Venetië (stad)
Venetië (Italiaans: Venezia, Venetiaans: Venezsia) is een stad in het noordoosten van Italië. Het is de hoofdstad van de regio Veneto en van de provincie Venetië. De stad is een belangrijke toeristische bestemming.
Stad in Italië  | |||
| |||
  | |||
| Situering | |||
| Regio | Veneto (VEN) | ||
| Provincie | Venetië | ||
| Coördinaten | 45° 26′ NB, 12° 19′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Oppervlakte | 412 km² | ||
| Inwoners (31 dec. 2013) | 264.534 (642 inw./km²) | ||
| Hoogte | 0 m | ||
| Burgemeester | Luigi Brugnaro | ||
| Overig | |||
| Postcode | 30100 | ||
| Netnummer | 041 | ||
| Aangrenzende gemeenten | Campagna Lupia, Cavallino-Treporti, Chioggia, Jesolo, Marcon, Martellago, Mira, Mogliano Veneto (TV), Musile di Piave, Quarto d'Altino, Scorzè, Spinea | ||
| Beschermheilige | Marcus | ||
| Naam inwoner | Venetiaan | ||
| ISTAT-code | 027042 | ||
Detailkaart | |||
.svg.png) | |||
| Locatie van Venezia in Venetië | |||
| |||
Venetië met zijn lagune
| ||
| Werelderfgoed cultuur | ||
 | ||
| Land | | |
| UNESCO-regio | Europa en Noord-Amerika | |
| Criteria | i, ii, iii, iv, v, vi | |
| Inschrijvingsverloop | ||
| UNESCO-volgnr. | 394 | |
| Inschrijving | 1987 (11e sessie) | |
| UNESCO-werelderfgoedlijst | ||
Venetië staat wereldwijd bekend om zijn historische centrum met zijn vele kanalen. De stad vormde eeuwenlang de toegang van West-Europa tot de zijderoute en speelde een belangrijke rol in de Europese geschiedenis. Venetië bracht Europa vernieuwingen zoals wissel- en kredietbanken, boekhouding, obligatiemarkten en belangrijke verbeteringen in de scheepsbouw. Vanuit Azië en Egypte werden technieken rond suikerriet, zijde, glasblazen en sieraden geïntroduceerd. Sinds 1987 staan Venetië en zijn lagune op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO.
Volgens cijfers van de stad zelf had Venetië op 1 januari 2005 271.251 inwoners, van wie ongeveer 62.000 in Venetië zelf, ongeveer 35.000 op andere eilanden die tot de stad behoren en ruim 170.000 op het vasteland, voornamelijk in Mestre.
Geschiedenis
Venetië ligt op een groep kleine eilanden midden in een lagune, de Lagune van Venetië, die al in de tijd van het Romeinse Rijk Venetia werd genoemd. Er woonden al eeuwen mensen, maar de eerste grotere nederzettingen kwamen er pas als gevolg van de toestroom van bewoners uit de Romeinse steden in de omgeving van Venetië, zoals Padua, Treviso en Altino, die hun toevlucht zochten in de lagune na de invallen van Attila rond 452 en van de Longobarden in 568 ten tijde van het instorten van het West-Romeinse Rijk. Dit bleek een strategische plek te zijn: troepen van het land konden niet in grote getale naar de eilanden komen en schepen vanaf zee liepen makkelijk vast op de verraderlijke zandbanken in de lagune.
Deel van het Byzantijns Rijk
In het midden van de 7e eeuw was de strijd min of meer al beslist, maar het Byzantijnse Rijk behield in Italië onder meer de regio Venetië. Omdat de dreiging bleef, kreeg het gebied een eigen, voor het leven gekozen leider, de zogeheten doge (naar dux, het Latijnse woord voor leider).
