Gemeentelijke herindelingen in Nederland

In Nederland zijn er in de negentiende en vooral in de twintigste eeuw veel gemeentelijke herindelingen doorgevoerd. In de eenentwintigste eeuw gaat dit proces verder, waarbij het aantal gemeenten teruggelopen is van 1121 in 1900 naar 355 in 2019.

Gemeentenamen en -grenzen per 2019

Achtergronden

De Nederlandse overheid wil graag bepaalde taken en bevoegdheden aan de gemeenten overdragen. Deze decentralisatie, die is ingezet onder het kabinet-Lubbers I, is bedoeld om gemeenten meer armslag en verantwoordelijkheden te geven. Op basis van het idee dat veel kleine gemeenten deze verantwoordelijkheden niet of onvoldoende aankunnen, worden deze heringedeeld tot grotere gemeenten. Verwacht wordt dat grotere gemeenten een professioneler en zakelijker bestuur opleveren. Een ander motief tot gemeentelijke herindeling kan zijn dat een grote plaats meer ruimte nodig heeft, bijvoorbeeld voor woningbouw, en daarom grond krijgt van of samengevoegd wordt met kleinere gemeenten in de buurt. De effecten van herindelingen zijn echter tot op heden omstreden.

Hoewel er al vanaf de negentiende eeuw herindelingen plaatsvinden, was dit aanvankelijk zeer weinig en op zeer kleine schaal. Vooral vanaf de jaren zeventig van de twintigste eeuw zijn het aantal en de schaal van de herindelingen geleidelijk toegenomen. Dit hangt samen met de toename van het aantal bevoegdheden dat werd overgedragen en het veranderde ideaalbeeld dat de overheid had van de gemeenten. Was begin jaren tachtig een inwoneraantal van minstens 5000 nog de richtlijn bij herindelingen, kabinet-Kok II (Paars II) streefde eind jaren negentig naar gemeenten met 25.000 inwoners of meer.

Inmiddels hebben in heel Nederland al herindelingen plaatsgevonden. Sommige plaatsen hebben zelfs al meerdere herindelingen meegemaakt. Bij het trekken van de nieuwe grenzen hangt veel af van politieke keuzes op nationaal of regionaal niveau.

Het verzet vanuit de bevolking tegen herindelingen is altijd vrij groot geweest, vooral vanuit kleine gemeenten die bij grote gemeenten gevoegd werden. De mening van de bevolking werd in het verleden echter vaak genegeerd, zelfs bij referenda. Een goed voorbeeld is de herindeling van Vleuten-De Meern bij Utrecht. In 1996 werd daar een volksraadpleging gehouden, waarin bij een opkomst van 83% maar liefst 98% van de bevolking zich tegen herindeling uitsprak. Toch vond per 1 januari 2001 de herindeling plaats.

Pim Fortuyn maakte in 2002 van het afschaffen van gemeentelijke herindelingen een verkiezingsthema. Onder invloed van de LPF besloot het kabinet-Balkenende I om herindelingen niet meer van bovenaf op te leggen. Geplande herindelingen rond Eindhoven en in het noorden van Noord-Holland werden afgelast. Alleen de herindeling in de Achterhoek mocht nog wel doorgaan; deze vond op 1 januari 2005 plaats. Hoewel het huidige beleid erop gericht is dat herindelingen alleen plaatsvinden met goedkeuring van de gemeenten zelf, kan het toch nog voorkomen dat een gemeente tegen haar zin wordt heringedeeld, bijvoorbeeld als de zogenoemde 'bestuurskracht' van een kleine gemeente onvoldoende blijkt te zijn. Ook gaan er nog geregeld stemmen op voorstedelijke gemeenten in met name de Randstad (bijvoorbeeld Diemen, Rijswijk of Schiedam) desnoods gedwongen in te lijven bij grote steden.

Geschiedenis van gemeentelijke herindelingen

Aantallen gemeenten

De herindelingen leiden tot een vermindering van het aantal gemeenten. De ontwikkeling van het aantal gemeenten – per 1 januari van het betreffende jaar – was als volgt:[1]

JaarAantal
19001121
19101121
19201110
19301078
19401054
19501015
1960994
1970913
1980811
1990672
2000537
2001504
2002496
2003489
2004483
2005467
2006458
2007443
2009441
2010431[2]
2011418
2012415
2013408
2014403
2015393
2016390
2017388
2018380
2019355

Herindelingen sinds 1961

Herindeling 1 januari 2019
Overzichtskaart van bestuurlijke wijzigingen per 1 januari 2019.

