Stolpersteine

Stolpersteine, ook bekend als struikelstenen, is een project van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Het is een over geheel Europa verspreid monument voor de slachtoffers van het nationaalsocialisme. In Friesland worden de gedenktekens stroffelstiennen genoemd,[1] in Vlaanderen ook wel gedenkkasseien.

Eerste Stolperstein voor het stadhuis van Keulen met het deportatiebevel van Himmler (geplaatst op 16 december 1992)
Gunter Demnig bij het voormalige Centraal Israëlitisch Weeshuis in Utrecht op 8 april 2010

Demnig brengt deze gedenktekens aan in het trottoir voor de vroegere woonhuizen van mensen die door de nazi's verdreven, gedeporteerd, vermoord of tot zelfmoord gedreven zijn. Deze Stolpersteine herinneren aan Joden, Sinti en Roma, politieke gevangenen, dienstweigeraars, homoseksuelen, Jehova's getuigen en gehandicapten.[2] Hoe Demnig aan de naam Stolpersteine is gekomen weet hij zelf niet meer, maar hij citeert met instemming een scholier "Man fällt nicht über die Stolpersteine, du stolperst mit dem Kopf und dem Herzen" (men valt niet over de Stolpersteine, je struikelt met je hoofd en je hart).[3]

De stenen zijn van beton. Op de kop van 10 x 10 cm zit een messing plaatje, waarin de naam, geboortedatum, deportatiedatum, plaats en datum van het overlijden zijn gestanst. De stenen werden lange tijd alle door Demnig zelf met de hand gemaakt en geplaatst. Genoodzaakt door de stormachtige ontwikkeling van het project, laat hij zich sinds 2005 ondersteunen door de bevriende beeldhouwer Michael Friedrichs-Friedländer, die de stenen maakt.[4] Demnig plaatst de eerste Stolpersteine in een gemeente nog altijd zelf. Als er vervolgens opnieuw Stolpersteine geplaatst worden, kan dat in overleg door de lokale gemeenschap worden gedaan.

Geschiedenis

Op 16 december 1992, de vijftigste verjaardag van het bevel van Heinrich Himmler tot deportatie van duizend Roma en Sinti, plaatste Demnig voor het stadhuis van zijn woonplaats Keulen een steen met daarop een messing plaatje met de eerste regels van dit bevel. Op 4 januari 1995 plaatste hij in Keulen de eerste Stolpersteine, toen nog zonder toestemming van de autoriteiten. In mei 1996 plaatste hij, eveneens zonder toestemming, 51 Stolpersteine in de Oranienstraße in Berlin-Kreuzberg.

Sinds januari 2015 wordt het project georganiseerd door de stichting Spuren - Gunter Demnig.[5] Deze zal het project voortzetten als Gunter Demnig daartoe zelf niet meer in staat zal zijn.

De 75.000ste steen werd op 29 december 2019 geplaatst in Memmingen.[6]

Stolperdrempel, Folkingestraat 34 Groningen

Stolperdrempels

Naast Stolpersteine legt Demnig af en toe ook zogenaamde Stolperdrempels in het formaat 100 x 10 cm, die hele slachtoffergroepen herdenken. Zo ligt in de Folkingestraat te Groningen een Stolperdrempel voor alle omgekomen leden van de Joodse familie Van Gelder.

Remembrance stones

In december 2018 breidde Demnig zijn concept uit met de zogenaamde Remembrance stones, die herinneren aan de slachtoffers van het franquisme. De eerste van deze stenen legde hij op 15 december 2018 in Porreres op Mallorca. De idee hierachter is dat deze stenen kunnen worden gebruikt om mensen te gedenken die geen slachtoffer waren van het nationaal-socialisme, maar van het daarmee verwante franquisme.

Verspreiding van de Stolpersteine

Nederland

In de oude kern van Borne werden op 29 november 2007 zestien Stolpersteine geplaatst op zes locaties.[7][8] Dit was voor Nederland de primeur.

In Eindhoven werden op 10 mei 2009 Stolpersteine geplaatst bij Psychiatrisch Ziekenhuis De Grote Beek voor 24 weggevoerde Joodse patiënten.[9] Uiteindelijk zijn in Eindhoven 274 Stolpersteine geplaatst.[10]

Het Olympisch Stadion in Amsterdam coördineerde het leggen - op 10 april 2010 - van stenen voor de Joodse turnsters die tijdens de Olympische Zomerspelen van 1928 in Amsterdam goud wonnen en hun coach Gerrit Kleerekoper. In Utrecht werden op 8 april 2010 eveneens stenen gelegd voor olympisch turnster Judikje Simons en haar gezin en voor de bewoners van het voormalige Centraal Israëlitisch Weeshuis.

