Spoorlijn Breda - Eindhoven

Terwijl de meeste landen in Europa rond 1860 zijn voorzien van een uitgebreid spoorwegnet, ligt Nederland in dat opzicht ver achter. Enkele particuliere maatschappijen, voornamelijk uit het buitenland, hebben dan enkele spoorlijnen aangelegd, voornamelijk gericht op buitenlandse steden. In 1860 besluit de regering om de Nederlandse steden en de verschillende internationale spoorlijnen te verbinden via een uitgebreid spoorwegnet. In de daaropvolgende jaren komt de eerste staatsaanleg van spoorwegen in Nederland tot stand. Door de aanleg van tien zogenaamde Staatslijnen wordt een belangrijk deel van Nederland per spoor ontsloten. Om de Brabantse en Limburgse steden te ontsluiten en om aansluiting te krijgen op diverse eerder aangelegde spoorlijnen naar Duitsland en België wordt Staatslijn E tussen Breda en Maastricht aangelegd. In tegenstelling tot de andere Staatslijnen die elke één geheel vormen, bestaat Staatslijn E uit drie deeltrajecten.

Dienstregeling 1863

Het deeltraject Breda - Eindhoven is in drie fases geopend. Op 5 oktober 1863 wordt het baanvak Breda – Tilburg geopend en is hiermee de eerste door de Staatsspoorwegen in gebruik genomen spoorlijn. In Tilburg wordt tevens dat jaar de (locomotieven)werkplaats geopend, die zich daar nu nog steeds bevindt (hoewel niet meer op de oorspronkelijke locatie vlak naast het station). Het baanvak naar Boxtel wordt op 1 mei 1865 geopend. Op 1 juli 1866 volgt het laatste deel van het traject. In Breda sluit de spoorlijn aan op de in 1855 geopende spoorlijn Roosendaal - Breda van de AR. In 1866 wordt vanuit Breda het eerste deel van Staatslijn I richting Rotterdam in gebruik genomen. In Eindhoven sluit de lijn aan op de eveneens in 1866 geopende spoorlijn naar Hasselt (B) en het dat jaar geopende deeltraject naar Venlo. Een jaar later wordt vanuit Tilburg de spoorlijn naar Turnhout geopend. En vanaf 1868 sluit Staatslijn H uit 's-Hertogenbosch en Utrecht in Boxtel op Staatslijn E aan. De spoorlijn vormt zo een belangrijke schakel tussen de Brabantse steden, de rest van Nederland en diverse internationale bestemmingen.

Tussen 1873 en 1878 wordt door de Noord-Brabantsch-Duitsche Spoorweg-Maatschappij de spoorlijn Boxtel - Wesel aangelegd. De maatschappij wilde hiermee een belangrijke schakel in de verbinding tussen Londen, Berlijn en Sint-Petersburg worden. Vanaf 1881 gaan over deze lijn en het traject Breda - Boxtel van de Staatslijn de D-treinen van Vlissingen naar Berlijn rijden. Vanwege het comfort van reizen zonder overstappen maken veel vorsten en diplomaten voor hun Europese reizen gebruik van het traject. Eveneens in 1881 wordt door de Nederlandsche Zuidooster Spoorweg-Maatschappij de spoorlijn Tilburg - 's-Hertogenbosch aangelegd. Deze spoorlijn was meer van regionaal belang. Vanaf de jaren 20 rijden echter de beroemde D-treinen tussen Vlissingen en Berlijn via dit traject.

Als onderdeel van het zogenaamde Middennet wordt het traject Boxtel - Eindhoven al in 1938 geëlektrificeerd. Het traject Breda - Boxtel volgt enkele jaren na de Tweede Wereldoorlog in 1950. Dat jaar wordt het, inmiddels tot regionale zijlijn gedegradeerde traject Boxtel - Uden gesloten voor reizigersvervoer. De rest van het traject is tijdens de oorlog al gesloten. Tussen Rijen en Oosterhout wordt in 1969 een spoorlijn geopend voor goederenvervoer naar het industrieterrein 'De Vijf Eiken' ten zuiden van Oosterhout. Sinds 1993 is deze spoorlijn niet meer in gebruik.

Tussen 1998 en 2002 is het spoor tussen Boxtel en Eindhoven verdubbeld van twee naar vier sporen. Hierdoor kunnen treinen van en naar de richtingen Breda en 's-Hertogenbosch tussen Boxtel en Eindhoven onafhankelijk van elkaar rijden. Hierdoor is het mogelijk dat Intercitytreinen op deze trajecten tegelijkertijd kunnen aankomen en vertrekken in Eindhoven. De ongelijkvloerse aansluiting tussen beide trajecten ligt even ten zuiden van Boxtel. De stations Boxtel en Best zijn hierbij vervangen door nieuwbouw, in Best komen de sporen en het station in een spoortunnel te liggen.

