Kaatsheuvel

Kaatsheuvel is een dorp in de Nederlandse provincie Noord-Brabant. Het dorp vormt samen met de kerkdorpen Loon op Zand en De Moer de gemeente Loon op Zand. Tevens valt Kaatsheuvel onder de streek Langstraat. Deze streek, gevormd door Dongen, Kaatsheuvel, Waalwijk en Heusden, stond bekend om zijn schoenenindustrie. Verder is Kaatsheuvel ook onderdeel van de geografische hoofdregio 'Hart van Brabant', waar de Langstraat gemeenten (met uitzondering van Heusden) onder vallen, aangevuld met gemeenten Tilburg, Hilvarenbeek, Oisterwijk, Gilze-Rijen en Goirle. Hart van Brabant wordt gezien als de toeristische regio van Noord-Brabant, doordat het trekpleisters De Efteling, Beekse Bergen, La Trappe Brouwerij de Koningshoeve, Nationaal Park Loonse en Drunense Duinen en natuurgebieden Huis ter Heide en Oisterwijkse Bossen en Vennen binnen de grenzen heeft liggen.

Er bestaan verschillende opvattingen over het ontstaan van de plaatsnaam Kaatsheuvel. Er wordt beweerd dat Kaatsheuvel vernoemd is naar een middeleeuwse heilige 'Sint Catharina'. Door verschillende gilden werd ze als beschermheilige gekozen. Een andere theorie vertelt dat de naam Kaatsheuvel een verbastering is van het woord Cetshoeve, wat de naam was van een herberg die ongeveer op de plek stond waar zich nu de Efteling bevindt. Ook het van oorsprong Friese Kaatsspel komt voor in oorsprongsverhalen. Turfstekers zouden zich gevestigd hebben en het spel regelmatig op een heuvel gespeeld hebben.

De oudste vermelding van Kaatsheuvel is uit 1506, waar de plaats genoemd wordt als Ketshovel. De buurtschap zelf bestond toen al enkele eeuwen en behoorde tot de heerlijkheid Venloon, later Loon op Zand genaamd. Oorspronkelijk leefden de bewoners van de turfwinning. In 1396 werd op last van Paul van Haastrecht de Turfvaart gegraven die van 's Gravenmoer via Kaatsheuvel naar 's-Hertogenbosch liep. De turfwinning kwam omstreeks 1600 tot een einde en de vaart verzandde. De turfwinners waren keuterboeren: ze bezaten, naast hun werkzaamheden als turfsteker, een klein boerderijtje.

Kaatsheuvel lag in het grensgebied van Staats-Brabant en het Gewest Holland, zodat de plaats een toevluchtsoord voor ongunstige elementen kon worden. In 1720 vond een roversbende, De Witte Veer, een schuilplaats in het Ravensbos nabij Zandschel. Dit gezelschap ondernam rooftochten tot diep in Holland. Uiteindelijk werd de bendeleider, Zwarte Johannes, gevangengenomen door drossaard Otto Juijn van Loon op Zand.

Na voor het bijwonen van de mis afhankelijk te zijn geweest van de parochies in Loon op Zand of Sprang, stelde de heer van Loon op Zand in 1731 een ruimte in zijn boerderij voor dat doel ter beschikking, terwijl in 1736 een schuurkerk gereedkwam die in 1836 door een stenen waterstaatskerk werd vervangen. In 1913 werd deze vervangen door de huidige Sint-Janskerk. In 1897 werd de Heilige Martelaren van Gorcumkerk gebouwd te Berndijk en in 1936 kwam de Sint-Jozefkerk gereed. In 1873 vestigden zich de Franciscanessen uit Oirschot zich in Kaatsheuvel. Tussen 1970 en 1988 vertrokken zij weer, een bejaardentehuis achterlatend. De zusters verzorgden ook onderwijs voor meisjes.

De hervormden kregen in 1804 een kerkje aan de Zuidhollandsedijk. In 1853 werd het raadhuis van Loon op Zand naar het – sedert 1800 sterk gegroeide – Kaatsheuvel overgebracht. Dit ging met geweld gepaard. De dorpen zijn tot een compromis gekomen, Loon op Zand bleef ondanks de kleinere omvang de gemeentenaam houden, terwijl het Raadshuis in Kaatsheuvel gevestigd blijft.

Het dorp Kaatsheuvel viel onder het gezag van Paul van Haastrecht de Landheer van Venloon. Zoals gewoonlijk was er in die tijd veel rumoer met omliggende gebieden. Zo ook met de heer van Waalwijk . Er werd ruzie gemaakt om de Turfvaart die op een grijs gebied lag tussen de landstroken. De heer van Waalwijk wilde mee profiteren van de welvaart die ontstond uit de Turfwinning. De Hertog in 's-Hertogenbosch wist verdere conflicten te voorkomen, door Paul van Haastrecht gelijk te geven. Er werd geen tol geheven op de turf, zodat 's-Hertogenbosch zonder problemen handel kon drijven met Venloon. Waterplas Het galgenwiel werd aangewezen als grens tussen Venloon en Waalwijk.

