Ursulinenklooster (Maastricht)

Het woonhuis van de familie Bonhomme aan de Grote Gracht 74 is een voornaam herenhuis uit het begin van de 18e eeuw, dat de ursulinen eind 19e eeuw verwierven en toen sterk lieten verbouwen, waarbij het hoofdgebouw hoger werd opgetrokken. Dit is duidelijk te zien aan de merkwaardige vensterindeling van de voorgevel. Van het L-vormige pand grenst alleen de lagere zijvleugel direct aan de straat. Beide vleugels liggen aan een voorhof, die door een gestucte muur gescheiden is van de Grote Gracht. In de muur bevindt zich een grote 19e-eeuwse inrijpoort van Naamse steen in neoclassicistische stijl en een kleinere poort.

• 
  Inrijpoort Grote Gracht
• 
  Hoofdgebouw en zijvleugel
• 
  Entree hofzijde
• 
  Tuinzijde

Het volumineuze klooster van de ursulinen ligt deels achter het huis Bonhomme, deels achter het verdwenen huis Hertog van Cumberland, het latere meisjeslyceum. Alle kloostervleugels tellen drie verdiepingen met hoog opgaande zadeldaken. De gevels van het huis Bonhomme en de kloostervleugels rondom de binnentuin zijn wit geschilderd. Op de noordoosthoek van het U-vormige complex achter het lyceum bevindt zich een achthoekige traptoren met een koperen torenspits. Aan de achterzijde bevindt zich een trapgevel waarin een beeld is geplaatst van een mannelijke heilige die een kind draagt. Op de sokkel is een engel afgebeeld.

• 
  Binnentuin met wit geschilderde kloostervleugel
• 
  U-vormig complex met traptoren
• 
  Noordvleugel met trapgevel en heiligenbeeld
• 
  Kloostergang achterzijde Huis Bonhomme

De kloostertuin dateert uit het eind van de 19e eeuw, maar is herhaaldelijk heringericht; voor het laatst in 1950. Uit de eerste periode dateert het smeedijzeren hekwerk aan de noordzijde. De kloostertuin ligt op een hellend terrein waarin enkele terrassen zijn aangelegd. Een deel is ingericht als moestuin. Een opvallend element is het achthoekige tuinpaviljoen met een ajourlijst. In de tuin staan enkele bijzondere bomen, waaronder een moerbeiboom. Verder staan er enkele beelden (o.a. van Sint-Jozef met kindje Jezus, en een ursuline met een schoolkind) en een reliëf van Angela Merici, de stichteres van de Ursulinenorde.[6]

• 
  Tuin achter huis Bonhomme
• 
  Tuinpaviljoen
• 
  Moestuin met ursulinenbeeld
• 
  Sint-Jozef met kindje Jezus

Kayser ontwierp een driebeukige kapel met vijfzijdig gesloten priesterkoor in neogotische stijl. Op het dak staat een houten dakruiter met naaldspits, die met koper is bekleed. De zijgevels worden ondersteund door steunberen en luchtbogen, waartussen zich lancetvensters bevinden. De lage zijbeuk aan de kant van de Capucijnenstraat heeft merkwaardige vensters, die zijn samengesteld uit rondboog- en spitsboogvensters. Deze vormen een geleidelijke overgang naar het naastgelegen schoolgebouw in neoromaanse stijl. De muren zijn versierd met geglazuurde bakstenen en siermetselwerk. De korte zijden van het schip tonen de voor het oeuvre van Kayser typerende trapgevels.[7]

• 
  Vanaf de Capucijnenstraat
• 
  Idem, trap
• 
  Tuinzijde
• 
  Idem, koorpartij

De kapel heeft gemetselde kruisribgewelven. Het interieur is nog grotendeels in oorspronkelijke staat; alleen zijn de oorspronkelijk gepolychromeerde muren witgeverfd. De zijbeuken zijn door middel van paneeldeuren van het schip gescheiden, zodat de kerkruimte eenvoudig kan worden vergroot. De apsis heeft een kooromgang en wordt ondersteund door acht zwart marmeren zuilen met vergulde kapitelen in de Korinthische orde. De terrazzo vloer is ingelegd met een mozaïekpatronen in zwart, rood en wit. Bijzonder in het interieur zijn ook de glas-in-loodramen met episodes uit het leven van Heilige Ursula van Keulen, het marmeren hoofdaltaar en de communiebank van Leo Brom, en het orgel uit circa 1870 van de firma Pereboom & Leijser.[7]

• 
  Zicht naar het koor
• 
  Kooromgang met zwart marmeren zuilen
• 
  Orgel en orgeltribune
• 
  Zijbeuk annex kloostergang

Lagere meisjeschool (achterzijde)

