Spoorlijn Aken - Maastricht

Statuten van de Aken-Maastrichtsche Spoorweg-Maatschappij, 1846

Reeds in 1835 ontstonden er plannen voor een spoorverbinding tussen Maastricht en Aken, opgesteld door kooplieden uit beide steden. Het idee erachter was het verbinden van de mijnbouw- en industriestreek rond Aken met het Nederlandse stelsel van waterwegen. In Limburg bestonden toen al plannen voor (verdere) verbindingen met Luik en Hasselt. De situatie rond de Belgische Revolutie verhinderde uitvoering hiervan, mede omdat Maastricht in dat jaar nog een geïsoleerde Nederlandse enclave was, omringd door Belgisch grondgebied.[1] Nadat het grondgebied van beide naties in het Verdrag van Londen van 1839 geregeld was, werden opnieuw voorstellen gedaan voor de aanleg van een staatsspoorlijn. Op initiatief van de Maastrichtse Kamer van Koophandel werd in 1841 een "spoorcommissie" gevormd, onder leiding van de industriëlen Winand Clermont en Petrus Regout. De commissie had als doel te komen tot een staatsspoorlijn op dit traject. Ondanks bemiddeling door de Gouverneur en enthousiasme van de zijde van koning Willem II werd het plan door de Staten Generaal afgewezen omdat er geen nationale noodzaak voor aanwezig was.

Daarna heeft de spoorcommissie de plannen in 1844 opnieuw aan de orde gesteld, maar ditmaal bij particuliere investeerders in Nederland en Duitsland. Die zagen wel heil in het plan en in 1845 werden gelijktijdig de Aken-Maastrichtsche Spoorweg-Maatschappij en de Aachen-Maastrichter Eisenbahn-Gesellschaft opgericht.[2] Twee jaar later was het benodigde kapitaal bijeen gebracht, concessies in Nederland en Duitsland verkregen en werd met de aanleg begonnen. In oktober 1853 reden de eerste treinen over het nieuwe tracé. Het was op dat moment de derde spoorlijn van Nederland - en de eerste internationale.

In de jaren zestig kwam de Aken-Maastrichtsche Spoorweg-Maatschappij in financiële moeilijkheden en in 1867 werd het bedrijf overgenomen door Grand Central Belge. In 1897 werd Grand Central Belge genationaliseerd. Een jaar later werd het Nederlandse deel van de spoorlijn overgenomen door de Staatsspoorwegen, wat vervolgens in 1939 opgenomen werd tot de Nederlandse Spoorwegen.

In 2007 werd de spoordienst 'Maastricht Randwyck - Heerlen' overgenomen door Veolia tot december 2016, vanaf sinds wordt de spoorlijn bediend door Arriva.

De in 1992 onderbroken aansluiting te Schin op Geul van de spoorlijn naar Valkenburg werd in 2007 hersteld

De oude verbinding van Aken via Simpelveld naar Schin op Geul werd gesloten in 1992 en wordt sinds 1995 bereden als museumlijn door de Zuid-Limburgse Stoomtrein Maatschappij. Sinds 1992 rijden de reguliere internationale treinen van Aken niet meer naar Maastricht, maar via Herzogenrath naar Heerlen. In 2019 is deze lijn verlengd naar Maastricht, zodat de verbinding Maastricht-Aachen hersteld is, hoewel deze nu via Heerlen rijdt en niet meer via de Miljoenenlijn. De aansluiting te Schin op Geul van de spoorlijn uit Simpelveld werd in 1992 onderbroken. Sinds januari 2007 is het traject Simpelveld - Schin op Geul weer aangesloten op het openbare net, nadat het op de foto nog ontbrekende wissel weer werd teruggeplaatst.

De lijn wordt via Bocholtz bereden tot Vetschau (Duitsland); het resterende deel tot Richterich, waar de lijn aansloot op de lijn van Aken naar Mönchengladbach is buiten dienst en deels opgebroken.

Station Valkenburg

In de jaren 1980 reden zaterdags enkele Intercitytreinen van Amsterdam verder naar Valkenburg, maar de speciale Valkenburg Expressen waren meestal Plan V-treinstellen

Het deel van het traject tussen Schin op Geul en Maastricht is in gebruik voor reguliere treindiensten. Sinds 14 mei 1949 is dit traject, samen met de spoorlijn Heerlen - Schin op Geul, geëlektrificeerd. Sinds december 2016 rijden hier de stop- en sneltreinen van Arriva tussen Heerlen en Maastricht.

In de jaren 70[3] tot 90 reden zaterdags in de zomervakanties bijzondere treinen (Valkenburg Expressen) 's morgens en 's middags direct van de Randstad (Amsterdam, Den Haag) en Overijssel (Zwolle) naar Valkenburg en terug. In 1985 waren er vijf reguliere dagelijkse Intercitytreinen van Zandvoort aan Zee naar Maastricht, die zaterdags van 8 juni tot 31 augustus naar Valkenburg doorreden (terug zes treinen), en bovendien op deze dagen twee bijzondere IC-treinen van Den Haag CS en Rotterdam CS naar Valkenburg, die gedeeltelijk niet in de reguliere IC- halteplaatsen 's-Hertogenbosch, Weert, Roermond of Sittard stopten. Er was ook een bijzondere Valkenburg Expres van Zwolle, die als stoptrein geclassificeerd was, maar alleen in Deventer, Zutphen, Arnhem en op alle haltes op het niet geëlektrificeerde traject Nijmegen – Venlo – Roermond stopten en vanaf Roermond zonder stop tot Maastricht reed.[4]

De meeste Valkenburg Expressen reden via Maastricht, sommige via Heerlen. In 1988 waren er drie reguliere IC-treinen Zandvoort – Maastricht, die naar Valkenburg zijn verlengd (terug twee), en drie bijzondere treinen van Amsterdam, Den Haag en Zwolle (als stoptreinen geclassificeerd, maar minder haltes dan Intercitys).[5] In 1990 (30 juni tot 1 september) en 1993 (29 mei tot 28 augustus) werden er nog drie directe Valkenburg Expressen gelaten, die in 1993 als Sneltreinen van Amsterdam, Den Haag en Zwolle naar Valkenburg en terug reden.[6][7] Kort daarna kwam het tot het einde van de Valkenburg Expressen.

Al enkele jaren zijn er plannen voor het bouwen van de Avantislijn. Deze nieuwe lijn moet de spoorlijn Aken-Maastricht (bij Vetschau) gaan verbinden met de Miljoenenlijn. Hiermee zorgt men voor de ontsluiting van het grensoverschrijdende bedrijventerrein Avantis en voor een alternatieve route van Heerlen naar Aken. Op het bestaande tracé Aken-Maastricht moet hiervoor alleen een wissel worden teruggelegd die deze lijn verbindt met de lijn Aken-Mönchengladbach. Stilletjes wordt hiermee gehoopt op een nieuw begin voor de treindienst Maastricht-Aken. Deze dienst zou eventueel uitgevoerd kunnen worden met Lightrail-treinen, iets wat in 1992, bij de sluiting van de lijn nog te veel in de kinderschoenen stond om rendabel te zijn.

• Lijst van spoorlijnen in Nederland