Waalwijk (stad)

Waalwijk (Brabants: Wolluk) ( uitspraak (info / uitleg)) is een stad in de Nederlandse provincie Noord-Brabant en tevens hoofdplaats van de gelijknamige gemeente Waalwijk. Waalwijk is gelegen in de Langstraat aan de Bergsche Maas bij kilometerraai 236.

Waalwijk
Plaats in Nederland
(Details) (Details)

Situering
Provincie Noord-Brabant
Gemeente Waalwijk
Coördinaten51° 41′ NB, 5° 4′ OL
Algemeen
Oppervlakte20,88 km²
- land19,88 km²
- water  1,00 km²
Inwoners (BAG, 2019)33.415[1]
(1590 inw./km²)
Hoogte2 m
InwonersnaamWaalwijker
Overig
Postcode5140-5146
Netnummer0416
Woonplaatscode2597
Belangrijke verkeersadersA59 N261 Bergsche Maas
Stadsrechten1303
COROP-gebiedMidden-Brabant
WebsiteWaalwijk.nl
Detailkaart
Locatie in de gelijknamige gemeente
Portaal    Nederland

Waalwijk is een middelgrote stad die een regionale functie vervult door het grote aantal voorzieningen die de stad heeft in de streek de Langstraat. Het is de 14e plaats van Noord-Brabant naar inwonertal.[2]

Ligging

Waalwijk ligt tussen Kaatsheuvel en Drunen. Dichtstbijzijnde grotere plaatsen zijn Tilburg en 's-Hertogenbosch.

Nabijgelegen kernen zijn Sprang, Kaatsheuvel en Drongelen.

Topografie

Topografisch kaartbeeld van de stad Waalwijk, dec. 2013. Klik op de kaart voor een vergroting.

Etymologie

Waalwijk, in de dertiende eeuw als "Walwic" geschreven, is een samenvoeging van "Wal" en "wic". Uit recente onderzoekingen is gebleken dat de betekenis waarschijnlijk gezocht moet worden in: "wijk op de wal" (van een haventje). Deze haven zou, reeds vóór 1200, zijn gebruikt voor het vervoer van in de streek afgegraven turf naar plaatsen en gebieden in Holland en Brabant.

Geschiedenis

Waalwijk werd in de 12e eeuw voor het eerst vermeld in schriftelijke bronnen, en wel als Walwic. Omstreeks deze tijd begon men vanuit een oost-west verlopende zandrug, de feitelijke kern van de Langstraat, het ten noorden ervan gelegen gebied te ontginnen, en wel volgens het slagensysteem. Dit gebied was een moerassig veengebied. Men begon met het steken van turf, en deze werd via turfvaarten naar haventjes vervoerd, van waar ze naar Dordrecht en andere plaatsen in Holland werd gebracht.

Daar de Langstraat in het grensgebied van Holland en Brabant lag, gaf dit nogal eens aanleiding tot conflicten. Grenzen wisselden regelmatig. Waalwijk was oorspronkelijk een dorp langs de weg van Geertruidenberg naar 's-Hertogenbosch en lag op het grondgebied van Holland. In 1232 werd de plaats verkocht aan Brabant. De buurdorpen Besoyen en Baardwijk bleven Hollands. In het jaar 1303 kreeg Waalwijk stadsrechten. De stad werd echter nooit versterkt en reeds in 1304 door de Hollanders gebrandschat. De plaats zou nooit stedelijke allures krijgen.

Begin 13e eeuw werd een kerk gebouwd, op de plaats waar nu de Hervormde kerk staat. Bij de "Paelscheijding" van 26 oktober 1326 werd de grens tussen Holland (Besoijen) en Brabant (Waalwijk) naar het oosten verlegd. Daardoor zou de grens dwars door de kerk gaan. Ook in de verdere jaren werd de grens op vreedzame wijze vastgelegd. Vooral in het jaar 1388 kan daarbij worden genoemd. Waalwijk en het ten noorden daarvan gelegen Gansoijen waren Brabants en behoorden tot het Kwartier van Oisterwijk van de Meierij van 's-Hertogenbosch, maar het ten oosten daarvan gelegen Baardwijk, en de onmiddellijk ten westen van Waalwijk gelegen dorpen als Besoyen, Sprang, Capelle en Waspik hoorden bij Holland, en wel bij het in Dordrecht zetelende Baljuwschap Zuid-Holland.