Met een inwonersaantal tussen de 16.000 en 17.000 inwoners, heeft Kaatsheuvel een bovengemiddeld aanbod aan winkels. Het centrumgebied bestaat uit een klein overdekte winkelpassage De Hoofdpoort, met ongeveer 5.000 m2 winkelruimte. [2]

De Hoofdstraat en de Peperstraat huisvesten ook diverse winkels.

Kaatsheuvel is als klein dorp oververtegenwoordigd in het aanbod aan supermarkten. Anno 2020 zijn er 5 supermarkten van de grote ketens actief.

Naast de Efteling kent Kaatsheuvel een recreatiegebied dat voornamelijk de buurtschap Loons Hoekje omvat. Hier bevindt zich o.a. het sportpark van Kaatsheuvel, waar een voetbalvereniging, een handbalvereniging, een tennisvereniging, een hockeyclub en een schietvereniging zijn gehuisvest. In het Loons Hoekje zijn ook verschillende manages waar paardensporten uitgeoefend kunnen worden. Tevens is het Loonse Hoekje een populaire toegangspoort naar Nationaal park 'De Loonse en Drunense Duinen', waar buitensport activiteiten worden georganiseerd. De Scoutinggroepen uit Kaatsheuvel, Sprang-Capelle en Waalwijk organiseren met enige regelmaat hier activiteiten. Ook fitness-, en yogagroepen zijn vaak te vinden in de duinen. Omdat er een veelgebruikte fietsroute door het nationaal park loopt, kan men hier ook veel recreatiefietsers vinden. Fietsverhuur is hier ook mogelijk gemaakt voor toeristen. Door de Loonse en Drunense Duinen lopen ook mountainbikeroutes, ruiterpaden en wandelpaden. In het gebied zijn vele verblijfsaccommodaties gevestigd, waaronder campings, recreatieparken en bungalowparken. De Hotels in Kaatsheuvel zijn meer centraler gevestigd in het dorp, het overgrote deel van de hotels zijn gevestigd in de Gasthuisstraat.

Aan de zuidzijde van Kaatsheuvel, liggen de dorpen Loon op Zand en de Moer. Hier zijn o.a. een Golfpark, een minigolfbaan en de recreatieplas 'Experience Island' gevestigd. Ook verschillende verblijfsaccommodaties zijn in deze dorpen gevestigd. Loon op Zand is voornamelijk een populaire plaats voor schoolkampen.

• Het Ganzennest was een voormalige recreatiepark en indoor speeltuin in Kaatsheuvel.
• Apollo Theater was de bioscoop in het centrum van Kaatsheuvel.

Korenmolen De Couwenbergh is inmiddels een horecalocatie

Johannes de Doperkerk in de Hoofdstraat

• Korenmolen De Couwenbergh, uit 1849, waarin na de laatste restauratie van 1995 een restaurant was gevestigd.[3]
• De Johannes de Doperkerk[4] aan de Hoofdstraat 36 is een neogotische kruiskerk met dubbeltorenfront, ingewijd in 1913. Architect was Cornelis van Hoof. De kerk heeft een neogotisch interieur met onder meer werk van Jan Custers, zoals een preekstoel uit 1915 en diverse heiligenbeelden van later datum. Het doopvont is uit 1800 en de kruiswegstaties zijn uit 1890 van de hand van Hugo Kohl. Het orgel stamt uit 1854 en werd gebouwd door Johannes Vollebregt. De kerk is geklasseerd als Rijksmonument.

Heilige Martelaren van Gorcumkerk in de Erasstraat

• De Heilige Martelaren van Gorcumkerk[5] aan de Erasstraat in de buurtschap Berndijk werd in 1895 als hulpkerk voor de Johannes de Doperparochie gebouwd, en wel, volgens de toenmalige pastoor, als bastion tegen het oprukkende protestantisme. De bakstenen neoromaanse kruiskerk werd ontworpen door Petrus Stornebrink. De kerk is Rijksmonument. Het hoofdaltaar uit 1903 is van Jan Custers. In het koor: ramen van Frans Nicolas jr. uit 1908.

De voormalige Sint Jozefkerk aan het Wilhelminaplein

• De Sint-Jozefkerk[6] aan het Wilhelminaplein werd ingewijd in 1936. Architect was Kees de Bever. De bakstenen kerk maakt deel uit van een ensemble waartoe ook de pastorie behoort. Het is gebouwd in traditionalistische stijl en wordt geflankeerd door een zware vierkante toren met zadeldak. In 2005 werd de kerk onttrokken aan de eredienst en het complex dreigde, ondanks veel verzet, in 2010 gesloopt te worden. In september 2011 heeft de Raad van State beslist dat de Jozefkerk ingeschreven wordt als Rijksmonument. Het is nu definitief een beschermd gebouw en het wordt niet gesloopt. Het gebouw wordt getransformeerd in een gezondheidscentrum.
• De Hersteld Hervormde kerk[7] aan de Zuidhollandsedijk is een eenvoudig neoclassicistisch zaalkerkje uit 1804 dat oorspronkelijk Hervormd was en sinds 2007 tot de Hersteld Hervormde Kerk behoort. Op het zadeldak bevindt zich een houten torentje. Het orgel is vervaardigd door P.J. Adema en stamt uit 1885. In Loon op Zand is het grootste deel van de Hervormde gemeente naar de Hersteld Hervormden overgegaan, waardoor zij het gebouw in eigendom hebben gekregen.