Uitbreiding en verstedelijking
Pas in de 9e eeuw was er sprake van een stad als echte eenheid, door de gemeenschappelijke vijanden en door de bouw van meer bruggen tussen de eilandjes, en tevens doordat de stad een beschermheilige kreeg. Het was de periode dat het huis Partecipazio regeerde. In 828 werd de heilige Marcus van Alexandrië, die door de traditie wordt geïdentificeerd met de schrijver van het Evangelie volgens Marcus, begraven op de plek waar nu de Basiliek van San Marco staat (zie onder). De op zee sterke Venetianen, die de Adriatische Zee domineerden, moesten met hun vloot vaak Byzantijnse belangen verdedigen en kregen in ruil meer onafhankelijkheid en handelsprivileges.
Hoogtepunt van de Venetiaanse macht
In de 12e eeuw werd de stadstaat Venetië een steeds grotere economische bedreiging voor de concurrerende steden Genua en Pisa, en tevens machtiger ten opzichte van Constantinopel, het vroegere Byzantium. Rond 1104 werd het Arsenaal gebouwd, dat gezien wordt als het eerste industriële complex ter wereld. Vanaf de 13e eeuw slaagden de Venetianen erin om steeds meer steden en eilanden langs het oosten van de Adriatische Zee te veroveren. Uiteindelijk zouden zelfs de Peloponnesos, Kreta en Cyprus in handen van de Republiek Venetië komen.
Toen de Vierde Kruistocht om financiële redenen vastliep grepen de Venetianen hun kans: ze betaalden kruisvaarders om met hun hulp de opstandige stad Zadar en in 1204 Constantinopel te veroveren. Daarna volgde er een meer dan honderd jaar durende strijd met concurrent Genua om de macht in de oostelijke Middellandse Zee (de zogeheten Chioggia-oorlogen). Die duurden tot in 1380 Genua uiteindelijk verslagen werd. In de 12e, 13e en 14e eeuw was de stad dan ook op het hoogtepunt van haar macht.
Venetië werd geregeerd door een oligarchie, gevormd door de rijkste handelsfamilies van de stad. Zij kozen de doges en zetten deze ook weer af wanneer ze dit nodig vonden. Dit leidde uiteraard tot bloedige intriges en familievetes. Venetië kon zich dankzij zijn machtige positie onafhankelijk opstellen ten opzichte van de Rooms-Katholieke Kerk en hanteerde een voor die tijd hoge mate van religieuze en intellectuele vrijheid. Hierdoor werd de stad een vrijhaven voor kunstenaars en schrijvers. Boeken die niet door de Rooms-Katholieke censuur kwamen konden hier wel uitgegeven worden. Venetiaanse kooplieden waren invloedrijke financiers in Europa en de stad bloeide op het gebied van kunst en architectuur. Van 1271 tot 1295 legde de Venetiaanse koopman Marco Polo zijn reis naar China af.
Verval van macht
In 1453 echter namen de Turken Constantinopel in, waarmee het tij voor de republiek Venetië definitief keerde. Ze verloren veel havens en eilanden en het werd voor de Venetianen steeds moeilijker om aansluiting te houden met de zijderoute. De stad raakte daardoor in financiële moeilijkheden. In het begin van de 16e eeuw sloeg Venetië nog een aanval af van de Liga van Kamerijk, gevormd door de paus, Frankrijk, Spanje en Duitsland, maar op de lange duur bleek de republiek te klein ten opzichte van de Europese grootmachten. Ook van belang was de ontdekking van Amerika in 1492. In de exploitatie van dat continent speelde Venetië namelijk geen rol.
De 18e eeuw was de laatste eeuw waarin de stad onafhankelijk was, maar deze periode wordt wel gezien als de meest fascinerende van zijn bestaan. Gedurende dit Settecento werd de stad misschien wel de meest elegante en verfijnde stad van Europa en had Venetië grote invloed op kunst, architectuur en literatuur met kunstenaars zoals Canaletto, Antonio Vivaldi en Benedetto Marcello. Veel jongeren uit rijke families deden de stad aan als onderdeel van hun grand tour.