De ursulinen gaven aanvankelijk les in de bestaande panden aan de Grote Gracht. In 1888 besloot moeder-overste Ulens tot de bouw van een lagere meisjesschool aan de Capucijnenstraat, waar rond diezelfde tijd de neogotische kloosterkapel verrees. De meisjesschool is een vrij somber ogend gebouw in neoromaanse stijl, die echter in één oogopslag duidelijk maakt dat dit een katholieke school was. De lange gevel telt negen vensterassen over twee verdiepingen. De vensters worden omlijst door rood geaccentueerde rondbooglijsten met boogvullingen van rode en gele baksteen. In 1916 startten de zusters met middelbaar onderwijs voor meisjes in het huis Cumberland, dat in 1928 moest wijken voor een nieuw schoolgebouw. Architect Sandhövell ontwierp een fors gebouw met een gevel in een expressieve baksteenarchitectuur, die doet denken aan de Amsterdamse School. Met name het vooruitspringende middendeel is rijk gedecoreerd. Hierachter bevindt zich het trappenhuis, dat versierd is met tegels en glas-in-loodvensters. In 1938 werd het lyceum uitgebreid met een smaller deel ter linkerzijde, ontworpen door Alphons Boosten. Dit deel lijkt sterk op de in 1933 door dezelfde architect voltooide kweekschool aan de Capucijnenstraat. Beide gebouwen zijn bekleed met kalksteenplaten op een plint van basalt en zijn gedecoreerd met beeldhouwwerk van Charles Vos, dat de zorgzaamheid van de ursulinen voor kinderen uitbeeldt.[8][9]

• 
  Kweekschool en lagere school Capucijnenstraat
• 
  Detail kweekschool
• 
  Lyceumgebouwen Grote Gracht
• 
  Detail lyceum

Ursulinenweg in Sint Pieter (1960). Links Villa Maaszicht en de kapel

Afgebroken klooster, school en pensionaat Bel-Air in Nazareth

De Ursulinen van de Romeinse Unie bezaten in Sint Pieter een buitenhuis, oorspronkelijk gebouwd als buitensociëteit van Momus in 1873 naar een ontwerp van Albert Slootmaekers (die onder andere de afgebroken Tweede Jezuïetenkerk aan de Tongersestraat bouwde). Evelien Claereboets kocht het huis in 1877 en schonk het aan de ursulinen. Bij het in traditionele stijl gebouwde buitenhuis Villa Maaszicht hoort een forse kloosterkapel (thans verbouwd tot woonhuis). Ernaast ligt een Lourdesgrot uit 1890, met een half open bidkapel, Nederlands op één na oudste Lourdesgrot. Tegen de zijwanden zijn een groot aantal ex voto's aangebracht.[10]

Achter de parochiekerk van Sint-Pieter boven ligt een kerkhof waarop een groot aantal religieuzen een laatste rustplaats heeft gevonden. Het gedeelte van de ursulinen ligt in een hoger gelegen deel; het gezamenlijke grafmonument is tegen de westelijke kerkhofmuur geplaatst. De straat waaraan zowel het kerkhof als de toegang tot de villa en de kapel liggen, heet sinds 1920 Ursulinenweg.[11]

Maastricht telde, naast de Ursulinen van de Romeinse Unie, twee andere vestigingen van ursulinen. Aan de Scharnerweg, vlak bij het Koningsplein-Oranjeplein, waren van 1922 tot 1982 de Ursulinen van Sint Salvator gevestigd. Deze zusters waren afkomstig uit Roermond en stichtten in Maastricht een bewaarschool, een lagere school en in 1938 een ulo-school voor meisjes.[12] Het markante gebouw op de hoek Scharnerweg-Hunnenweg is in 1922 ontworpen door Alphons Boosten en Jos Ritzen. De centrale entree, onder een halve boog en tussen twee schuin geplaatste hoekerkers, gaf links toegang tot de school, rechts tot het klooster.[13]

Een groep uit Frankrijk verdreven Ursulines de Jésus dites de Chavagnes vestigde zich in 1904 in het huis Bel Air in Limmel (tegenwoordig Nazareth), dat ze Huize Nazareth noemden, naar de in de buurt gelegen gelijknamige pachthoeve van kasteel Bethlehem. De aanvankelijk nauwelijks Nederlands sprekende zusters hadden er een school, een meisjespensionaat en een kosthuis voor bejaarde dames. De in 1908 geopende kostschool werd in 1946 omgevormd tot schippersinternaat. De school werd in 1972 opgeheven en in 1981 vertrokken de laatste vier zusters. Van de gebouwen is niets meer over.[14][15]

• 
  Villa Maaszicht tegen de helling gebouwd
• 
  Lourdesgrot gezien vanuit de bidkapel (met ex voto's)
• 
  Ursulinenmonument op het kerkhof van Sint-Pieter boven
• 
  Vm. klooster Scharnerweg en Sint-Angelaschool

Zie de categorie Ursulinenklooster (Maastricht) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.