk het huis Lancaster en het huis York.
  • Inname van Constantinopel door de Osmanen (1453); hierdoor valt het Byzantijnse rijk, zo'n 1000 jaar na de oprichting in 476.
  • De Engelse overheid heeft voor haar bureaucratie behoefte aan een eenduidige vorm van het Engels voor de opstelling van officiële documenten. Met dit doel wordt de Chancery Standard ontwikkeld. Het is grotendeels gebaseerd op Londense en East Midland dialecten, omdat deze gebieden het politieke en economische centrum van het land uitmaken.
  • Het hertogdom Saksen kent vanaf 1438 een Landdag, die gehoord moet worden bij het heffen van nieuwe belastingen, en vanaf 1466 ook bij zaken van oorlog en vrede.
  • Opstand van de Irmandiños; burgers, boeren en lage adel van Galicië komen in verzet tegen de onderdrukking door de hoge adel.
  • De Zwitserse Eedgenoten vormen een weerbare infanterie, die de ruiterijen van de Habsburgers, de Bourgondiërs en de Sforza van Milaan verslaat.
  • Vanuit Perzië trekken de Roma en de Sinti Europa binnen waar ze zich verspreiden over de Balkan, de Duitse landen en Spanje. Daar blijven ze een nomadisch leven leiden.
Middellandse zee en Midden-Oosten
Lage landen
Economie
  • Brugge neemt de plaats over van de Champagne als scharnierpunt van de handel tussen het zuiden en het noorden van Europa.
  • Na 1400 groeit de lakenindustrie van Leiden uit tot de belangrijkste in Europa. In Leiden wordt de productie voor het eerst geïndustrialiseerd. Het productieproces vindt niet meer binnen één bedrijf plaats maar volgens een strikte taakverdeling, waarbij in diverse stappen halffabricaten worden geproduceerd. Het gehele productieproces staat onder strenge controle. Hiermee wordt een constante hoge kwaliteit van het laken bereikt, waardoor Leids laken zeer gewild is.
  • In de loop van de eeuw komt in de Nederlanden de invoer op gang van goedkoop geproduceerd zout uit Bourgneuf-en-Retz aan de Golf van Biskaje, het zogenaamde 'baaizout'. Na 1450 stort de Nederlandse zoutwinning, bekend als moernering, geheel in.
  • De Italiaanse kunst van het dubbel boekhouden bereikt de vorm waarin wij haar nog kennen. Ook het opkomende Zwabische bankiershuis Fugger maakt zich deze kunst eigen. Het voorziet keizer, paus en vele andere vorsten van de middelen om hun oorlogen te voeren.
  • Dertien Nederlandse steden zijn lid van de Hanze, een handelsverbond rondom de Noord- en Oostzee. Vanaf vooral ongeveer 1430 breken er diverse kaperoorlogen uit tussen deze steden en vrije handelaren uit steden die geen lid zijn van het verbond, met name uit de graafschappen Holland en Zeeland en uit Engeland. De Vrede van Utrecht maakt in 1474 niet alleen een einde aan de oorlogen maar de facto ook een einde aan de hegemonie van de Hanze.
  • In Holland wordt de haringvisserij een factor in de economie. Er wordt een groter scheepstype ontwikkeld, de haringbuis, dat verder op zee kan gaan. Het haring kaken maakt het mogelijk om de vis in zout te conserveren, waardoor het schip niet meer dagelijks naar de wal hoeft te gaan om de vis af te zetten.
  • Als in de 15e eeuw de Zuiderzee zijn vorm grotendeels heeft gekregen, ontstaan er grote vismogelijkheden. Dorpen aan de rand van de Zuiderzee gaan leven van de visserij.
  • In de Nederlanden wordt een munthervorming doorgevoerd. De waarde van de dubbelgroot wordt vastgesteld op een twintigste deel van een Rijnlandgulden. In 1496 wordt de laatste enkelgroot geslagen. Rond deze periode komt ook een nieuwe benaming in omloop voor de dubbelgroot, de (Brabantse) stuiver.
Cultuur
Wetenschap
  • In Samarkand, de hoofdstad van zijn rijk, richt Ulugh Bey een wetenschappelijke school op waar astronomie wordt onderwezen. Hij bouwt een reusachtig sextant van marmer, 63 meter lang en met een kromtestraal van 40 meter, uitgelijnd op de lokale meridiaan. Hiermee kan hij de posities van zon, maan en planeten bepalen alsook die van een duizendtal sterren. Ulug Bey publiceert zijn metingen in de sterrencatalogus Zidji Djadid Sultani (1420-1437). Deze metingen verbeteren in verschillende opzichten die van Claudius Ptolemaeus. De - in het Arabisch gestelde - catalogus wordt in het Perzisch vertaald.
  • Regiomontanus, de belangrijkste wiskundige en astronoom van Europa in deze eeuw, bouwt in Neurenberg de eerste sterrenwacht in Duitsland.
  • Nicolaas van Cusa beschrijft het gebruik van holle lenzen bij bijziendheid.
militair
Innovatie
