Woudenberg

In 1131 schonk de bisschop van Utrecht aan de St. Laurensabdij te Oostbroek (bij De Bilt gelegen) het gebied Hengistcoto. De naam Henschoten is hierin terug te vinden die nog steeds wordt gebruikt voor een bosgebied en het daarin gelegen recreatiemeer.

In de kern van Hengistcoto bouwden de monniken van de abdij een boerderij met omwalling. Deze lag ter hoogte van het huidige kruispunt van de wegen van Austerlitz naar Woudenberg (N224) en Doorn naar Amersfoort (N227). Dit kruispunt heet in de volksmond Quatre-Bras, naar het gelijknamige restaurant dat daar lange tijd gevestigd was. Hier ligt ook de heuvel waar in 1804 de Pyramide van Austerlitz verrees.

In 1133 verkocht de bisschop aan dezelfde abdij en aan drie particulieren ca. 500 hectare moerassig land ten oosten van Henschoten gelegen in het Westerwoud. In het centrum van dit gebied ontstaat na 1240 de dorpskern van Woudenberg.

De ontginning van het laaggelegen gebied was in die ruim 100 jaar nauwelijks van de grond gekomen. In 1240 besloot de abdij, die de enige eigenaar was, om de ca. 500 hectare grond ter ontginning in erfpacht uit te geven aan de edelman Philips van Rijningen uit Wijk bij Duurstede. Deze ging voortvarend aan de gang. Om het gebied te kunnen ontwateren werden sloten gegraven en kades opgeworpen. Er ontstond een doorgaande west-oostverbinding richting Scherpenzeel en enkele noord-zuid liggende ontginningsassen: Ekris, Weteringsedijk (Maarsbergseweg) en Griftdijk.

Rond 1280 was het gebied ontsloten, opgedeeld en grotendeels in leen uitgegeven. Philips' kleinzoon Jan van Rijningen liet een burcht bouwen in zijn territorium in het (Wester-)Woud: het Huis te Woudenberg. Dit stond op de huidige kruising Vondellaan/'t Schilt, vlak ten zuidwesten van de dorpskern van Woudenberg.

In 1340 kwam Woudenberg in handen van Jan van Culemborg en in 1352 verkocht deze het weer aan Gijsbert van Abcoude. Jan van Culemborg junior was het met die beslissing van zijn vader niet eens. Hij overviel daarom het kasteel en hield 17 weken stand, totdat een leger van de bisschop van Utrecht het in 1353 innam en verwoeste.

Al in 1309 was sprake van een kapel in Woudenberg. De stenen van het verwoeste kasteel werden gebruikt om de kerk te verbeteren. Deze kerk staat er, in zeer gewijzigde vorm, nu nog: het is de Woudenbergse dorpskerk. Bij de restauratie in 1988 zijn muurdelen gevonden die gemaakt leken te zijn van deze 14e-eeuwse stenen.

Kort na 1400 waren er veel bouwactiviteiten: er wordt een toren met klokken erin tegen de kerk aan gebouwd en kasteel Geerestein, ridderhofstad Groenewoude op Ekris en een tweede Huis te Woudenberg tussen Achterstraat (tegenw. Burgwal) en Middenstraat verrezen. Van het laatste slot zijn bij bouwwerkzaamheden rond 1990 sporen van de oude grachten teruggevonden. Van het kasteel Groenewoude is het koetshuis nog aanwezig; anno 2015 is accountantskantoor De Kruijff er in gevestigd. Kasteel Geerestein ten slotte is nog helemaal intact. Het staat aan de Geeresteinselaan; architectenbureau Inbo heeft er zijn hoofdkantoor. Geerestein was zelfstandig tot het in 1812 met Woudenberg in een gemeente opging.

Het ontginningsgebied van ca. 500 hectare werd begrensd door de lijn Zegheweg-Rumelaarseweg. Het gebied ten oosten hiervan hoorde onder Amerongen en was voor 1352 al in het bezit van eerder genoemde Gijsbert van Abcoude. Zijn bezittingen in dit deel van het Sticht Utrecht sloten met de verwerving van de ca. 500 hectare in 1352 nu naadloos op elkaar aan. Al snel (in ieder geval voor 1375) resulteerde dit in een bestuurlijke samenvoeging onder de schepenen van Woudenberg.

Woudenberg was in de achttiende eeuw bekend vanwege het grootschalig verbouwen van tabak. Een straatnaam herinnert er nog aan: waar vroeger enkele tabaksplantages lagen, ligt nu Tabaksland. Het dorp is gegroeid vanuit een agrarische kern, rond het jaar 1900 leefden er ruim 2.500 mensen, voornamelijk boeren, ambachtslieden en arbeiders. Tot het eind van de Tweede Wereldoorlog bleef het dorp ongeveer zoals het al honderden jaren was, met een Voorstraat, een Middenstraat, Achterstraat (tegenw. Burgwal en Schoolstraat) en Uitleg (tegenw. Dorpsstraat).

Na de Tweede Wereldoorlog werd de plaats aangewezen als groeikern en werden er vanaf begin jaren zestig nieuwe woonwijken uit de grond gestampt, onder andere het Zeeheldenkwartier, de J.F. Kennedylaan, de Verzetsheldenwijk en 't Zeeland. Woudenberg is stapsgewijs uitgegroeid tot een moderne gemeente. Er zijn veel transportbedrijven gevestigd alsmede lichte industrie.

Toen bij de reformatie de pastoor protestants werd volgden de dorpelingen hem daarin. Nog in 1890 woonden er slechts 36 katholieken in het dorp. In 1964 bouwden de katholieken een kapel die niet lang daarna door brand verwoest werd. Pas in 1971 had de Rooms-katholieke gemeenschap van Woudenberg weer een eigen kerk.[1] Woudenberg kent een breed scala aan kerkgenootschappen.

