Schermersoproer

In de stad 's-Hertogenbosch stonden de protestantse en katholieke bevolking al langere tijd op gespannen voet met elkaar. Toen het Bossche stadsbestuur vernam dat Maastricht in de handen van Alexander Farnese was gevallen wilden de bestuurders het schermersgilde er op uitsturen om alle kerkklokken in de Meierij mee te nemen naar 's-Hertogenbosch, zodat men de klokken kon omsmelten tot geschut.

Toen de Bossche predikant Henricus Agylaeus dit nieuws vernam ging hij naar het stadhuis toe en wist het bestuur zo ver te krijgen, dat men toch voor de Unie van Utrecht koos en daarmee hulp bood aan stadhouder Willem van Oranje. Het stadsbestuur willigde de eis van Agylaeus in, hoewel men al gekozen had voor Atrecht.[2]

De beslissing van het stadsbestuur werd kenbaar gemaakt aan het Bossche publiek dat zich op de Markt bevond. Er bevonden zich echter katholieke gildes op het plein, die het niet met deze beslissing eens waren. Eén van hen wilde verhaal halen bij het stadsbestuur, maar onderweg naar het stadhuis loste een man van dat gilde een schot richting het schermersgilde. Hierop ontbrandde de strijd. Er vielen 42 doden en 120 gewonden op de Bossche Markt tijdens dit treffen tussen calvinisten van het schermersgilde en 'Spaansgezinde' katholieken. De protestanten, onder leiding van Henricus Agylaeus, verloren de slag.

Een dag later zond het stadsbestuur een koerier eropuit om het nieuws over Maastricht te verifiëren. De koerier bevestigde het nieuws. Door de angst van de eventuele Spaanse opmars naar 's-Hertogenbosch gaf het stadsbestuur de bevolking de gelegenheid weg te trekken naar het noorden van de Nederlanden. Ook bood men de mensen die vertrokken de gelegenheid om weer terug te keren. Hierop vertrokken de calvinisten massaal uit de stad, naar schatting betrof dat 20% van de stadsbevolking. De stad vroeg steun aan Alexander Farnese, de landvoogd namens koning Filips II. Hierdoor werd 's-Hertogenbosch een van de weinige Nederlandstalige steden die zich niet aansloten bij de Unie van Utrecht.

Daarna is 's-Hertogenbosch eenmaal door Filips van Hohenlohe-Neuenstein en vijfmaal door Maurits van Nassau aangevallen, maar telkens tevergeefs. Vijftig jaar later, in 1629, werd 's-Hertogenbosch belegerd en ingenomen door Frederik Hendrik van Oranje, waarna de stad eeuwenlang een ondergeschikte positie in zou nemen als hoofdstad van het generaliteitsland Staats-Brabant.

• Het Noordbrabants Museum beschikt over het schilderij Het Schermersoproer te 's-Hertogenbosch in 1579 van Jan van Diepenbeeck van omstreeks 1600, dat verhaalt wat op 1 juli 1579 gebeurde. Het werd boven een altaar van de verdwenen Gevangenpoort opgehangen.
• Herman Voicht van Oudheusden, medewerker van de bisschoppelijke rechtbank, schreef een ooggetuigenverslag dat is opgenomen in Vruchten van de goede en de slechte boom, een werk dat uit het Latijn is vertaald en in boekvorm verschenen. Van Oudheusden zag met lede ogen aan hoe de calvinisten steeds verder opdrongen en het de katholieken steeds lastiger maakten. De katholieke overwinning werd dan ook door velen, de verslaggever inbegrepen, bejubeld, hoewel ook aan die zijde slachtoffers vielen.