Door deze herindelingen daalde het aantal gemeenten in Nederland met 25 naar 355.[15]

Komende herindelingen

In 2020 hebben er, voor het eerst sinds 2008, geen gemeentelijke herindelingen plaats gevonden. In de provincies Groningen, Noord-Brabant, Noord-Hollanden Zuid-Holland wordt over herindelingen gesproken op de korte tot middellange termijn. In de provincies Friesland, Drenthe, Overijssel, Flevoland, Gelderland, Utrecht, Zeeland en Limburg zijn in 2020 geen herindelingen in bespreking.

Herindeling 1 januari 2021

Voor onderstaande twee herindelingen zijn wetsvoorstellen ingediend door de minister van Binnenlandse Zaken. Indien de Tweede Kamer en Eerste Kamer hiermee tijdig instemmen zullen er in de betrokken gemeenten op 18 november 2020 verkiezingen plaatsvinden voor de nieuwe gemeenteraden.

  • Groningen:
    • Samenvoeging van de gemeenten Delfzijl, Appingedam en Loppersum tot de nieuwe gemeente Eemsdelta.[16] De gemeente zal circa 46.000 inwoners gaan tellen en uit 32 kernen bestaan.
  • Noord-Brabant:
    • Splitsing van de gemeente Haaren waarbij de kern Esch wordt toegevoegd aan de gemeente Boxtel, de kern Helvoirt aan de gemeente Vught, de kern Haaren aan de gemeente Oisterwijk en de kern Biezenmortel middels een grenscorrectie aan de gemeente Tilburg.[17] Omdat Biezenmortel middels een grenscorrectie aan de gemeente Tilburg wordt toegevoegd vinden daar geen herinrichtingsverkiezingen plaats in november 2020.

Herindeling 1 januari 2022
  • Noord-Holland:
    • De colleges van Beemster en Purmerend hebben op 4 september 2018 een bestuurlijk akkoord gesloten om per 1 januari 2022 te fuseren. De gemeenteraad van Beemster besloot op 9 januari 2018 om te gaan fuseren. De raad van Purmerend heeft op 27 september 2018 ingestemd met de fusie.[18] Op 27 februari 2020 hebben de gemeenteraden van Beemster en Purmerend het herindelingsadvies vastgesteld.[19][20]
    • Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2018 is in de gemeente Weesp een referendum gehouden, met als resultaat dat de voorkeur van de inwoners van Weesp uit gaat naar aansluiting bij Amsterdam boven aansluiting bij Gooise Meren. De gemeenteraad heeft dit besluit overgenomen. De fusie zal vooraf worden gegaan door een ambtelijke fusie. De bestuurlijke fusie zal waarschijnlijk in 2022 ingaan.[21][22][23]
    • Op 18 december 2018 hebben de gemeenteraden van Langedijk en Heerhugowaard de intentie uitgesproken om te komen tot een bestuurlijke fusie. Als deel van de voorbereiding zal al eerder een ambtelijke fusie aangegaan worden.[24]
  • Noord-Brabant:
    • De gemeenteraden van Landerd en Uden hebben op 8 november 2018 de intentie uitgesproken te fuseren per 2022. In een in november 2015 in de gemeente Landerd gehouden referendum koos 37% voor het samenvoegen van de gemeente met de buurgemeenten Bernheze en Uden tot één grote Maashorstgemeente. De gemeente Bernheze zag dit echter niet zitten en uiteindelijk is het proces verder gezet met alleen Uden.[25] Een deel van de inwoners van de gemeente Landerd zou echter graag zien dat per dorp wordt besloten of het dorp naar de gemeente Uden gaat of bij Oss wordt gevoegd. Door hun ligging nabij Oss zijn de dorpen Schaijk en Reek ook georiënteerd op die gemeente.[26]
    • Samenvoeging van de de gemeenten Boxmeer, Cuijk, St. Anthonis en Mill en Sint Hubert tot de nieuwe gemeente Land van Cuijk. De drie eerstgenoemde gemeenten hebben als eerste het initiatief genomen en een herindelingsontwerp opgesteld voor een fusie van de drie gemeenten. De gemeente Mill en Sint Hubert heeft na een inwonersraadpleging op 23 januari 2020 besloten zich aan te sluiten bij deze nieuwe gemeente. De uitslag van deze raadpleging was, bij een opkomst van 61%, dat 75% zich uitsprak voor aansluiting bij Land van Cuijk boven zelfstandig blijven.[27]

Herindelingen in bespreking
  • Zuid-Holland:
    • De gemeenteraad van Brielle heeft op 28 januari 2020 besloten een fusie aan te willen gaan met de gemeenten Westvoorne en Hellevoetsluis.[28] De andere twee gemeenten moeten zich hier echter nog over uitspreken.