  • De grote steden worden centra van rechtspraak en handel. Er kunnen meer afspraken in een dag gemaakt worden als die dag is ingedeeld in vaststaande uren. Het gevolg van de verdeling van de dag in vaste uren is, dat mensen niet meer op de zon kunnen vertrouwen om te zien hoe laat het is. Ze moeten uitgaan van het mechanische uurwerk, en de behoefte aan uurwerken neemt dus toe.
  • De ijzeren schroef doet zijn intrede in Europa.
  • De eerste wipmolens worden in Nederland gebouwd. Dit jaartal markeert het begin van het Nederlandse polderlandschap.
  • Grote verbeteringen aan het rijtuig maken het reizen op de schaarse en slechte wegen minder oncomfortabel. De wagenmakers in het Hongaarse Kocs (spreek uit kotsj) worden zo beroemd, dat hun lichte rijtuigen "koets" en "coach" gaan heten.
  • Schrijfstiften verdwijnen uit het dagelijkse leven en worden vervangen door een griffel en leisteen als schrijfplankje en door het massaal en goedkoper produceren van papier met de opkomst van watergedreven papiermolens.
  • in de tweede helft van de eeuw begint men weer met dakpannen te experimenteren en de monniken en nonnen zijn de eerste modellen dakpan.
godsdienst
  • Religieuze opleving in Europa door de prediking van missionarissen als Bernardus van Siena in Italië en andere Observanten, zoals Johannes van Capestrano in Duitsland en Jan Brugman in de Nederlanden. Hier wordt het eerste Minderbroedersklooster gesticht in 1439.
  • Vanaf het begin van de eeuw worden overal vrouwenkloosters gesticht door de orde van de Agnieten.
  • In Europa wordt de jodenhoed geleidelijk als onderscheidend kenmerk vervangen door de jodenring. Sinds het Vierde Lateraans Concilie (1215) schrijft de Rooms-Katholieke Kerk aan de wereldlijke overheden voor om joden en moslims te verplichten een onderscheidend teken te dragen.
  • In Spanje voeren de dominicanen campagne onder Joden om zich te bekeren tot het christendom. De conversos krijgen toegang tot beroepen die voor Joden gesloten zijn. Er ontstaan spanningen tussen Joden en bekeerlingen. Vanaf 1478 gaat de Inquisitie conversos onderzoeken die ervan worden verdacht heimelijk hun oude geloof te belijden. Wanneer ze openlijk terugkeren tot het jodendom gelden ze als ketters, en riskeren ze de brandstapel. De aldus opgebouwde spanning leidt in 1492 tot de uitwijzing van de Joden door de katholieke koningen.
  • In Duitsland en de Lage Landen ontwikkelt zich een Bijbels humanisme. Dit propageert een persoonlijker geloofsbeleving dan tot nu toe gebruikelijk is. Het Bijbels humanisme bestudeert vooral de bronnen van het christendom, waaronder de teksten van de kerkvaders Augustinus en Hiëronymus.
  • Een verschijningsvorm van het Bijbels humanisme in de Nederlanden is de Moderne Devotie, een door de leek Geert Grote geïnitieerde religieuze beweging, waarin de nadruk ligt op vroomheid en praktische geloofsbeleving. Centraal staat het navolgen van Jezus, waarbij vooral veel aandacht is voor zijn lijden en kruisdood.
Azië
  • China keert zich naar binnen; begin van een eeuwenlang isolement.
  • Ondergang van het Mongoolse Rijk.
  • Na de dood van Timoer Lenk (1406) is Perzië verdeeld in het Westen, de Kara Koyunlu ("Zwarte Schapen") met als hoofdstad Bagdad en in het Oosten, de Ak Koyunlu ("Witte Schapen") met als hoofdstad Tabriz. De twee partijen bestrijden elkaar gedurende 60 jaar. De Slag bij Chapakchur (1467), waar Oezoen Hasan, van de witte schapen, Jahan Shah, van de zwarte schapen, verslaat, betekent het einde van de heerschappij van de Kara Koyunlu in West-Azië.
  • De eerste Peranakan-Chinezen komen aan in de Indische Archipel.
  • Er wordt aangenomen dat Vijayanagara aan het eind van de 15e eeuw de grootste stad van India is, en de op een na grootste stad ter wereld.
Amerika
  • De beschaving van de Inca's in het tegenwoordige Peru bereikt een hoogtepunt.
  • De Azteekse Driebond is een alliantie van drie Azteekse stadstaten: Tenochtitlan; Texcoco; en Tlacopan. De stadstaten heersen over het gebied in en rond het Dal van Mexico
  • De Azteken leggen chinampa's aan: drijvende tuinen. Het verankeren gebeurt door het vlot te beplanten met wilgen die wortel schieten in de drassige bodem van het meer.
  • Als de Europeanen Zuid-Amerika beginnen te ontdekken, is de Chibcha de prominentste etnische groep in Colombia. Zij zijn onderverdeeld in de Muisca en de Tairona, en nog enkele kleinere groepen.

Belangrijke personen van de 15e eeuw
Mona Lisa van Leonardo da Vinci
Zie de categorie 15th century van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Eeuwen in het 2e millennium n.Chr.

<< · 11e · 12e · 13e · 14e · 15e · 16e · 17e · 18e · 19e · 20e · >>

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.