Culemborg

Culemborg ( uitspraak (info / uitleg)) (vroeger ook wel en plaatselijk thans nog Kuilenburg of Kuylenburgh genaamd) is een stad en gemeente in de Neder-Betuwe, in de Nederlandse provincie Gelderland. De gemeente telt 28.555 inwoners (1 januari 2019, bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 31,23 km² (waarvan 1,49 km² water). Binnen de gemeentegrenzen ligt de buurtschap Goilberdingen.

Culemborg
Gemeente in Nederland
(Details) (Details)
Situering
Provincie Gelderland
Coördinaten51° 57 NB, 5° 14 OL
Algemeen
Oppervlakte31,14 km²
- land29,29 km²
- water1,85 km²
Inwoners (1 januari 2019)28.555?
(975 inw./km²)
BestuurscentrumCulemborg
Belangrijke verkeersadersA2 N320 N833
Station(s)Culemborg
Politiek
Burgemeester (lijst)G.J. van Grootheest
Economie
Gemiddeld inkomen (2012)€ 36.300 per huishouden
Gem. WOZ-waarde (2014)€ 220.000
WW-uitkeringen (2014)41 per 1000 inw.
Overig
Postcode(s)4100-4107
Netnummer(s)0345
CBS-code0216
CBS-wijkindelingzie wijken en buurten
Websitewww.culemborg.nl

Bevolkingspiramide (2008)
Portaal    Nederland
Topografische gemeentekaart van Culemborg, december 2016
Markt, centrum van Culemborg
Oude stadspoort te Culemborg. Deze poorttoren wordt de Binnenpoort genoemd, omdat hij door de zuidelijke stadsuitbreiding binnen de muren ligt. Het is de enige stadspoort die niet gesloopt is nadat de stadsmuren niet meer nodig waren.
De jachthaven en spoorbrug
Molen de Hoop


Etymologie

De oudste vermelding van Culemborg dateert uit 1281: de plaats werd toen Culenburgh genoemd. In de loop der tijd zijn diverse varianten in gebruik geweest: Kulenborch (1305), Culenborgh (1353), Colemborch (1363), Culemborch (1472). Het eerste deel van de naam verwijst naar een kuil, oftewel een plas water die is ontstaan bij een dijkdoorbraak (vergelijkbaar met een wiel of kolk). Het tweede deel verwijst naar de burcht die rond 1270 nabij de kuil was gebouwd. De naam Culemborg betekent dus 'burcht aan de kuil.[1]

Geschiedenis

Middeleeuwen

Oorspronkelijk was Culemborg een handelsdorp, gelegen op de stroomrug van het riviertje de Meer en de zuidelijke oeverwal van de Lek. Ten westen daarvan bouwde de heer van Bosinchem (Beusichem) kort voor 1270 een kasteeltje. In de 13e eeuw bouwde Jan II, die zich heer van Culemborg noemde, het Kasteel Culemborg aan de noordzijde van het stadje. Van dit kasteel zijn nu alleen de fundamenten nog over. Even ten zuiden van het stadje lag het kasteel Caetshage.

Op "Sente Nycolausdach" in 1318 ontvingen de poorters van de inmiddels versterkte nederzetting van hun heer, Jan van Bosinchem, stadsrechten waaronder tolvrijheid op de jaarmarkt en het asielrecht. Culemborg werd een Vrijstad, maar dit wil niet zeggen dat iedereen zich vrijelijk kon vestigen. De stad had een eigen rechtspraak. Wie iets op zijn kerfstok had, moest voor schout en schepenen verschijnen en ontliep zijn gerechte straf niet. Hij kreeg echter wel de kans zich te verdedigen. Zolang hij in Culemborg verbleef, werd zijn schuldeiser niet in de stad toegelaten. "Naar Kuilenburg gaan" betekende onder andere[2] dan ook failliet gaan.

In de 14e eeuw kwam er een stadsmuur en -gracht om ongeregelde bendes en vijandelijke troepen buiten de stad te houden. Tweemaal werd de stad buiten de bestaande muren uitgebreid. Omstreeks 1370 aan de noordzijde met een schipperskwartier, de zogenaamde Havendijk en twintig jaar later aan de zuidzijde waar de buurtschappen Lanxmeer en Parijs erbij werden getrokken onder de namen Nieuwstad/Nieuwpoort. Zo ontstond een soort "driestad". Ook de Havendijk en de Nieuwstad werden ommuurd.

