Land van Cuijk

Wapen uit het Wapenboek Beyeren, voor 1405

Al uit de voor-Romeinse en Romeinse tijd zijn veel sporen van bewoning bekend[1]. De Romeinse weg van Nijmegen (Noviomagus) naar Maastricht (Mosae Traiectum) kruiste bij Cuijk (Ceuclum) via een houten brug de Maas, om vandaar naar Blerick (Blariacum) te gaan.

Van de andere dorpen zijn de vroegste bekende vermeldingen uit de middeleeuwen, meestal na 900.

Al in de 11e eeuw was er sprake van een heer van Cuijk, die zich later graaf ging noemen. Als straf voor de moord op Floris de Zwarte werd rond 1133 de heer van Cuijk met zijn broer verbannen en het kasteel in Cuijk verwoest. Na hun terugkeer bouwden de broers een nieuwe burcht op een zandheuvel verder stroomafwaarts. Hieromheen ontstond de nieuwe hoofdstad Grave.

Hoewel leenman van Gelre vocht de heer van Cuijk in 1288 bij de Slag bij Woeringen aan de Brabantse kant. Hierdoor werd het Land van Cuijk onderhorig aan het hertogdom Brabant.

De Tweede Gelderse Oorlog (1385–1390) ging over de vraag of Cuijk bij Gelre of Brabant hoorde. Aan het einde van de 14e eeuw werd het Land van Cuijk verkocht aan de hertog van Gelre, Willem van Gulik. In de 15e eeuw werd het weer bij het Hertogdom Brabant ingedeeld. Langzamerhand verloren de heren van Cuijk het leenheerschap over sommige dorpen: Oeffelt werd verkocht aan het hertogdom Kleef (dat ook het tegenoverliggende Gennep bezat), en Boxmeer ontwikkelde zich tot een vrije heerlijkheid.

Het overgebleven land van Cuijk werd gesplitst in het Overambt (ten zuiden van Boxmeer, met dorpen als Vierlingsbeek, Maashees en Overloon) en het Nederambt (met dorpen als Beugen, Cuijk, Haps, Wanroij, Mill, Escharen en Neerloon).

Het land van Cuijk bevindt zich in de Slenk van Venlo ten oosten van de Peel, waar tegenwoordig ook de Maas door stroomt. Van west naar oost is er een laaggelegen broekgebied (een vroeger Maasdal waar nu de Lage Raam door stroomt), en een langgerekte dekzandrug die overgaat in het huidige Maasdal.

Langs de Maas liggen veel weilanden, al sinds eeuwen omgeven door de maasheggen: meidoornhagen die in mei in bloei staan. Deze zijn door hun unieke karakter een cultureel erfgoed. Naast de Maasheggen kent het land van Cuijk ook veel heide, waterplassen en bossen.

Het land van Cuijk was een arme streek. De boerderijen en dorpen waren gebouwd op zandruggen, die een soort eilanden vormden te midden van heide, waar het vee werd gehoed en hoogveen moerassen, waar turf werd gewonnen. Dit waren gemeenschappelijke gronden, die niet aan personen maar aan dorpen toebehoorden. De Maas overstroomde vrijwel iedere winter en bevroor bovendien vaak. Tussen Cuijk en Grave werd de dijk bij hoog water doorgebroken, zodat een extra Maastak ontstond, de Beerse Overlaat, die zich bij 's-Hertogenbosch weer bij de hoofdstroom voegde. Dit gebied behoorde echter voornamelijk tot het kwartier van Maasland van de meierij van 's-Hertogenbosch.

Vanaf 1850 werd de ontginning van de gemene gronden serieus ter hand genomen, waardoor ze in weiland en bos veranderden. Afwateringskanalen werden gegraven, verharde wegen werden aangelegd en nieuwe dorpen werden gesticht, met als laatste Landhorst. De infrastructuur werd in de loop van honderd jaar sterk verbeterd, zoals recentelijk nog met aanleg van A73 en A77. Optimalisering van de landbouw met behulp van kunstmest en de intensieve vormen van veehouderij brachten in de 20e eeuw welvaart in het gebied.

Tegenwoordig wordt tot het Land van Cuijk het noordoostelijk deel van de provincie Noord-Brabant gerekend. Dit gedeelte is vooral op de stad Nijmegen georiënteerd. Het bestaat uit de gemeenten Grave, Cuijk, Mill en Sint Hubert, Boxmeer en Sint Anthonis. In het gehele gebied wordt een Kleverlands dialect gesproken ("Land-van-Cuijks").

• De Nederlandse koning voert de adellijke titel Baron van de stad Grave en het Land van Cuijk. Zie Titels Nederlandse koninklijke familie.

• Historische Kring 'Land van Cuijk'