Pekela
Pekela (
Gemeente in Nederland | |||||
| |||||
Situering | |||||
Provincie | |||||
Coördinaten | 53° 6′ NB, 7° 0′ OL | ||||
Algemeen | |||||
Oppervlakte | 50,20 km² | ||||
- land | 49,04 km² | ||||
- water | 1,16 km² | ||||
Inwoners (1 januari 2019) | 12.214? (249 inw./km²) | ||||
Bestuurscentrum | Oude Pekela | ||||
Belangrijke verkeersaders | N366 N367 | ||||
Politiek | |||||
Burgemeester (lijst) | Jaap Kuin (PvdA) (wnd) | ||||
Economie | |||||
Gemiddeld inkomen (2012) | € 28.400 per huishouden | ||||
Gem. WOZ-waarde (2014) | € 132.000 | ||||
WW-uitkeringen (2014) | 54 per 1000 inw. | ||||
Overig | |||||
Postcode(s) | 9662-9669 | ||||
Netnummer(s) | 0597, 0599 | ||||
CBS-code | 0765 | ||||
CBS-wijkindeling | zie wijken en buurten | ||||
Amsterdamse code | 10848 | ||||
Website | www.pekela.nl | ||||
Bevolkingspiramide (2008) | |||||
|
Geschiedenis
Pekela is een typische veenkoloniale gemeente. De geschiedenis van de gemeente geeft dan ook een mooi voorbeeld van de verschillende ontwikkelingsfasen van de doorsnee veenkolonie. Maar er is ook een geschiedenis die teruggaat naar voor de periode dat het veen zich heeft gevormd. Bij het Hoetmansmeer zijn bij opgravingen vondsten gedaan die er op wijzen dat in de streek rond de Pekel A al zo'n 7000 jaar geleden sprake was van menselijke bewoning.
De naam Pekela wordt in de regel afgeleid van pekel ('zout of brak water') met het woord A ('rivier, waterloop'). Door de inbraak van de Dollard verziltte de monding van het riviertje dat hier uit het hoogveen in zee stroomde. Volgens een zestiende-eeuwse overlevering was in 1418 voor het eerst de werking van eb en vloed tussen Winschoten en Blijham merkbaar.
De geschiedenis van Pekela begint met de bouw van het kasteel de Pekelborg door de stad Groningen omstreeks 1482. De kroniekschrijver Sicke Benninge spreekt rond 1530 het slot by de Pekell. In 1482 is sprake van de Pekelbrugge en land op de Pekelham ('een hoek land bij de Pekel'), in 1483 de Peeckelborch, in 1522 de weg over het Pekelmoer, in 1536 het Peckelmoir en pas in 1566 wordt de rivier Pekell Ae vermeld. Inmiddels waren de inwoners van het Winschoter Zuiderveen al begonnen met het afgraven en verkopen van turf, die via de Pekel A werd afgevoerd. In Emden werd in 1514 turf uit het Wold-Oldambt aangevoerd. Later zijn er veel meer berichten.
De geschiedenis van het huidige dorp Oude Pekela begint in 1599 als enkele Hollandse en Friese kooplieden de Pekelcompagnie oprichten en enige veengronden langs de Pekel A in het Bourtangermoeras aankopen om dit te ontginnen voor de turfwinning. In de jaren daarna koopt de stad Groningen vrijwel alle gronden op en neemt de turfwinning grootschalig ter hand.
De ontginning gaat van beneden naar boven, oftewel, deze begint aan de benedenloop van de Pekel A en gaat dan naar het zuiden. Hoe zuidelijker men komt hoe meer de Pekel A gekanaliseerd wordt. Uiteindelijk wordt dit het Pekelderdiep.
De stad Groningen bepaalt dat de streek niet alleen voor turfwinning mag dienen. De verveners zijn verplicht na het afgraven de gronden in te richten voor de landbouw. De stad stelt daarbij de stadsdrek als meststof beschikbaar. De gronden blijven in handen van de stad en worden uitgegeven in een aangepaste vorm van het beklemrecht. De huurders worden daarom stadsmeijers genoemd.
Het vervoer geschiedt grotendeels over het water. Dat stimuleert zowel de scheepsbouw, als de scheepvaart. Pekela ontwikkelt zich met Veendam tot het centrum van de Veenkoloniale vaart.
Begin 18e eeuw werd het langgerekte dorp gesplitst in de twee afzonderlijke dorpen: Oude Pekela (tot dan toe 'Beneden Pekela' geheten) en Nieuwe Pekela ('Boven Pekela').
In de landbouw zijn in eerste instantie rogge en haver de hoofdgewassen, maar de grond blijkt toch te arm. Vanaf 1870 wordt massaal overgeschakeld op de fabrieksaardappel. Dat stimuleert het ontstaan van verwerkende industrie. Daarbij ontstaat in Oude Pekela, dat dichter bij de graanschuur van het Oldambt ligt, de kenmerkende strokartonindustrie.
Vanaf de zestiger jaren van de vorige eeuw begint de neergang. De landbouw stoot steeds meer personeel uit, de industrie wordt steeds verder gemechaniseerd. Bij de daardoor noodzakelijke reorganisaties komt het in Pekela meermalen tot felle stakingsacties waarbij de in Oude Pekela geboren voorman van de vroegere CPN Fré Meis een grote rol speelt. Hij kan de teloorgang van de industrie echter niet tegenhouden.
Gemeenteraad
De gemeenteraad van Pekela bestaat uit 15 zetels. Hieronder staat de samenstelling van de gemeenteraad sinds 1998:
Gemeenteraadszetels | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
Partij | 1998 | 2002 | 2006 | 2010 | 2014 | 2018 |
SP | - | - | 3 | 3 | 4 | 4 |
Samen voor Pekela | - | - | - | 4 | 3 | 3 |
PvdA | 6 | 6 | 7 | 3 | 2 | 2 |
PVV | - | - | - | - | - | 2 |
CDA | 2 | 3 | 2 | 1 | 2 | 2 |
GroenLinks | 4 | 3 | 1 | 2 | 1 | 1 |
VVD | 2 | 2 | 1 | 2 | 1 | 1 |
Verenigde Communistische Partij | - | - | - | - | 1 | - |
ChristenUnie | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | - |
Totaal | 15 | 15 | 15 | 15 | 15 | 15 |
Indeling
De gemeente Pekela bestaat uit de volgende plaatsen: Alteveer (gedeeltelijk), Boven Pekela, Bronsveen, Hoetmansmeer, Nieuwe Pekela, Oude Pekela.
Galerij
- Gemeentehuis
- Koren- en Pelmolen De Onrust (1851)
- Proathuus
- Hervormde Kerk (1683/6) en toren (1804)
Kunst in de openbare ruimte
- De Kiepkerel (1986), Hans Mes
- Cirkelgang (1989), Jan Steen
- Luchtspektakel (1989), Jon Gardella
- Geveltjes viaduct (1989), Jan Timmer
- Man met hondenkar, Hans Mes
Zie ook
- Lijst van rijksmonumenten in Pekela
- Lijst van gemeentelijke monumenten in Pekela
- Lijst van oorlogsmonumenten in Pekela
Zie de categorie Pekela van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |
Plaatsen in de gemeente Pekela | ||
---|---|---|
Dorpen: Boven Pekela · Nieuwe Pekela · Oude Pekela |
Gemeenten in de provincie Groningen | ||
---|---|---|
Appingedam · Delfzijl · Groningen · Het Hogeland · Loppersum · Midden-Groningen · Oldambt · Pekela · Stadskanaal · Veendam · Westerkwartier · Westerwolde |