De Sint-Elisabethsvloed van 1421 richtte ten noorden van Waalwijk grote schade aan. Vanzelfsprekend bracht ook de Tachtigjarige Oorlog, in het grensgebied van Holland en Brabant, veel onzekerheid. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd de kerk beschadigd en tijdens het Twaalfjarig Bestand werd alleen het deel dat in Waalwijk stond hersteld. In Besoijen verrees in dezelfde periode een nieuwe, heden nog bestaande, protestantse kerk. Nadat Hugo de Groot in 1621 uit Slot Loevestein ontsnapte, verbleef hij nog enige tijd in Waalwijk. De omringende Hollandse dorpen werden begin 17e eeuw Protestants, maar in 1648 kwam ook de Meierij van 's-Hertogenbosch, waaronder Waalwijk, bij de Republiek der Verenigde Nederlanden.

Waalwijk werd begin 19e eeuw, evenals de omringende Hollandse dorpen, aan de nieuw gevormde provincie Noord-Brabant toegevoegd, nadat reeds de Fransen de Maas als grensrivier voor hun departementen hadden vastgesteld.

Gedurende de 20e eeuw heeft Waalwijk zich sterk uitgebreid, waarbij de dorpen Besoyen en Baardwijk aan de kern zijn vastgegroeid en gezamenlijk een straatdorp vormen. De meeste nieuwbouwwijken zijn ten zuiden van deze straat gebouwd. Tegenwoordig vinden veel uitbreidingsplannen plaats op het grondgebied van geannexeerde gemeenten.

Kloosters

In 1471 werd te Waalwijk het Klooster Nazareth gesticht vanuit het Sint-Maria Magdalenaklooster op het Spui te Amsterdam. Er woonden Augustinessen. Het klooster kon echter in Waalwijk blijven bestaan, aangezien het de bescherming van het Huis Nassau had: Twee telgen uit dit geslacht, Maria en Adriana van Nassau, waren er ingetreden. Door allerlei perikelen vertrok in 1716 een 17-tal nonnen vanuit Waalwijk naar het Belgische Kortessem (Dessener), dat in 1720 door nog onbekende redenen werd opgeheven. Voordien waren al enkele nonnen naar Waalwijk teruggekeerd of ze vertrokken naar Antwerpen of Landen (België). In 1732 trokken de zusters naar Antwerpen, waar ze eveneens een klooster stichtten en als spinsters werkzaam waren. In 1783 werd, onder keizer Jozef II, ook dit klooster opgeheven. Aan de Grotestraat is nog de Kleine Poort aanwezig, die een onderdeel van het klooster was. Ook vindt men hier tegenwoordig de Sint-Janskerk die, evenals haar voorganger, een waterstaatskerk, zich bevindt op de plaats van het voormalige klooster.[3]

Wijkindeling

De stad Waalwijk bestaat uit zeven wijken: Baardwijk, Besoyen, Zanddonk, Bloemenoord, Meerdijk, Laageinde, de Hoef en Landgoed Driessen.

Baardwijk en Besoyen waren vanouds zelfstandige dorpen die -in tegenstelling tot Waalwijk- tot het einde van de 18e eeuw bij het Gewest Holland behoorden.