Aan de laatste telg van het geslacht Van Culemborg heeft de stad veel te danken. Vrouwe Elisabeth stichtte het Elisabeth-gasthuis, een hofje met huizen voor oude mannen en vrouwen, en schoot het geld voor de bouw van het Stadhuis en de toren van de Sint-Janskerk voor. Uit haar erfenis werd het Elisabeth Weeshuis gebouwd. Dit weeshuis doet nu dienst als museum en bibliotheek.

Nieuwe Tijd

Kort voor het overlijden van Elisabeth in 1555 verhief keizer Karel V de heerlijkheid tot graafschap. Omdat Elisabeth kinderloos stierf, erfde Floris van Pallandt, een kleinzoon van haar oudste zuster Anna, het graafschap. Floris ging onder invloed van zijn Lutherse echtgenote al gauw over tot het protestantisme. Met Willem van Oranje en graaf Willem IV van den Bergh speelde hij een belangrijke rol in de opstand tegen het Spaanse gezag. In 1566 was Floris de eerste in de Nederlanden die een calvinistische dienst liet houden, terwijl men elders nog hagenpreekte. Dat gebeurde in het washuis van het kasteel. Zo zorgde hij ervoor dat de nieuwe leer in Culemborg voor het eerst openlijk en officieel in de Nederlanden werd verkondigd. Als wraak liet de hertog van Alva zijn kasteel in Brussel met de grond gelijk maken toen de graaf in Duitsland zat, omdat hij voor de bloedraad moest komen. Floris had in zijn Kasteel te Brussel onderdak verleend aan de Edelen van het Verbond die de smeekbede aanboden aan Margereta van Parma en daar als Geuzen werden ontvangen.

Van 1639 tot 1714 kwam het graafschap aan het geslacht Waldeck-Eisenberg en daarna onder de vorsten van Saksen-Hildburghausen. De Duitse heren beschouwden Culemborg als een welkome melkkoe. Verzet tegen een belastingheffing van graaf Van Waldeck-Pyrmont leidde in 1650 tot 'het vrouwenoproer van Culemborg' onder leiding van de weduwe Luyt Wortel. In de periode 1672-1674 (rampjaar) verwoestten de Fransen het kasteel grotendeels, zij plunderden de bibliotheek en roofden een deel van het archief. In de jaren na 1735 werd het kasteel definitief gesloopt. Het laatste gedeelte, de Witte Toren, is in 1812 gesloopt. Uit geldgebrek verkocht Saksen-Hildburghausen Culemborg met al zijn hoge rechten en domeinen voor bijna één miljoen gulden aan de Staten van het Kwartier van Nijmegen. Deze schonken in 1748 het graafschap aan prins Willem IV, toen hij tot stadhouder werd verheven. In 1795 werd de stad door de Fransen bezet. Drie jaar later kwam, na bijna vijf eeuwen, een einde aan de zelfstandigheid van het staatje en werd het ingelijfd bij de Bataafse Republiek.

Na de Franse tijd ging de stad op in het Koninkrijk der Nederlanden. Het geslacht Oranje-Nassau was het laatste in Culemborg regerende gravenhuis. Vandaar dat de koning nog steeds de neventitel graaf van Culemborg voert.

Moderne tijd

Culemborg was even wereldberoemd toen in 1868 de Kuilenburgse spoorbrug in gebruik werd genomen; de overspanning van circa 154 meter was destijds de langste ter wereld.[3] Om met de hoge brug over de Lek te komen moest een spoordijk worden aangelegd; Station Culemborg kwam onder aan de helling en dus een eind buiten de stad te liggen. In de tweede helft van de 19e eeuw was de aanleg van de spoorlijn Utrecht - Boxtel (de inmiddels vervangen spoorbrug van 1868) een belangrijke stimulans voor de industriële ontwikkeling van Culemborg. Met name de sigaren- en meubelindustrie kwamen in die tijd sterk op.

De vuurwerkramp in Culemborg vond plaats op 14 februari 1991. Een opslagruimte met vuurwerk van het bedrijf MS Vuurwerk aan de Diefdijk ontplofte. Er vielen 2 doden (de dochter van de eigenaar en zijn schoonzoon), 20 gewonden en er was grote materiële schade in de wijde omtrek.[4]

Vanaf de jaren 10 van de 21e eeuw wordt Culemborg aan de westkant van de stad uitgebreid met de nieuwbouwwijk Parijsch.

De Plantage

De Plantage is het stadspark van Culemborg. Het is in 1850 ontworpen door de tuinarchitect Louis Paul Zocher en aangelegd in de Engelse landschapsstijl. Het oorspronkelijk ontwerp is nog steeds goed zichtbaar omdat aanpassingen beperkt zijn gebleven. De Plantage is een gemeentemonument. Tot circa 1950 stond in de Plantage een muziektent die destijds om onduidelijke redenen werd afgebroken. Deze werd in 2009/2010 herbouwd en op 5 mei 2010 feestelijk geopend.

