Slag op de Mookerheide

De slag werd uitgevochten op de heide vlak bij het dorpje Mook aan de Maas. De Mookerheide strekte zich in de 16e eeuw uit over een groter gebied dan heden ten dage; ten zuiden van Nijmegen tot voorbij Mook was er een groot heidegebied dat in zijn geheel Mookerhei werd genoemd.

Het leger van Lodewijk bestond uit 5500 man voetvolk en 2600 ruiters (cavalerie). Het Spaanse leger telde 5000 man voetvolk en 800 cavaleristen.

Lodewijk en Hendrik wilden met hun troepen via de oostelijke Maasoever in de richting van de Betuwe trekken, waar op dat moment hun broer Willem van Oranje verbleef. De Spanjaarden onderbraken hun beleg van Leiden om de troepen te verhinderen Holland binnen te trekken. Op 13 april 1574 arriveerden de troepen van de Nassaus in Mook. Ze waren er echter niet van op de hoogte dat de Spaanse troepen bij Grave de Maas al met een pontonbrug waren overgestoken. De Spanjaarden legerden vervolgens tussen Heumen en Overasselt.

Er volgde een confrontatie tussen de cavalerieafdelingen, die in het voordeel van de ruiters van de twee broers eindigde. Echter, Lodewijk en Hendrik hadden de Spaanse troepen onderschat en beseften nog niet hoe ongunstig het terrein was. Er werd besloten om de vermoeide troepen niet meer te verplaatsen, zodat de volgende dag vroeg in de ochtend de eerste gevechten plaatsvonden. Hoewel Lodewijk en Hendrik bij aanvang van de strijd stand konden houden met hun troepen, maakten nieuwe Spaanse versterkingen hun situatie onhoudbaar. De verschansingen werden doorbroken en de ruiters vochten een beslissende slag uit. De overlevenden sloegen op de vlucht in de richting van Gennep, waar ze echter in een moerasgebied terechtkwamen.

De twee aanvoerders, Lodewijk en Hendrik van Nassau, sneuvelden samen met ongeveer 3000 man uit het leger. Aan Spaanse zijde vielen er 150 man. Hoe Lodewijk en Hendrik aan hun einde zijn gekomen, is onbekend. Het is mogelijk dat hun lichamen in een massagraf terecht zijn gekomen of dat de twee zijn weggezakt in het moerasgebied.

Een getuigenis:

Den 14. April (1574) geschiedde den Veldslag van Mockerheyde by Nimwegen, in den welken de Spagniaerds onder Sancio d' Avila eene volkomene Victorie behaalden op het Leger van den Graeve Lodewyk van Nassauw, die met den Graeve Hendrik zynen Broeder, en den Hertog Christoffel van Beyeren, ofte in het gevecht gesneveld ofte in de vlucht van de Peirden gedood, ofte in de Waeter-Poelen is versmoord geweest. Den 17. wierd tot Gend over deze Victorie een Generaele Dankprocessie gehouden, -ook 's Avonds gevierd, de Klokken geluyd, en met het Kanon geschoten in ‘t Nieuw Kasteel.[1]

Op 14 april 1891 is in de protestantse kerk van Heumen (destijds Nederlands hervormd) een gedenksteen onthuld. Langs de Mookerheide staat nog altijd een aan Maria gewijd kapelletje, dat een lokaal beroemde rooms-katholieke sage vertegenwoordigt: na afloop van de veldslag doolden er veel lichtjes over de Mookerheide. Het waren de zielen van de gesneuvelden, die geen rust konden vinden. Het Mariakapelletje werd gebouwd en de lichtjes verdwenen.

Op de hedendaagse kaart zijn nog steeds de Hel, het Vagevuur en de Himmel (Duits voor hemel) te onderscheiden. De Hel is waar de troepen van de twee broers werden afgeslacht; het Vagevuur waar zij die deze slachting overleefden, wilden vluchten en met honderden wegzakten in de moerassen, en de Himmel als laatste voor degenen die de slag hebben overleefd. De Himmel ligt thans op Duits grondgebied.

• In werkelijkheid vond de slag niet plaats op de Mookerheide. De legers van Lodewijk en Hendrik trokken langs het dal langs de Maas naar het noorden. Ter hoogte van de Mookerheide wachtte het Spaanse leger het leger van de broers op.[2]
• Jan Claesen zou volgens het lied Jan Klaassen de trompetter zijn gesneuveld in de veldslag. De historische trompetter is echter pas in 1634 geboren, te laat voor deze slag.
• Het volksverhaal over Kiste Trui gaat over een vrouw die een verloren schatkist van de in de slag gesneuvelde broers Van Nassau zocht.
• De slag op de Mookerheide speelt een grote rol in Flodderbes, de heks, het derde stripverhaal uit de reeks van De Geuzen.
• Tijdens een bezoek aan het Vaticaan kreeg koning Willem-Alexander in juni 2017 de bevelhebbersstaf van Willem van Oranje overhandigd. Deze was verloren gegaan tijdens de slag. De staf was opgespoord en aangetroffen in een Jezuïetenklooster, waar sinds 1921 een deel van de nalatenschap van de Luis de Zúñiga y Requesens werd bewaard. Nederland kreeg de bevelhebbersstaf in bruikleen.[3]