Economie

De bewoners van Waalwijk konden hun bestaan aanvankelijk onder meer vinden in de productie van turf, hooi en griend. Aangezien dit vervoerd moest worden ging ook de scheepvaart een rol spelen. De aanwezigheid van eikenschors in het zuiden, runderen in het noorden die huiden leverden, alsmede schoon water, bracht de boeren ertoe om het leerlooien als huisarbeid te beoefenen. Vanaf het eind van de 18e eeuw leidde dit tot de ontwikkeling van de leder- en vooral schoenennijverheid. Aldus werd Waalwijk in de 19e en het begin van de 20e eeuw een belangrijk centrum hiervan. Eind 19e eeuw ging men zich steeds meer richten op schoenfabricage en steeds minder op leerlooien. Omstreeks 1960 bestonden er in Waalwijk nog 31 schoenfabrieken die per jaar 3.750.000 paar schoenen produceerden. Daarna kwam er een neergang, die zich inzette door de concurrentie van goedkope Italiaanse schoenen. Na 1965 werd de meeste productie naar lage-lonenlanden verplaatst.

Tegenwoordig zijn er nog schoenfabrieken als Greve en Van der Putten. Ook lijm was nodig voor de schoenindustrie en ook hierin voorzagen bepaalde Waalwijkse bedrijven, zoals Rhoon Chemie en bedrijven waar machines voor de schoenindustrie werden vervaardigd. Van Haren, in 1929 begonnen, werd in 1985 overgenomen door Deichmann en stopte begin jaren 90 met het maken van schoenen. Een internationale keten van schoenwinkels die door derden vervaardigde schoenen verkochten was wat bleef.

Van 1937-1990 bestond de kousenfabriek Seta (in de latere jaren VeWe genaamd), in een voormalige schoenfabriek aan de Kerkstraat. Voorts kent Waalwijk tegenwoordig jachtwerven en zijn er tal van andere bedrijven gevestigd, met name op en nabij het haventerrein ten noorden van de stad.

Winkelen

In het centrum bevinden zich de winkelstraten Stationstraat en Grotestraat. Daarnaast bevindt zich ook een groot winkelcentrum, De Els. Op het parkeerterrein van het winkelcentrum De Els wordt er elke woensdag van 13:00 tot 17:00 weekmarkt gehouden.

Bezienswaardigheden
Sint-Janskerk

Religieuze bouwwerken
  • De Kerk aan de Haven is de Hervormde kerk van Waalwijk. Het is laatgotische kerk uit de 15e eeuw, indertijd gedeeltelijk op Brabants en gedeeltelijk op Hollands grondgebied. Nieuwe onderzoekingen veronderstellen dat de kerk op een oudere kerk of kapel is gebouwd en dan op Brabants grondgebied. Bij de paalscheiding van 1388 is deze kerk deels op Brabants en deels op Hollands gebied komen te staan.
  • Sint-Janskerk: katholieke kerk gebouwd in 1924-1925, ontworpen door H.W. Valk in expressionistische stijl.
  • De Kleine Poort is een barokpoort uit 1630 die onderdeel was van het Klooster "Nazareth", vervolgens is opgenomen in de katholieke waterstaatskerk van 1829 en vervolgens in de Sint-Janskerk als toreningang.
  • Gereformeerde kerk uit 1966, aan de Ambrosiusweg 25, bakstenen kerk in modernistische stijl, met losse klokkentoren. De kerk heeft een Verschueren-orgel, gebouwd in 1965 en in 1989 verplaatst naar Waalwijk.
  • Antonius van Paduakerk. De parochie werd in 1902 afgesplitst van de Sint-Jan de Doperparochie en een nieuwe, neobyzantijnse, kerk werd ingewijd, die echter in 1962 werd ingeruild voor een nieuwe kerk en in 1971 gesloopt. De nieuwe kerk, aan de De Genestetstraat, is uitgevoerd in modernistische stijl en de architect was H.M. Koldewey. De kerk heeft glas-in-betonwerk van Egbert Dekkers, voorstellende de Vierentwintig Oudsten uit de Openbaring van Johannes. De kerk heeft een rechthoekig grondplan en een losstaande klokkentoren.
  • Heilig Hartbeeld (1920) aan de Sint Antoniusstraat, uit het Atelier Van Bokhoven en Jonkers.
  • De Heilige Bernadettekerk aan de Dr. Schaepmanlaan was een noodkerk die behoorde tot een in 1963 opgerichte parochie. Door de ontkerkelijking bleek al in 1969 dat een permanente kerk niet meer nodig was. In 1999 fuseerden de Bernadette- en Clemensparochie en werd de kerk afgestoten. In 2008 werd het gebouw gesloopt.
  • Voor diverse kerken en torens in Baardwijk en Besoyen, zie aldaar.
  • Klooster van de Broeders van de Onbevlekte Ontvangenis van Maria aan de Grotestraat 296b, ontworpen door Jos van Ree. Nadat de kloosterlingen het gebouw in 1999 verlieten is het in 2001 gesloopt om plaats te maken voor winkelcentrum "De Els"
  • Molukse moskee An Nur, uit 1989, aan de Noordstraat 270. De moskee is ontworpen door de Nederlandse architect Latief Perotti. Een gebouw in moderne stijl met koepel en minaret en een aantal oosters aandoende ornamenten. Het is de enige moskee ter wereld met een driehoekige symmetrische plattegrond.
  • Turkse moskee Abdulkadir Geylani, aan de Eerste Zeine 88. De moskee is in 2012 verhuisd naar een nieuw gebouw.

