Furie van Houtepen

Op het Kasteel van Breda zat een aanhanger van de Spaanse koning gevangen; deze heette Karel van Gaveren (Frans: Charles de Gavre) en was heer van Fresin[4]. Van Gaveren kocht een Waalse soldaat om, die Balafré heette en voornamelijk werkzaam was in de keuken[4]. Balafré zou gereed staan op de uitkijk van de afgesproken muur van de Bredase veste; hij stond 3 uur lang op wacht en had de andere soldaten die hem wilden aflossen gezegd dat hij nu voor hen zou staan, als zij later voor hem wacht zouden lopen[4]. Bovendien had hij getracht de bezetting die avond dronken te voeren[5].

's Nachts om 2:00 uur trokken de Spaanse soldaten onder leiding van Haultepenne en Maarten Schenk in stilte op en Balafré liet ze over de wallen van het kasteel klimmen[4]. Terwijl dit gaande was, voer een Hollandse hopman de haven van Breda binnen, aanschouwde de klimmende soldaten en vuurde enkele schoten om Breda te waarschuwen[5][6]. De gealarmeerde burgerij onder leiding van burgemeester Montens en het staatse garnizoen grepen naar de wapenen[6]. Terwijl de burgers naar hun plekken toeliepen, haastte de bevelhebber van de vestingsoldaten zich naar de poort om hen binnen te laten, maar trof daar vijanden. In de nu volgende schermutseling verloren hij en tien andere staatsen het leven, van wie er twee van de muur en in de gracht vielen. De 22 overgebleven staatsen trokken zich terug in de binnenburcht, de donjon, waar ze het nog enige tijd volhielden, maar zich na driemaal desgevraagd overgaven op voorwaarde van ontwapening en genade[5][6]. De veste werd ingenomen, ondanks het feit dat de bevolking reeds gealarmeerd was.

Vanuit de bevolking, onder leiding van burgemeester Montens, wachtmeester Wierik van den Biestraaten en andere stadsbestuurders, werden de stadswallen bezet en er werden barricades opgeworpen op het Kasteelplein, bij de vismarkt en de valbrug die over de gracht tussen de burcht en het Valkenberg. De huizen met uitzicht op de veste werden bemand door staatse schutters, en soldaten met dubbelhaken[7] stelden zich op in de kerktoren[5][6]. De staatsen trachtten zich zo lang mogelijk te verweren, hopende dat zij door een hulpmacht van Lagarde zouden worden ontzet; zij hadden hiervoor enige boden uitgezonden[5]. Maarten Schenk had echter de wegen buiten Breda door zijn ruiterij laten bezetten en onderschepte de met spoed gestuurde boden[8]. Na hevige straatgevechten, waarin de Spaanse troepen vijf of zes keer terug in het kasteel werden gedreven, slaagden dezen erin door te breken in het Valkenberg (de kasteeltuin)[5][6] en uiteindelijk kregen ze de Gasthuiseindepoort in handen, zodat ze nieuwe troepen konden binnenlaten. Ten slotte gaf de bevolking zich over op voorwaarde dat er niet zou worden geplunderd.

Dit gebeurde echter toch. Iedereen werd gevangengenomen, moest kostbaarheden afstaan en werd vaak zelfs vermoord. Lang hield het moorden en plunderen aan, en uiteindelijk vielen er 584 doden.