Schaijk

Schaijk (dialect: Schojk) is een dorp in de Nederlandse gemeente Landerd, provincie Noord-Brabant. Schaijk is gelegen in het noordoosten van Noord-Brabant. Op 4 oktober 2019 telde Schaijk 7.085 inwoners.[2]

Schaijk
Plaats in Nederland
(Details) (Details)

Situering
Provincie Noord-Brabant
Gemeente Landerd
Coördinaten51° 45′ NB, 5° 38′ OL
Algemeen
Oppervlakte30,55[1] km²
Inwoners (BAG, 2019)7.085[2]
(232 inw./km²)
Hoogte7,4 - 20,9 m
Overig
Postcode5374
Netnummer0486
Woonplaatscode1851
Foto's
Antonius Abtkerk te Schaijk
Portaal    Nederland

Toponymie

De naam Schaijk werd vroeger gespeld als Scaeywijc, Scadewic of Schadewijk. Het woord wijk betekent: nederzetting. Sche of scha betekent bos (zoals in bijvoorbeeld Appelscha), het betrof hier de griendgronden (wilgenbossen) langs het inundatiegebied van de Maas. Scha zou ook kunnen komen van schaat of schoot, een afgepaald stuk land (zoals in Oirschot, Elschot etc.). De interpretaties schaduw en schade (die zou zijn ontstaan doordat men de eerste jaren van ontginning alleen maar bemesten moest) zijn vormen van volksetymologie achteraf.

De naam Schaijk komt ook elders voor: dichtbij ligt het Osse Schaijk. In de Alblasserwaard liggen Oud- en Nieuw-Schaik.

Geschiedenis
Gedenksteen stichting nederzetting Gala - Gaal door de abdij van Berne, 1189.
Basisschool De Regenboog, gebouwd in 2010

De overblijfselen van een grafheuvel in de Gaalse Heide tonen aan dat het gebied van Schaijk al bewoond is geweest voordat de Romeinen hier ten tonele verschenen. Pas vanaf ongeveer 1200 is sprake van permanente bewoning. Ontginningen in het gebied tussen de buurtschappen 't Mun en Gaal werden uitgevoerd vanuit zogeheten uithoeven van de Abdij van Berne. Zo ontstond langs de rand van het inundatiegebied van de Beerse Maas een langgerekte buurtschap.

Schadewijk werd voor het eerst vermeld in 1383, en wel in het Mirakelboek van Onze Lieve Vrouw van 's-Hertogenbosch, waarin melding wordt gemaakt van de wonderbaarlijke genezing van Lysbeth, de dochter van Roelof Moliaert, van epilepsie. Zij was afkomstig van Scaeywijc in die prochie van Herpen.

Land van Herpen

In de 13e eeuw maakte Schaijk deel uit van het zogenaamde Land van Herpen. Tot de stichting van het stadje Ravenstein bleef Herpen de hoofdplaats van deze Heerlijkheid.

Land van Ravenstein

In 1324 ging de heerlijkheid Herpen in bestuurlijk opzicht behoren tot het Land van Ravenstein onder heerschappij van het Huis van Valkenburg tot en met 1396.

Door kinderloos overlijden van Reinoud van Valkenburg (gehuwd met Elisabeth van Kleef) beleende de hertog van Brabant Adolf van Kleef met Herpen, Ravenstein en Uden waardoor in 1397 het Land van Ravenstein Kleefs territorium werd. Nadien kwam het gebied in 1629 onder Neuburg-Palts. Onder de Neubergers kende het gebied godsdienstvrijheid.

Doordat de aangrenzende gewesten Brabant en Gelderland vanaf 1648 officieel onder de Staten-Generaal vielen, werd het Land van Ravenstein meer en meer als "buitenland" gezien. De godsdienstvrijheid bood katholieken uit Staats-Brabant gelegenheid hier godsdienstoefeningen bij te wonen.

