Bogaardenklooster (Maastricht)

De bogaarden waren de mannelijke tegenhangers van de begijnen. De bogaardengemeenschap werd in de 13e eeuw gesticht, maar het stichtingsjaar van de Maastrichtse vestiging is niet bekend. Het aantal bogaarden bedroeg gemiddeld zestien. Ze verdienden de kost met bedelen en weven. De laatste activiteit bracht ze in conflict met het gilde der lakenwevers. Dit maakte dat ze onderworpen werden aan de gildebepalingen.[1]

In 1359 namen ze de regel aan van de derde orde van Franciscus. Ze trachtten zich los te maken van het lakenweversgilde, wat pas in de 17e eeuw lukte. Ze legden zich toe op de boekbinderij en werden bewaarders van kostbare manuscripten. Eén van deze manuscripten, de Sint-Servatiuslegende, werd tot de opheffing in 1796 bewaard in het Bogaardenklooster. Een met name bekende kopiist uit dit klooster was Jan de Test van Emmerik (†1503). Enkele bogaarden gaven onderwijs (Latijn en Nederlands).[2]

Versierd interieur van de kapel bij het eeuwfeest van de Aartsbroederschap van de Allerheiligste Drievuldigheid in 1746

In 1646 werd in de Bogaardenkapel de Aartsbroederschap van de Allerheiligste Drievuldigheid opgericht, die zich inzette voor de bevrijding van christenslaven uit het Ottomaanse Rijk en Noord-Afrika (zie: Barbarijse slavenhandel). In 1670 had de aartsbroederschap circa 10.000 leden, velen van buiten Maastricht, onder andere uit het Land van Loon, de Landen van Overmaze en het Land van Gulik, maar ook uit de Rijnstreek (Koblenz) en West-Friesland (Alkmaar, Medemblik, Purmerend). Vanaf eind 17e eeuw liep de belangstelling vanuit deze verder weg gelegen regio's af. De broederschap organiseerde een tiental keren per jaar processies, waarbij aflaten konden worden verdiend. De aartsbroederschap was kapitaalkrachtig, onder door de inschrijfgelden van leden en door schenkingen van legaten. Regelmatig werden zilveren voorwerpen of kostbare vaandels aangeschaft voor de liturgie of om meegedragen te worden in processies. In 1746 werd het eeuwfeest op luisterrijke wijze gevierd.[3]

In 1748 werden de bogaarden door de Franse bezetters gedwongen om het lichaam van de als Franse spion opgehangen Maastrichtenaar Simon Aldenhoven in hun kloosteromgang te begraven. Na de verovering van Maastricht door generaal Kléber moesten de bogaarden hun vermogen inleveren, waaronder het grootste deel van de zilverschat van de aartsbroederschap. Op 1 september 1796 werd het klooster door de Fransen opgeheven. Er waren toen nog elf broeders en vier werkbroeders aanwezig.[1]

Van de kloostergebouwen is voor zover bekend niets overgebleven. De Bogaardenkapel, gewijd aan de aartsengel Michaël en apostel Bartolomeüs, werd vermoedelijk in de 19e eeuw gesloopt. De Bogaardenstraat (vicus Beggardorum, 1316) in het Statenkwartier verwijst mogelijk naar een eerdere locatie van het Bogaardenklooster.[4]

Diverse door de Maastrichtse bogaarden vervaardigde handschriften bevinden zich thans in de Stadsbibliotheek Maastricht, de Universiteitsbibliotheek Utrecht, de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag (KB), de Universiteitsbibliotheek Groningen,[5] de Koninklijke Bibliotheek in Brussel en Harvard University Library. Enkele manuscripten in de KB, onder andere met een tekst van Jan van Ruusbroec, zijn omstreeks 1470 gekopieerd door een bogaard die tevens kopiist van het Sint-Servaaskapittel was.[6] Het manuscript met de Sint-Servaaslegende, in het derde kwart van de 16e eeuw vervaardigd voor Hendrick Lenssen, die in het Bogaardenklooster les gaf, bevindt zich sinds 1880 in de Universiteitsbibliotheek Leiden.[2][7]

Enkele zilveren plaquettes van de Aartsbroederschap van de Allerheiligste Drievuldigheid bevinden zich thans in de Schatkamer van de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek. Het archief van de aartsbroederschap ging eveneens naar de Onze-Lieve-Vrouwekerk, maar is thans onderdeel van het Gemeente Archief Maastricht.[8]

• Franciscanen in Maastricht