Rellen

Gedurende de jaarwisseling van 2009 op 2010 vonden er ongeregeldheden plaats in de Culemborgse wijk Terweijde. De al enkele maanden bestaande spanningen tussen de Marokkaanse en Molukse jongeren kwamen tot een escalatie op eerdergenoemde jaarwisseling. In Terweijde is daarna enkele weken een noodverordening[5] van kracht geweest. Voor alle toegangswegen naar Culemborg was een noodbevel afgekondigd. Iedereen die Culemborg in wilde mocht door de politie preventief worden gefouilleerd. De inzet van de Mobiele Eenheid (ME) kostte het lokale politiekorps 1,8 miljoen euro.

Bezienswaardigheden

Monumenten

Een deel van Culemborg is een beschermd stadsgezicht. Zie ook de :

Economie

Winkelen

In het centrum van Culemborg bevinden zich diverse winkels. Er is elke vrijdagavond koopavond tot 21:00 uur.

De weekmarkt is op dinsdagochtend van 8:30 tot 12:30 uur in het centrum van de stad.

Bestuur

Gerdo van Grootheest is sinds 9 juni 2017 burgemeester van Culemborg.[6]

Gemeenteraad

De gemeenteraad van Culemborg bestaat uit 21 zetels. Hieronder volgt de samenstelling van de gemeenteraad sinds 1994:

Gemeenteraadszetels
Partij1994199820022006201020142018
VVD4565754
PvdA5545321
D663111343
GroenLinks--22324
SP3445221
CDA4443222
ChristenUnie----132
Culemborg Centraal-----11
Culemborg van Nu------3
Lijst 8-------
Totaal19192121212121

Onderwijs

Twee middelbare scholen:

Veerpont en spoorbrug

Verkeer en vervoer

Culemborg ligt niet ver van de autosnelweg Utrecht -'s Hertogenbosch (A2) en aan de provinciale weg Culemborg - Kesteren (N320).

Station Culemborg ligt aan de spoorlijn Utrecht - Geldermalsen - 's Hertogenbosch. Per uur stoppen er overdag acht sprinters: twee naar Den Haag, twee naar Woerden, twee naar Tiel en twee naar 's-Hertogenbosch. De reistijd Culemborg - Utrecht bedraagt zo'n 20 minuten. Bij het station bevinden zich meerdere parkeerterreinen en stallingsmogelijkheden voor fietsen, waarvan een groot deel bewaakt en overdekt.

Culemborg is bereikbaar per bus van Arriva Personenvervoer Nederland:

  • Lijn 46: Tiel - Culemborg
  • Lijn 146: Culemborg - Vianen
  • Lijn 641: Lienden ← Eck en Wiel - Culemborg
  • Lijn 650: Leerdam - Culemborg

Er is een spoorbrug over de Lek (de Kuilenburgse spoorbrug), geen verkeersbrug. Er is een veerpont, in de vorm van een gierpont, voor auto en fietsvervoer. De gierpont wordt aangedreven door dieselmotoren.

Bekende Culemborgers

Geboren

Woonachtig

Overleden

Trivia

  • Elke avond om 21.55 uur luidt de papklok, die van oudsher aangeeft dat de poorten bijna sluiten, en het tijd is om naar bed te gaan. In het verleden was deze klok het teken dat de mensen die op het land werkten, naar huis mochten om een bord warme pap te eten, vandaar de naam. Maar je moest wel opschieten, want de poorten sloten om 22.00 uur, en gingen niet meer open tot de volgende dag.
  • Tijdens carnaval krijgen heel wat Nederlandse gemeenten een andere naam. Papklokkendam staat dan voor Culemborg.
  • Culemborg is een Millennium Gemeente.
  • Culemborg is op 23 oktober 2010 de eerste Fairtrade Gemeente van Gelderland geworden.

Aangrenzende gemeenten

   Aangrenzende gemeenten   
   Houten (U)  Wijk bij Duurstede (U) 
 Vijfheerenlanden (U)   
   West Betuwe  Buren 

Zie ook

  • De Hoop, de stellingkorenmolen aan 't Jach
  • Johanna, korenmolen aan de Prijsseweg
  • Lanxmeer, experimentele woonwijk
Uitzicht op Culemborg vanaf de stelling van "De Hoop".
Zie de categorie Culemborg van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Beluister (info)

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.