Franse tijd

In 1796 werd het Land van Ravenstein stilzwijgend bij de Bataafse Republiek ingelijfd. Het was afgelopen met de "status aparte" van het Land van Ravenstein. In 1806 ging dit landje deel uitmaken van het Koninkrijk Holland waarbij Schaijk een zelfstandige gemeente werd. In 1809 bezocht koning Lodewijk Napoleon het Land van Ravenstein. Hij meldde daarna:

"Met leedwezen heeft Z.M. zich overtuigd, dat in het kwartier Ravenstein het geheel bestuur zich in eenen toestand bevindt verre beneden het overige van het rijk."

hierbij verwijzende naar het feit, dat alles in het Land van Ravenstein te veel bij het oude bleef. De staatsgrens tussen de Meierij en het Land van Ravenstein was verdwenen, en daarmee ook de privileges die het oude Land van Ravenstein bezat.

kaart van Schaijk in 1865

Gemeente Schaijk

Onder de Franse bezetting werd Schaijk een municipaliteit, en bij de oprichting van het Koninkrijk der Nederlanden werd Schaijk een zelfstandige gemeente in de burgerlijke zin. Het telde toen ongeveer 1.300 inwoners. Na een piek van 1.584 in 1861 nam het aantal af, vooral door emigratie. Na een dieptepunt in 1900 nam de bevolking snel toe, tot 2.039 in 1931. In 1942 werd de toenmalige gemeente Reek toegevoegd. De nieuwe gemeente passeerde 23 december 1949 de grens van 4.000 inwoners en in 1965 die van 5.000 inwoners. De gemeente Schaijk had al 7.800 inwoners toen zij op 1 januari 1994 werd samengevoegd met de gemeente Zeeland tot de nieuwe gemeente Landerd. Het gemeentehuis van de gemeente Schaijk was tot 1983 gevestigd in het huidige raadhuis van de gemeente Landerd aan de Pastoor van Winkelstraat. Van 1984 tot 1994 was het gemeentehuis gevestigd aan het Europaplein.

Kerkelijke geschiedenis

In 1421 werd voor het eerst melding gemaakt van een kapel in Schadewijk. De opmerking noviter fundata in het betreffende document doet vermoeden dat de kapel nog niet lang daarvoor was opgericht. Ze was gewijd aan de heilige Cornelius en Hubertus en was afhankelijk van de parochie van Herpen.

Reeds in een vroeg stadium, waarschijnlijk iets vóór 1500, werd een lage toren gebouwd die deels nog de kern van de huidige, neogotisch ommantelde, toren vormt. In 1531 kwam er zelfs een klokkentoren. In 1607 werd een eigen parochie gevormd die onafhankelijk fungeerde van de moederkerk te Herpen.

De kerk werd voortdurend vergroot, vooral in 1728 vonden belangrijke uitbreidingen plaats. Uiteindelijk werd in 1827 een waterstaatskerk gebouwd die tot 1902 dienst zou doen. Met de bouw van de huidige, neogotische Antonius Abtkerk werd begonnen van 1894-1896. Ze werd in twee fasen gebouwd en de tweede fase liep van 1901-1902, waarna de kerk gereed was en de waterstaatskerk niet meer bestond.

Het Sint-Jozefgesticht was het Klooster van de Zusters van JMJ uit 's-Hertogenbosch, dat als zodanig dienst heeft gedaan van 1890-1960, en eveneens ontworpen is door Petrus Stornebrink. De zusters gaven onderwijs aan meisjes en verzorgden bejaarden. In 1970 werd het complex gesloopt. Pas in 1968 kwam er weer gemengd onderwijs (jongens en meisjes samen) in Schaijk.


Bezienswaardigheden
Molenromp Nooitgedacht, rijksmonument
De binnenplaats van het Jan de Jonghuis in Schaijk, rijksmonument
  • Woonhuis van architect Jan de Jong . Dit huis wordt gezien als het hoogtepunt van de Bossche School. In zijn testament heeft de Jong aangegeven dat zijn huis behouden diende te worden als toonbeeld van de architectuur van de Bossche School en dat het huis ten dienste zou moeten staan voor de verdere ontwikkeling van deze bouwstijl. Het gebouw werd geklasseerd als gemeentelijk monument door de gemeente Landerd. Op 9 maart 2017 maakte de Vereniging Hendrick de Keyser bekend het huis te hebben verworven. Op 21 februari 2018 heeft het Jan de Jonghuis de status van Rijksmonument verkregen.

Natuur en landschap

Schaijk ligt aan de noordrand van het pleistoceen deel van Noord-Brabant: in het noordoosten stroomde vroeger de Maas in een scherpe bocht om Herpen heen. Het laaggelegen Groot Rietbroek gaat over in de Traverse van de Beerse Overlaat en is een rivierkleigebied.

In het zuiden ligt een langgerekte dekzandrug in oost-westrichting, waarop een aantal aaneengesloten natuurgebieden te vinden zijn: Reekse Heide, Mineursberg, Gaalse Heide en Schaijkse Heide. Het laatste maakt deel uit van het Landschapspark Maashorst.