Woonhuizen en dergelijke
Gemeentehuis van Waalwijk
  • Raadhuisplein: complex gebouwen ontworpen door architect Alexander Kropholler. Hiertoe behoort ook het Gemeentehuis van Waalwijk uit 1932 met opvallende trapgevel, met in de hal het beeld van hertog Jan II van Brabant, een marmermozaïek in de gang, waarop Sint-Crispijn en Sint-Crispiniaan zijn afgebeeld, de patroonheiligen van de schoenmakers en de leerlooiers.
  • Tal van woonhuizen aan de Grotestraat. Veel huizen bezitten een ingezwenkte lijstgevel, andere een lijstgevel.
  • De Hooisteeg bevat een complex gerestaureerde schoenmakershuisjes die dateren uit midden 19e eeuw, gesitueerd aan de oostkant van het raadhuis, bereikbaar vanuit de Grotestraat of de Winterdijk.
  • Herenhuis, sinds 1855 kantoorgebouw van de "Noord-Braband", Maatschappij van verzekering op het leven, die ruim 125 jaar in bezit was van de familie Timmermans; deze maatschappij is in 1969 onderdeel van Delta Lloyd geworden.

Industriële monumenten
  • Voormalige Van Haren fabriek, Hoogeinde 35.
  • Grotestraat 21, een voormalige machinefabriek voor de schoenindustrie.
  • Voormalige kousenfabriek, Kerkstraat 4-8, gebouwd omstreeks 1860 als een schoenfabriek voor de firma C.G. Van der Heijden, in 1905 voorzien van stoommachine en schoorsteen.

Monumenten

Zie ook:

Musea

Natuur en landschap
Waalwijkse Haven

Waalwijk werd in het noorden begrensd door de Winterdijk. Ten noorden daarvan begint het rivierkleigebied. Hier ligt ook de haven met een uitgestrekt bedrijventerrein. In westelijke richting vindt men het voormalige dorp Besoyen en de autoweg naar Tilburg. Daar weer ten westen van ligt het natuurgebied Westelijke Langstraat.

Ten zuiden van Waalwijk ligt het Loons Hoekje en het landgoed Plantloon, beide op het grondgebied van Loon op Zand. In het oosten vindt men een recreatieterrein met zwemplas het Hoefsven. Naar het noorden ligt het voormalige dorp Baardwijk en ten oosten daarvan het Afwateringskanaal 's-Hertogenbosch-Drongelen. Ten oosten daar weer van ligt het natuurgebied Baardwijkse Overlaat.

