Vijfheerenlanden (gemeente)

In 2016 wees minister Stef Blok de provincie Utrecht aan om het voortouw te nemen in het herindelingsproces. Eerder had het proces vertraging opgelopen, omdat de interprovinciale commissie geen besluit had genomen. Na lang beraad hadden zij de opdracht terug gegeven aan het ministerie.[7] Gedeputeerde Staten van Utrecht brachten in april 2017 als herindelingsadvies aan het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties dat de nieuwe gemeente bij de provincie Utrecht zou moeten gaan horen. Daar was de Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid het niet mee eens, maar ook de gemeente Zederik koos voor Zuid-Holland.[8]

Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland zagen de nieuwe gemeente liever bij de eigen provincie horen, want zij vinden dat de regio (historisch) als een onlosmakelijk deel van Alblasserwaard-Vijfheerenlanden (Zuid-Holland) moet worden gezien.[9] Er kwamen 534 reacties binnen op het herindelingsontwerp, 436 inwoners uit Zederik en Leerdam spraken daarbij hun voorkeur uit voor Zuid-Holland. Gedeputeerde Staten van Utrecht vonden dat de bestuurlijke voorkeur doorslaggevend zou moeten zijn; twee van de drie gemeenteraden, met een totaal van 37 voorstemmers op de 51 raadsleden stemden voor Utrecht.[10] Op de achtergrond tekenden de burgemeesters van Giessenlanden, Gorinchem, Leerdam, Molenwaard, Zederik en Vianen de intentieverklaring 'Grenzeloos Samenwerken' voor de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden. De samenwerking zal wat betreft het samenwerkingsverband doorgaan, ongeacht de uitkomst betreffende de provinciekeuze.[11]

De twee provincies konden het niet met elkaar eens worden over de keuze, en vroegen uiteindelijk minister Ronald Plasterk om een oplossing. De minister benoemde vervolgens Geert Jansen als adviseur, om te bepalen bij welke provincie de fusiegemeente het best ingedeeld kon worden[12]. Jansen adviseerde uiteindelijk een indeling bij de provincie Utrecht, een advies dat in oktober 2017 door de ministerraad werd overgenomen.[6] Door de ministerraad werd tevens vastgesteld dat de bestuurlijke fusie op 1 januari 2018 en de definitieve fusie op 1 januari 2019 konden plaatsvinden.[6] Op 24 april 2018 stemde de Tweede Kamer in met het wetsvoorstel herindeling Vijfheerenlanden.[13] De Eerste Kamer deed hetzelfde in juli van dat jaar[14]. De nieuwe gemeente telt ongeveer 54.000 inwoners[15] en heeft een totale oppervlakte van 153,31 km².

De (tussentijdse) gemeenteraadsverkiezingen om de raad (en het college) van de nieuwe gemeente te kiezen werden gehouden op 21 november 2018, tezamen met die van de nieuwe – of gewijzigde – gemeenten Noardeast-Fryslân, Groningen, Het Hogeland, Westerkwartier, Haarlemmermeer, Hoeksche Waard, Molenlanden, Noordwijk, West Betuwe, Altena en Beekdaelen.[16][17] Op de verkiezingsdag zelf heerste er enige ophef omdat de profielschets voor de nieuwe (waarnemend) burgemeester was uitgelekt, waaruit zou blijken dat kandidaat Wim Groeneweg (in die periode burgemeester van Vianen) niet aan die profielschets zou voldoen.[18]

Het (gecombineerde) opkomstpercentage in Vijfheerenlanden van 46 procent (20.004 stemgerechtigden die hun stem uitbrachten) lag 7 tot 22 procentpunt lager dan die van de vorige afzonderlijke gemeenteraadsverkiezingen, toen in Leerdam en Vianen een opkomstpercentage van circa 53 procent werd gehaald, en ruim 68 procent in Zederik.

Bij de eerste telling van de stemmen in de avond na de verkiezingen werd alleen de stemverdeling van de partijen geteld. Daarbij bleek het CDA de grootste partij te zijn met 4096 stemmen. De SGP werd de tweede partij en de plaatselijke partij VHL Lokaal werd derde. Met 884 stemmen werd GroenLinks de kleinste partij in de nieuwe gemeente(raad). De precieze zetelbezetting aan de hand van – centraal getelde – voorkeursstemmen vond dit jaar daags na de verkiezingen pas plaats, zodat de bekendmaking van de officiële uitslag en zetelverdeling op vrijdag 23 november stond gepland.[19]

Op 23 november 2018 werd – zoals gepland – de officiële verkiezingsuitslag bekendgemaakt:[20][21]

Dezelfde dag werd bekend dat Ad de Regt (CDA) was aangewezen als informateur om te verkennen welke coalitie de wethouders voor het eerste college van burgemeester en wethouders van de nieuwe gemeente Vijfheerenlanden zou leveren.[22]

Na een korte oriëntatieperiode kwam informateur De Regt begin december 2018 met zijn conclusie en advies tot het vormen van een college met een brede coalitie van vijf partijen: CDA (7 zetels in de gemeenteraad), ChristenUnie (4 zetels), PvdA (3 zetels), D66 (3 zetels) en VVD (3 zetels), totaal 20 van de 31 zetels en daarmee dus een meerderheidscoalitie met circa twee derde steun van de gemeenteraad. De koopzondag was een van de cruciale beleidspunten voor de te vormen coalitie, waardoor de SGP (5 zetels) – die gehecht is aan de zondagsrust – nog vóór de verkiezingen door de VVD op voorhand werd uitgesloten als coalitiepartner.[23][24]

Op 6 december 2018, enkele dagen nadat informateur De Regt het advies voor het te vormen college had uitgebracht, werd bekendgemaakt dat de gemeenteraad van Leerdam had besloten tot het hertellen van de uitgebrachte (voorkeurs)stemmen van twee stembureaus in de (voormalige) gemeente van Leerdam: dit zou geen effect hebben op de zetelverdeling – omdat de stemmen per partij goed geteld zouden zijn – maar er zou mogelijk een fout gemaakt kunnen zijn bij het tellen van de voorkeursstemmen, wat gevolgen had kunnen hebben voor de personen die namens de partijen in de nieuwe gemeenteraad zouden plaatsnemen, waarvan de installatie gepland stond op 2 januari 2019.[25][26]

Op 14 december 2018 werd bekendgemaakt dat Jan Pieter Lokker (CDA) per 1 januari 2019 tot – de eerste – (waarnemend) burgemeester van Vijfheerenlanden werd benoemd.[27] Op 9 oktober 2019 is in de raadsvergadering bekend gemaakt dat Sjors Fröhlich voorgedragen is als eerste kroonbenoemde burgemeester van de gemeente.[28]