Net als langs de andere spoorlijnen uit de eerste periode van de eerste staatsaanleg, verschijnen ook langs de spoorlijn Breda - Eindhoven enkele Standaardstations van de Staatsspoorwegen, de zogenaamde Waterstaatstations. Tilburg en Eindhoven krijgen een stationsgebouw van het type 3e Klasse. De stations Oisterwijk en Boxtel krijgen een stationsgebouw van het type 4e klasse. Een bijzondere stopplaats wordt Station Nemelaer: een privéstation voor de baron van Kasteel Nemerlaer ter compensatie voor het doorsnijden van zijn landgoed. In Ryen (later Gilze-Rijen) en Best wordt ten slotte een Waterstaatstation van het type 5e klasse gebouwd. In Breda wordt een laag en lang stationsgebouw neergezet, bestaande uit stijl- en regelwerk, opgevuld met steen, afgesmeerd met cement. Het station voldoet hiermee aan de strenge bepalingen van de Vestingwet. Ook in andere vestingsteden als Bergen op Zoom, Deventer en Maastricht verschijnen dergelijke stationsgebouwen. Na het aanpassen van de wet in 1874 maken de meeste stationsgebouwen plaats voor nieuwbouw. Het stationsgebouw van Breda blijft echter meer dan honderd jaar in gebruik.

Het stationsgebouw van Tilburg wordt al in 1870 aanzienlijk uitgebreid. Boxtel krijgt twee jaar later een nieuw stationsgebouw. Het station wordt een eilandstation en het gebouw krijgt een hoog middendeel en twee lange vleugels. Het stationsgebouw van Eindhoven wordt in 1885 ingrijpend verbouwd met onder andere twee nieuwe lange brede vleugels. Weer vijf jaar later wordt het stationsgebouw van Tilburg opnieuw aanzienlijk vergroot, onder andere met twee zeer grote eindgebouwen. In 1912 wordt het stationsgebouw van Eindhoven vervangen door een geheel nieuw gebouw, uitgevoerd in strakke lijnen en een sober uiterlijk. Drie jaar later wordt ook het stationsgebouw van Gilze-Rijen vervangen.

Omdat vrijwel alle doorgaande treinen tussen 's-Hertogenbosch en Eindhoven, naast Eindhoven, geen enkel station langs Staatslijn E aandoen worden deze in dit hoofdstuk buiten beschouwing gelaten.

Het traject Breda - Tilburg vormt vanaf de opening van de spoorlijn een belangrijke schakel in het nationale en internationale spoorwegvervoer. Over het traject rijden tot de Tweede Wereldoorlog de belangrijke doorgaande boottreinen van Vlissingen naar Berlijn. De treinen rijden in eerste instantie via Boxtel, later via 's-Hertogenbosch. Ook rijdt een aantal D-treinen via Eindhoven en Venlo.

Na de Tweede Wereldoorlog worden de belangrijkste veerverbindingen met Engeland verplaatst naar Hoek van Holland. De boottreinen naar Noord-Duitsland rijden voortaan via Utrecht, de boottreinen richting Keulen blijven gebruikmaken van de Staatslijn. Naast de D-treinen rijden er ook internationale sneltreinen tussen Rotterdam en Keulen over het traject. Voor het binnenlandse reizigersvervoer wordt het traject Breda - Eindhoven gebruikt voor een belangrijk deel van de treinen tussen de Randstad en Limburg. Tussen Breda en Tilburg maken tevens de treinen tussen Vlissingen en Roosendaal enerzijds en 's-Hertogenbosch, Nijmegen en verder anderzijds gebruik van de Staatslijn.

Vanaf 1961 rijdt er doorgaans eenmaal per uur een stoptrein vanuit Amsterdam via Rotterdam naar Eindhoven. Ook rijdt er eenmaal per uur een sneltrein van Breda naar 's-Hertogenbosch en een stoptrein van Roosendaal naar Zwolle of Amsterdam. Daarnaast rijdt er een aantal sneltreinen van Rotterdam naar Keulen, Düsseldorf en Dortmund. Deze treinen stoppen in Breda, Tilburg en Eindhoven. Ook rijden er nog altijd dagelijks twee boottreinen, de Loreley Express en de Austria Expres.

• Lijst van wachtposten aan de lijn Breda-Eindhoven
• Staatslijn E
• Lijst van spoorlijnen in Nederland