Evenementen
  • De 80 van de Langstraat
  • Nacht van het levenslied - Eind augustus/begin september
  • Modestad - september
  • Tonpraoten in 't Tejaoter - november
  • de Passie van de Langstraat
  • Wolluk-Stock - zomervakantie
  • Jeugdavondvierdaagse - juni
  • Swingen in de Stad - meerdere weekend avonden in de zomer.
  • Oktoberfest - oktober
  • Wollukse kwis - in mei
  • de Passie van de Langstraat

Verkeer en vervoer

Waalwijk ligt aan zowel de A59 (Serooskerke - Oss) als de N261 (Waalwijk - Tilburg). De stad heeft sinds 1964 geen treinstation meer, het voormalig treinstation stond aan de Burgemeester van der Klokkenlaan. Waalwijk wordt bediend door meerdere buslijnen, waaronder lijnen 134 en 136 en Bravodirect lijnen 300 en 301 tussen station Tilburg en station 's-Hertogenbosch v.v.

Eerder werd er gebruikgemaakt van de "Halve zolenlijn". In 2007 is deze in ere hersteld door middel van een fietspad met diverse aftakkingen (fietsbrug) en parkjes. Tevens waren er tramlijnen naar 's-Hertogenbosch en Tilburg.

Openbaar vervoer per 9 december 2018 (gereden door Arriva):

  • 134 (streekbus) Raamsdonksveer - Raamsdonk - Waspik - Sprang-Capelle - Busstation Waalwijk
  • 136 (streekbus) 's-Hertogenbosch Centraal Station - Vlijmen - Nieuwkuijk - Drunen - Busstation Waalwijk - ETZ Waalwijk - Sprang-Capelle - Kaatsheuvel - Efteling - Busstation Loon Op Zand - Loon Op Zand Molenwijck - Midden Brabantweg - Tilburg Centraal Station
  • 223 (buurtbus) Waalwijk De Els - Busstation Waalwijk - Drongelen - Eethen - Meeuwen - Dussen - Almkerk
  • 227 (buurtbus) Hank/Almkerk - Dussen - Meeuwen - Eethen - Genderen - Wijk en Aalburg - Heesbeen - Doeveren - Busstation Waalwijk - Waalwijk De Els
  • 231 (buurtbus) Rijen - Dongen - 's Gravenmoer - Kaatsheuvel - Sprang-Capelle - Busstation Waalwijk
  • 233 (buurtbus) Wijk en Aalburg - Heusden - Herpt - Oudheusen - Elshout - Drunen - Busstation Waalwijk
  • 300 (Bravodirect) 's-Hertogenbosch Centraal Station - Busstation Waalwijk - Sprang Kruispunt - Kaatsheuvel - Efteling - Busstation Loon Op Zand - Tilburg Centraal Station (maandag t/m vrijdag)
  • 301 (Bravodirect) 's-Hertogenbosch Centraal Station - Vlijmen De la Courtstraat - Drunen - Busstation Waalwijk - Sprang Kruispunt - Kaatsheuvel - Efteling - Busstation Loon Op Zand - Tilburg Centraal Station
  • 602 (schoolbus) Busstation Waalwijk → Sprang Kruispunt → Kaatsheuvel → Efteling → Loon op Zand → Tilburg Stappegoor
  • 633 (schoolbus) Wijk en Aalburg - Busstation Waalwijk - Burgemeester van Casterenstraat
  • 636 (schoolbus) Busstation Waalwijk → Sprang-Capelle → Kaatsheuvel → Efteling → Loon op Zand → Tilburg Stappegoor

Sport
  • Voetbalvereniging RKC Waalwijk speelt in de Eredivisie
  • Handbalvereniging HV Tachos Waalwijk speelt met het mannenteam in de Eredivisie, dat team won de Nationale Beker in 2005.

Afbeeldingen
  • Grotestraat Waalwijk met op de achtergrond de Hervormde Kerk aan de Haven (Waalwijk Centrum)
  • Theater De Leest op het Vredesplein
  • Mandemakers Stadion
  • Hervormde Kerk aan de Haven (Waalwijk-Centrum)
  • Mariakerk - Besoyen
  • St. Clemenskerk - Baardwijk
  • Watertoren
Raadhuis en centrum

Geboren

Zie ook
Zie de categorie Waalwijk van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.