Triëst (stad)

De verscheidenheid van de bevolking veroorzaakte aan het eind van de 19e eeuw nationale spanningen. Verschillende nationale sentimenten manifesteerden zich. Met name het Italiaanse nationalisme, dat in zijn agressieve vorm van irredentisme, na het ontstaan van de Italiaanse staat, aanspraak maakte op alle gebieden waar Italiaans werd gesproken buiten dit Italiaanse staatsgebied. In deze tijd verbleven veel buitenlanders en zo ook Sigmund Freud, James Joyce en Richard Burton in de stad. De Italiaanse inlijving van de stad en daarnaast het grootste deel van Küstenland was reeds in 1915 in het geheime Pact van Londen overeengekomen als beloning aan Italië, als dit land tijdens de Eerste Wereldoorlog Oostenrijk-Hongarije de oorlog zou verklaren. Dat gebeurde en na de capitulatie van Oostenrijk-Hongarije werd Triëst in 1918 door Italiaanse troepen ingenomen, overigens met instemming van de grote meerderheid van de bevolking. Deze feitelijke annexatie werd in het Verdrag van Rapallo in 1920 geformaliseerd.

Irredentisme en fascisme vielen in Triëst samen en waren gericht tegen alle niet-Italiaanse bevolkingsgroepen. Het eerste geweld brak uit op 29 december 1918 toen fascistische knokploegen het paleis van de bisschop van Triëst binnenvielen. Bisschop Andrej Karlin, een Sloveen, moest daarop vluchten. Vanaf 1920 werd een continue repressie uitgevoerd tegen de Sloveense en Kroatische minderheid. Ze bereikte haar hoogtepunt in de brandstichting in de Narodni Dom, het symbool van de Sloveense aanwezigheid in de stad. Ook andere niet-Italiaanse culturele instellingen, scholen en media werden daarna verboden. Sloveense en Kroatische nationalisten richtten op 28 december 1924 de eerste illegale gewapende verzetsorganisatie TIGR op in Triëst, maar bleven machteloos. Tienduizenden werden geïnterneerd, of moesten gedwongen vertrekken naar het zuiden van Italië. Om dat te ontgaan ontvluchtten velen van hen Italië, de meesten naar Joegoslavië.

Na de capitulatie van fascistisch Italië in 1943 namen Duitse troepen het Italiaanse gezag over en samen met Italiaanse fascisten richtten zij bij de stad het kamp Risiera di San Sabba op voor de internering en vaak de executie van hun tegenstanders. Na de capitulatie van Duitsland slaagden de Tito-partizanen er in de macht over te nemen op 1 mei 1945. Maar deze Joegoslavische troepen moesten zich op 12 juni 1945 terugtrekken, dit op grond van een overeenkomst tussen Tito en de Geallieerden om de stad voorlopig te neutraliseren totdat een definitieve toewijzing of verdeling had plaatsgevonden. Geallieerde troepen handhaafden voorlopig de orde binnen een demarcatielijn die om de stad heen getrokken was. De massa-executies van geïnterneerde Italianen, Duitsers en Slovenen in het door de partizanen ingerichte kamp Basovizza droegen bij tot de vlucht van meer dan 150.000 Italianen en nationalistische Slovenen uit de gebieden die buiten die lijn onder Joegoslavisch gezag waren gekomen. Zij trokken vooral naar de nu overbevolkte stad Triëst.

Na de Tweede Wereldoorlog eiste Tito, met de steun van de Sovjet-Unie, geheel Istrië en een groot deel van Friuli-Venezia Giulia voor Joegoslavië op (anders gezegd, het voorheen Oostenrijkse Küstenland). Dit hield min of meer het terugdraaien van het Verdrag van Rapallo in. Het zuidelijk-Istrische deel van deze gebieden werd in meerderheid door Kroaten bewoond, het noordelijke in meerderheid door Slovenen, en in de kustgebieden vormden Italianen de meerderheid. De stad Triëst en haar directe omgeving bleven echter een twistappel.

Zo kwam dan de stad als uitvloeisel van de Vrede van Parijs als hoofdstad te liggen in de neutrale Vrije zone Triëst. Dit gebied omvatte het noorden van Istrië vanaf de rivier de Mirna, het gebied gelegen tussen de Sloveense Karst en de Adriatische Zee. Hoewel het vrije gebied een eigen munteenheid, postzegels e.d. bezat, heeft het nooit werkelijk als onafhankelijke bestuurlijke eenheid bestaan. Het werd in de zone A (de stad Triëst en omringende dorpen) en de zone B (noordelijk Istrië) gesplitst. In zone A ontstond, met name door een opeenhoping van vluchtelingen, een heftig anti-Joegoslavische stemming. In zone B mochten Joegoslavische autoriteiten het gezag voorlopig waarnemen, maar in feite schakelden zij het bestuur gelijk met dat in overig Joegoslavië. In deze patstelling werd in 1954 besloten om zone A aan Italië, en zone B aan Joegoslavië toe te wijzen, maar de uiteindelijke bezegeling van deze opdeling vond pas in 1975 plaats in de Verdragen van Osimo. In 1955 en 1956 verlieten meer dan 20.000 inwoners van zone B, de helft van de bevolking aldaar, hun woonplaatsen en vertrokken ook zij naar Triëst. Tussen 1945 en 1990 was Triëst een door strenge grensbewaking omgeven enclave in Joegoslavisch gebied, en alleen noordwaarts via een smalle kuststrook verbonden met de rest van Italië.

Zoals enkele tienduizenden Slovenen en Kroaten sinds de Italiaanse inlijving van de provincie Küstenland en de stad Triëst in 1918 naar Joegoslavië trokken, zo trokken tussen 1944 en 1957 ongeveer 200.000 Italianen uit Istrië en Dalmatië naar Italië. Reden hiervoor was de afkeer van het nieuwe communistische Joegoslavische regime. En daarnaast de angst voor represailles van dit regime tegen degenen die tussen 1919 en 1945 hadden meegewerkt aan de italianiseringsrepressie, en dat waren om te beginnen alle voor 1945 werkzame ambtenaren en gerechtelijke en politiefunctionarissen, en het gehele onderwijzend personeel. Circa 30.000 Italianen bleven uiteindelijk in de Joegoslavisch geworden gebieden.