Kerken in Woudenberg

• Catharinaparochie (deelparochie Woudenberg), rooms-katholiek
• Hervormde Kerk (PKN, Gereformeerde Bond)
• Hersteld Hervormde Kerk
• Oud Gereformeerde Gemeente in Nederland
• Protestantse Gemeente De Voorhof

De gemeenteraad van Woudenberg bestaat uit 15 zetels. Hieronder staat de samenstelling van de gemeenteraad sinds 1998:

In 2006 en 2010 hadden de confessionele partijen de meerderheid van de stemmen.

Overzicht burgemeesters van de Gemeente Woudenberg vanaf 1851 tot heden

De gunstige ligging, volgens velen precies in het midden van het land maakte het tot een redelijk bekend dorp. Het recreatiegebied Henschotermeer, een voormalige zandafgraving, is in de regio bekend bij zonnebaders en wandelaars. Het Valleikanaal loopt dwars door de gemeente en de Utrechtse Heuvelrug en de Gelderse Vallei komen er samen.

De spoorlijn Kesteren - Amersfoort liep van Amersfoort door Woudenberg naar Veenendaal en verder naar Kesteren en Duitsland, maar na de Tweede Wereldoorlog is die in verval geraakt. Het deel Leusden-Zuid - Woudenberg - Veenendaal Aansluiting is opgebroken. Plannen om de lijn Amersfoort-Veenendaal weer te openen worden sinds 2007 besproken. Het plan zou betekenen dat Woudenberg het halverwege de twintigste eeuw in onbruik geraakte station opnieuw in gebruik zou kunnen nemen. Het zal dan gaan om een zogenaamde lightrailverbinding, bedoeld om de bereikbaarheid van plaatsen als Woudenberg en Leusden per openbaar vervoer te verbeteren.

In de gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten en oorlogsmonumenten, zie:

• Lijst van rijksmonumenten in Woudenberg
• Lijst van gemeentelijke monumenten in Woudenberg
• Lijst van oorlogsmonumenten in Woudenberg

Woudenberg kent momenteel vijf onderwijsinstellingen, alle basisscholen. Twee van deze basisscholen zijn protestants-christelijk, namelijk de Olijfboom en de Julianaschool. Eén school is reformatorisch, de Wartburgschool, en twee openbaar. De Jan Ligthartschool en de Griftschool.

VV Woudenberg is de voetbalclub van Woudenberg. Zij spelen in de eerste klasse (Nederlands amateurvoetbal)] zaterdag. Bij de volleybalvereniging komt het eerste herentuim uit op 1e Divisie-niveau. Andere verenigingen zijn korfbalvereniging KV Woudenberg, tennisvereniging TV 't Schilt, ruitersportvereniging De Valleiruiters, gymvereniging LONGA en Stepteam High Level.

In Woudenberg is er een harmonie met de naam Fidelio. Het harmoniegebouw staat naast het sportcentrum de Camp. Mannenkoor De Poortzangers brengt een gevarieerd repertoire. Jaarlijks organiseert het een shantyfestival.

Door de bezienswaardigheden in de buurt zoals de Grebbelinie, de Pyramide van Austerlitz en het Henschotermeer wordt Woudenberg door veel recreanten bezocht. Dat valt ook af te leiden uit het aantal toeristische accommodaties dat twaalf bedraagt.

• Haantjesdag is een begrip in Woudenberg. Ieder jaar worden op de tweede zaterdag in juni evenementen georganiseerd waaronder een braderie.
• Ieder jaar op de eerste zaterdag van september wordt in Woudenberg een Shantyfestival georganiseerd. De organisatie van dit evenement is in handen van De Poortzangers uit Woudenberg.

De lokale omroepen voor Woudenberg zijn Midland FM en Valleiradio.nl, Deze zenders maken ook radio voor Renswoude, Scherpenzeel en in Veenendaal samen met de Stichting Lokale Omroep Kerken. Het lokale nieuwsblad heet De Woudenberger en is een uitgave van BDU Media.

• Gerrit Kleinveld (1915-2006), Nederlandse verzetsstrijder in de Tweede Wereldoorlog
• Hendrik Sarink (1922), schaker
• Nanda van der Zee (1951-2014), Nederlands historica
• Erik Willaarts (1961), voetballer
• Erik Peter Verlinde (1962), hoogleraar in de theoretische fysica
• Janneke Stegeman (1980), theoloog
• Ricky van Wolfswinkel (1989), voetballer
• Lars van der Haar (1991), Wielrenner, veldrijder

• Arie de Vroet (1918-1999), voetballer/ voetbalcoach

• Vlag van Woudenberg
• Wapen van Woudenberg
• Lijst van straten in Woudenberg

• Stichting Oud Woudenberg

Zie de categorie Woudenberg van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

	Plaatsen in de gemeente Woudenberg
Dorp: Woudenberg      Buurtschappen: Moorst (deels) · Voskuilen Utrecht · Plaatsen in de provincie      Nederland · Provincies · Gemeenten

	Gemeenten in de provincie Utrecht
Amersfoort · Baarn · De Bilt · Bunnik · Bunschoten · Eemnes · Houten · IJsselstein · Leusden · Lopik · Montfoort · Nieuwegein · Oudewater · Renswoude · Rhenen · De Ronde Venen · Soest · Stichtse Vecht · Utrecht · Utrechtse Heuvelrug · Veenendaal · Vijfheerenlanden · Wijk bij Duurstede · Woerden · Woudenberg · Zeist Nederland: Provincies · Gemeenten