Recent afgeblazen herindelingen
  • Gelderland:
    • Een meerderheid in de gemeenteraad van Scherpenzeel heeft op 9 december 2019 tegen een fusie met buurgemeente Barneveld gestemd. De provincie Gelderland had hierop aangedrongen vanwege gebrek aan bestuurskracht. De provincie beraadt zich in de eerste helft van 2020 op wat zij nu zal doen. [29]
    • De gemeenten Zaltbommel en Maasdriel hebben een onderzoek laten doen naar hoe toekomstige samenwerking vorm kan krijgen. Het onderzoek adviseerde om per 2020 over te gaan tot een herindeling. Voorlopig ziet het nieuwe college van burgemeester en wethouders in Zaltbommel dat in 2018 is aangetreden een bestuurlijke fusie niet zitten.[30]
    • De gemeenten Doetinchem en Oude IJsselstreek onderzochten een fusie van de twee gemeenten per 1 januari 2016, maar begin 2013 zijn de plannen op de lange baan geschoven.[31]
    • Vanwege gebrek aan draagvlak gaat de fusie tussen Hattem, Heerde en Oldebroek niet door. De drie gemeenten koersten naar een fusie per 1 januari 2017.[32]
  • Gelderland en Utrecht:
  • Groningen:
    • Veendam, Stadskanaal en Pekela hebben de mogelijkheid van samengaan van deze drie gemeenten onderzocht. Op 28 februari 2017 hebben de gemeenteraden van deze drie gemeenten hierover gestemd. Stadskanaal en Pekela stemden in meerderheid voor de fusie, Veendam bleek tegen. Deze herindeling is hiermee (voorlopig) van de baan.[33]
  • Limburg:
    • De omstreden fusie tussen Bergen, Gennep en Mook en Middelaar tot gemeente Maasduinen werd in april 2011 verworpen.
    • In het voorjaar van 2015 werd besloten dat een fusie tussen de gemeenten Brunssum en Landgraaf niet doorging.[34]
    • Voor de samenvoeging van Heerlen en Landgraaf per 1 januari 2019 had de ministerraad op 13 oktober 2017 ingestemd met de aanbieding van een herindelingsvoorstel aan de Raad van State. De meerderheid van de gemeenteraad van de gemeente Landgraaf was tegen deze herindeling gekant en daarom was het herindelingsadvies opgesteld door de provincie Limburg. Mede naar aanleiding van een negatief advies van de Raad van State heeft het kabinet op 8 december 2017 besloten de lopende procedure voor de voorgenomen herindeling te beëindigen. Het negatieve advies had met name te maken met de in zijn ogen onzorgvuldige procedure die de provincie heeft gevolgd in dit dossier. Het kabinet is wel van mening dat de bestuurskracht in de regio vergroot dient te worden en zal in de nabije toekomst kijken hoe dit kan worden bewerkstelligd.[35]
    • De gemeenten Maastricht, Meerssen en Valkenburg aan de Geul onderzochten hun bestuurlijke toekomst. De provincie voerde de regie over het onderzoek dat in januari 2018 klaar was.[36] Conclusie was niet dat tot herindeling overgegaan moest worden. De gemeente Meerssen kiest voor bestuurlijke zelfstandigheid.[37]
  • Noord-Brabant:
    • Door de provincie werd aangestuurd om de gemeente Nuenen te laten fuseren met Eindhoven vanwege gebrek aan bestuurskracht. De gemeente zelf verzette zich hiertegen en wilde zelfstandig blijven. In een in 2018 in de gemeente gehouden referendum sprak ook een grote meerderheid van de stemmers zich uit tegen de aansluiting bij Eindhoven. Uiteindelijk hebben provinciale staten van de provincie Noord-Brabant op 22 februari 2019 tegen de gedwongen fusie van Nuenen met Eindhoven gestemd en is de procedure stopgezet.[38]
    • De landelijke gemeenten Bernheze en Maasdonk zijn in 2009 gestart met de voorbereiding van een fusie per 1 januari 2015. Dit proces is echter in 2012 door Bernheze stopgezet.[39] Vervolgens is de gemeente Maasdonk, op eigen initiatief, per 1 januari 2015 opgedeeld tussen 's-Hertogenbosch en Oss.
  • Noord-Holland:
  • Zuid-Holland:
    • De provincie stuurde aan op een fusie tussen de gemeenten Gouda en Waddinxveen per 1 januari 2014. Gouda was voor, Waddinxveen tegen. De provincie had ook de recente fusiegemeenten Zuidplas (2010) en Bodegraven-Reeuwijk (2011) in de discussie betrokken. In april 2012 werden de fusieplannen stopgezet.[41]

Lijsten van alle herindelingen en voormalige gemeenten

Zie ook
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.