Molen De Eendragt aan de Zuidhollandsedijk

• Molen De Eendragt staat op een partycomplex aan de Zuidhollandsedijk.

Drie van de vele attracties van De Efteling

• Attractiepark de Efteling is niet alleen als zodanig van belang maar bevat ook tal van onderdelen die cultuurhistorisch van waarde zijn en de ontwikkeling van dergelijke parken weergeven. Vooral het Sprookjesbos en andere door Anton Pieck vormgegeven attracties kunnen in dit verband worden genoemd. De tien vroegste sprookjes dateren van 1950-1952.

Het voormalige Herman Jozef klooster

In het noorden van Kaatsheuvel begint de Langstraat met hier en daar het kenmerkende slagenlandschap.

Naar het westen toe zijn broekontginningen. Hier treft men waterlopen als de Oude Leij en de Oude Vaart aan, die vroeger onder meer voor het transport van turf dienstdeden.

Ten zuiden van Kaatsheuvel liggen de terreinen van de Efteling en naar het oosten toe ligt Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen, een belangwekkend natuurgebied.

Ten westen van het Nationaal Park, ten zuiden van de Efteling wordt 't Loonsche Land hersteld in oude glorie, naar de situatie van rond 1850. Hierin spant een beuk uit het eind van de 19e eeuw de kroon.

Kaatsheuvel ligt langs de N261.

Openbaar vervoer per bus van Arriva met buslijn:

• 136: 's-Hertogenbosch Station - Jeroen Bosch Ziekenhuis - Vlijmen - Nieuwkuijk - Drunen - Busstation Waalwijk - ETZ Waalwijk - Sprang Capelle - Kaatsheuvel - Efteling - Busstation Loon Op Zand - Loon Op Zand - Midden Brabantweg - Ringbaan West - Tilburg Station
• 231: Station Gilze-Rijen - Dongen - 's Gravenmoer - Kaatsheuvel - Sprang Capelle - Busstation Waalwijk
• 300: 's-Hertogenbosch Station - Jeroen Bosch Ziekenhuis - Busstation Waalwijk - Sprang Kruispunt - Kaatsheuvel - Efteling - Busstation Loon op Zand - Ringbaan West - Tilburg Station (Bravodirect maandag t/m vrijdag)
• 301: 's-Hertogenbosch Station - Jeroen Bosch Ziekenhuis - Vlijmen - Drunen - Busstation Waalwijk - Sprang Kruispunt - Kaatsheuvel - Busstation Loon Op Zand - Ringbaan West - Tilburg Station (Bravodirect)
• 800: 's-Hertogenbosch Station - Efteling (rijdt buiten vakantieweken in het weekend en tijdens vakantieweken elke dag)
• 801: Tilburg Station - Efteling (rijdt buiten vakantieweken in het weekend en tijdens vakantieweken elke dag)

Sinds de lente van 2018 reiden ook verschillende langeafstandsbussen van Flixbus via Kaatsheuvel.

• Piet Laros (1901-1997), vrijwilliger in de Spaanse Burgeroorlog tegen de fascisten, verzetsstrijder tijdens de Tweede Wereldoorlog [8]
• Pierre van Boxtel (1921-1941), piloot bij de Royal Air Force tijdens de Tweede Wereldoorlog [9]
• Jantje Koopmans (1924-2013), volkszanger
• Jan Reijnen (1927-2020), politicus en bestuurder
• Marius van Amelsvoort (1930-2006), politicus
• Ton Masseurs (1947), muzikant, mede-oprichter van The Tumbleweeds
• Ben Knapen (1951), journalist, bestuurder en historicus
• Ben Mandemakers (1956), oprichter van de Mandemakers Groep
• Robert de Kok (1959), muzikant (o.a. VOF de Kunst)
• Corné Klijn (1961), radio-dj
• Carlos van Wanrooij (1967), voetballer
• Rob Grijsbach (1976), volkszanger
• Ad Leemans (1976), voetballer
• Michel van Ingen (1974), zanger en gitarist van Jan van Brusselband
• Gers Pardoel (1981), zanger, rapper
• Jacqueline Govaert (1982), zangeres en medeoprichtster van Krezip
• Yvonne Coldeweijer (1986), presentatrice
• Thom Craane (1991), volkszanger
• DJ-Groep, de Buren van de Brandweer
• Thijs de Jong (1979), zanger en gitarist van Present Danger

• Geschiedenis
• Kaatsheuvel in beeld

Zie de categorie Kaatsheuvel van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

	Plaatsen in de gemeente Loon op Zand
Dorpen en gehuchten: Kaatsheuvel · De Moer · Loon op Zand Buurtschappen: Duiksehoef · Kraanven · Land van Kleef · Loons Hoekje · Moleneind · Molenstraat Noord-Brabant: Steden en dorpen      Nederland: Provincies · Gemeenten