In Rotterdam zijn enkele malen Stolpersteine gestolen. De geldelijke waarde van de kleine hoeveelheid messing werd op te weinig geschat om het motief te zijn. In januari 2017 werd gespeculeerd over een antisemitisch motief.[11]

Een van de tien Stolpersteine die Demnig op 3 juli 2013 in het Groningse Drieborg plaatste, was de 40.000e.[12]

Lijsten Nederland

Voor een overzicht van de Nederlandse gemeenten waar Demnig Stolpesteine heeft geplaatst, zie de lijst van Nederlandse gemeenten met Stolpersteine.

Voor een (onvolledig) overzicht van de Stolpersteine in verschillende delen van het land, zie:

Landen in Europa waar Stolpersteine zijn geplaatst

België

In België zijn sinds mei 2009 Stolpersteine geplaatst. Zij worden hier ook wel gedenkkasseien of in het Frans pavés de mémoire genoemd. Voor een overzicht van de Belgische steden waar deze zijn geplaatst, zie de lijst van Belgische steden met Stolpersteine. Voor een overzicht van deze Stolpersteine, zie:

Andere landen

In de volgende Europese landen zijn al Stolpersteine geplaatst.

In de Argentijnse hoofdstad Buenos Aires is in oktober 2017 een Stolperdrempel geplaatst.[14]

Soortgelijke en afgeleide projecten
Herdenkingsstenen in Amersfoort, voor negen leden van de familie Van Tijn

Sinds 2005 worden in Wenen straatsteenachtige gedenkborden geplaatst die niet door Gunter Demnig gemaakt zijn. Het project heet Steine der Erinnerung.[15] Demnig beschouwt de "Steine der Erinnerung" als plagiaat.[16] In het Weense district Mariahilf is in 2007 het project Erinnern für die Zukunft begonnen.[17] Voor ongeveer 740 vermoorde inwoners worden gedenkobjecten gemaakt, bestaand uit messing plaatjes van 10 × 10 cm, waarin de namen en de geboorte- en sterfdata van de slachtoffers zijn aangebracht.

In het Duitse Leichlingen werden Schmunzelsteine gelegd, die herinneren aan gestorven carnavalsvierders. Demnig sprak ook hier van plagiaat.[18] Afwijkend van de Stolpersteine loopt het opschrift hier niet parallel aan de zijden van de stenen, maar diagonaal.

In Nederland worden sinds 2015 verschillende typen "herdenkingsstenen" geplaatst die afwijken van de Stolpersteine, onder meer in Alkmaar, Amersfoort, Apeldoorn, Bellingwedde, Den Helder, Helmond, Veendam, Vught, Westerwolde en Zandvoort.[19][20][21][22][23][24][25]

Ook in het Belgische Mechelen liggen soortgelijke "herdenkingsstenen".[26]

Fotogalerij

Nederland

België
  • Stolpersteine voor Berek Swiatlowski en Pesa Koronszyk Swiatlowski in Brussel-Anderlecht
  • Stolperstein in Antwerpen
  • Stolpersteine in Charleroi
  • Stolperstein in Gent

Duitsland
  • Stolperstein voor Afrikaans-Duitse toneelspeler Bayume Mohamed Husen in Berlijn
  • Stolpersteine in Brandenburg
  • Stolperstein voor Sinti-bokser Johann Trollmann in Hamburg
  • Stolperstein voor homoseksueel slachtoffer in Hannover
  • Drie Stolpersteine op de Domplatz, Keulen
  • Gunter Demnig in Königswinter, juli 2007
  • Stolpersteine in München op privéterrein
  • Stolpersteine in München die niet geplaatst mochten worden
  • Tentoonstelling Stolpersteine in Stuttgart, 2009

Frankrijk

Hongarije

Italië

Luxemburg

Moldavië, Oekraïne, Roemenië
  • Stolperstein in Chisinau, Moldavië
  • Stolperstein in Rivne, Oekraïne
  • Stolpersteine in Marca (Sălaj), Roemenië

Oostenrijk

Scandinavië en de Baltische staten

Slowakije

Spanje
  • Fotograaf aan het werk in Spanje
  • Stolperstein in El Palà de Torroella
  • Stolpersteine in Gerona

Tsjechië
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.