De Munse Wetering, die van west naar oost stroomt, wordt ten westen van Schaijk omringd door kleinschalige percelen. De waterloop stroomt vanaf Schaijk naar het noordoosten en komt uit in de Hertogswetering.

Ten noorden van dit gebied liggen de Herpse Bossen, ook bekend als Herperduin. Dit is een voormalig stuifzandgebied.

Cultuur

Carnaval

Opgericht in 1958, is carnaval met zo'n 80 clubs en clubjes niet meer weg te denken in het 'Moesland', wat de naam is van Schaijk tijdens carnaval.

Naast carnaval is Schaijk ook in de lente en de zomer actief. Zo is er in april een braderie en in de zomer een midzomerfestival. De braderie is een van de eerste in de omgeving, die van "Effe noar Geffe" in Geffen (eerste zondag van september) is zo ongeveer de laatste.

Streekproducten

Toeristisch Platform

In 2002 werd het Toeristisch Platform in het leven geroepen in Landerd. Het platform heeft tot nu toe (mei 2006) een wandelknooppuntensysteem gerealiseerd en werkt momenteel aan een toeristische bewegwijzering. Men is ook bezig met een eigen promotiemascotte Docus de Das.

Schaijk ca. 1953, verharding Tuinstraat (nu Pastoor van Winkelstraat). De twee boerderijen rechts zijn verdwenen, daarnaast de nog bestaande voormalige burgemeesterswoning

Bevolkingsontwikkeling
Jaar*Aantal inwoners
19956.500
19976.480
19996.660
20006.740
20016.740
20026.810
20036.930
20046.990
20057.020
20066.890
20076.830
20086.910
20096.890
20106.855
20116.879
20126.950
20137.003
20147.033
20157.026
20167.019
20176.984
20186.987
20197.082
20207.252

* Het aantal inwoners op 1 januari. De cijfers zijn tot en met het jaar 2009 aselect afgerond op tientallen. Voor het jaar 2010 zijn ze aselect afgerond op vijftallen. Vanaf 2011 zijn de cijfers niet afgerond.

Verenigingen
  • Badmintonvereniging De Klapper
  • Biljartvereniging De Zwaan
  • Biljartvereniging Nieuw Schaijk
  • Handboogschutterij De Vriendenkring 1987
  • Hengelsportvereniging Het Sluiske
  • Jeu de Boulesclub Le Jeteur
  • Judoclub Chiisai
  • Menvereniging De Bosruiters
  • Motersportvereniging M.A.C. St. Christoffel
  • Muziekvereniging Concordia (opgericht in 1910)
  • Ponyclub De Schaijkse Bosruitertjes
  • Rijvereniging St. George
  • Schietvereniging svv Diana '69 (opgericht in 1969)
  • Scouting Schaijk
  • Tafeltennisvereniging Revanche
  • Tennisvereniging De Witte Schare
  • Toerwielerclub Ons Verzet (opgericht in 1974)
  • Toneel vereniging Kunst Adelt (her)opgericht in 1974
  • Voetbal- en korfbalvereniging RKSV DAW (opgericht in 1939)
  • Volleybalvereniging Peter Peters TSR
  • Wandelsportvereniging Ons Genoegen Schaijk (opgericht in 1955)

Geboren in Schaijk

Woonachtig geweest in Schaijk

Nabijgelegen kernen

Herpen (3,5 km), Koolwijk, (3,5 km), Reek, (4 km), Overlangel (5,5 km), Huisseling (6 km), Berghem (7 km), Ravenstein (7 km), Zeeland (7,5 km), Velp (7,5 km), Deursen en Dennenburg (7,5 km), Neerloon (7,5 km), Nistelrode (8 km), Keent (8 km), Haren (9 km), Heesch (9,5 km), Grave (10 km), Oss (10 km).

Zie ook
Zie de categorie Schaijk van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Plaatsen in de gemeente Landerd

Dorpen: Oventje · Reek · Schaijk · Zeeland
Buurtschappen: Brand · Den Haag · Duifhuis · Gaal · Graspeel · Hoefkens · Hooge Heide · Kreitsberg · 't Mun · Nabbegat · Schaijksche Hoek · Trent · Voederheil · Witte Dellen · Zevenhuis
Noord-Brabant: Steden en dorpen      Nederland: Provincies · Gemeenten

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.