Bosgeuzen

Na de uitvaardiging van strenge plakkaten tegen de opkomende ketterij onder landvoogdes Margaretha van Parma en de repressie van Alva tegen de opstand die met de Beeldenstorm was gepaard gegaan, hadden grote aantallen calvinisten vrijwillig of gedwongen de Habsburgse Nederlanden moeten verlaten, meestal met verbeurdverklaring van hun goederen als gevolg. Zij die het zich konden veroorloven vluchtten naar het buitenland, maar anderen verborgen zich en gaven zich over aan struikroverij. Velen trachtten zich in Engeland te vestigen, maar een groot aantal van hen bleef op zee rondvaren als zeerovende Watergeuzen die de zee en de kusten onveilig maakten. Volgens geschiedschrijver P.J. Blok had een groot aantal magistraten en kooplieden uit de Zeventien Provinciën die zich door de woelingen min of meer gecompromitteerd wisten - vooral lutheranen en calvinisten - al in het voorjaar van 1567 de wijk genomen naar Brittannië, naar Emden, of naar Wezel, Keulen, Frankfort en verder. Ook onder handwerkslieden hadden zeer velen, vooral calvinisten, hun heil in de vlucht gezocht. Zij weken uit naar de Engelse steden van de oostkust: Norwich, Sandwich, Colchester, Maidstone, Hampton e.a.

Bosgeuzen waren aanvankelijk vooral overlevenden van de door Filips van Noircarmes en Beauvoir uiteengejaagde calvinistische benden. Ze werden aangevuld met verlopen landvolk en in de woelingen betrokken plunderaars, en wisten zich op weinig toegankelijke plaatsen in bossen en moerassen voor de regeringstroepen te verbergen. In januari 1568 deed een klein aantal uitgewekenen vanuit Engeland onder predikant Jan Michiels een aanval op West-Vlaanderen, waar ze werden uiteengedreven. Maar degenen die overbleven sloten zich bij de bosgeuzen aan en plunderden er kerken en kloosters.

Toen de watergeuzen bij de Geuzenopstand eenmaal definitief voet aan wal hadden gezet door in een aantal Hollandse en Zeeuwse steden (zoals Den Briel, Vlissingen, Veere, Rotterdam, Dordrecht, Schoonhoven enz.) de magistraten onder druk te zetten of te vermoorden,[3] verspreidde hun opstandige beweging zich vrij snel, vooral nadat Willem van Oranje (tot 1567 stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht en in 1568 leider van anti-Spaanse invasie) zich bij hen aansloot en de leiding van de hele opstand op zich trachtte te nemen.

Vele bosgeuzen trokken over land richting noord en zuid en moesten zich vaak in de bossen verschuilen (vanwaar hun naam) voor patrouilles van het Leger van Vlaanderen dat in de overige vijftien, overwegend Spaansgezind gebleven, provinciën bleef opereren. Daar vormden zij georganiseerde bendes die er heimelijk hun verboden godsdienst beoefenden en verder uit armoe en ellende het land onveilig maakten.

Een groep bosgeuzen onder leiding van Jacob Blommaert slaagde er op 7 september 1572 in om Oudenaarde in te nemen en dat zes weken te behouden alvorens regeringstroepen het heroverden. Een maand later moest hij vluchten voor de troepen van Alva en kwam daarbij om het leven[4].