Einde van onafhankelijkheid
Op 12 mei 1797 veroverde Napoleon I de stad, waardoor Venetië na meer dan duizend jaar zijn onafhankelijkheid verloor, en op 12 oktober van hetzelfde jaar tekende hij het Verdrag van Campo Formio, waarmee de stad onderdeel werd van het door de Oostenrijkers gecontroleerde koninkrijk Lombardije-Venetië. Op 18 januari 1798 namen zij de stad over. Tijdens het Congres van Wenen (1814-1815) werd deze beslissing bekrachtigd. In 1861 ontstond het Koninkrijk Italië, maar pas ruim vijf jaar later, te weten in oktober 1866, kwam ook Venetië daarbij.
Naam
Waar de naam "Venetië" precies vandaan komt is onduidelijk, maar deze is in elk geval verbonden met het volk de Veneti. Een verband met het Latijnse werkwoord venire (komen) of (Slo)venië lijken onwaarschijnlijk. Mogelijk is er een verband met het Latijnse woord venetus, dat "zeeblauw" betekent. Bijnamen van Venetië zijn onder meer "stad van het water", "stad van de bruggen", La Dominante en La Serenissima.
Afleidingen
- De naam Venezuela betekent oorspronkelijk 'Klein Venetië'.
- Wereldwijd worden waterrijke gebieden en andere steden vergeleken met Venetië. De Franse koning Lodewijk XI doopte Amiens al tot 'Venetië van het noorden', maar ook andere plaatsen hebben een dergelijk predicaat gekregen, zoals de steden Amsterdam en Brugge, of het Nederlandse dorpje Giethoorn.
- De woorden ciao, getto en arsenaal komen oorspronkelijk uit het Venetiaans.
Geografie
Topografie
Venetië ligt op 118 eilanden met daartussen 177 kanalen en heeft rond de 400 bruggen. Door de stad slingert het brede Canal Grande, dat waarschijnlijk een oude rivierbedding van de rivier de Brenta is geweest. De stad ligt in een lagune die begrensd wordt door het schiereiland het schiereiland Cavallino-Treporti en de eilanden Pellestrina en Lido met mondaine stranden en vele hotels. Binnen de lagune liggen nog andere eilanden, zoals Murano met de glasblazerijen, Torcello met zijn vroege kathedraal, Burano met zijn kleurrijke huizen, Giudecca en San Giorgio Maggiore. De stad is met het vaste land verbonden door de bijna vier kilometer lange Ponte della Libertà.
Venetië ligt ten oosten van Verona, ten westen van Triëst en ten noordoosten van Bologna, aan de noordwestoever van de Adriatische Zee.
Bestuurlijke indeling
De stad bestaat uit zes wijken, die sestiere (van sesto, één-zesde) heten, te weten:
Architectuur
Venetië kent zijn eigen bouwstijlen: de Venetiaanse gotiek en Venetiaanse renaissance-architectuur. De Venetiaanse gotiek is een symbiose van de Italiaanse gotiek, de Byzantijnse architectuur en gedeeltelijk de islamitische architectuur, aangepast aan de lokale bouweisen. Deze stijl is tot stand gekomen door de handelscontacten van deze stad met het oostelijke deel van de Middellandse Zee.[2]
In de middeleeuwen waren de meest prominente gebouwen kerken maar in Venetië zijn juist de koopmanshuizen de beste voorbeelden van de gotiek. De meeste Venetiaanse gotische bouwwerken stammen uit de 14e en 15e eeuw. De bekendste voorbeelden zijn het Dogepaleis en het Ca' d'Oro. Beide zijn voorzien van loggia's van op kleine afstand van elkaar staande kleine pilaren, met zwaar maaswerk met vierpasvormige openingen boven, decoratie langs de daklijn en sommige gekleurde patronen op gewone muuroppervlakken. Samen met de ogiefboog, afgetopt met een reliëfornament en touwwerkreliëfs, zijn dit de meest iconische kenmerken van de stijl. De arcaden dienden niet alleen voor de sier, maar ook om de huizen in de zomer te ventileren. Beneden was vaak de opslagruimte (meteen aan het water) daarboven het kantoor en daarboven de woonruimte.[3] De gotische kerken waren in de meeste gevallen minder typisch Venetiaans en stonden qua stijl dichter bij die in de rest van Italië.
Later volgde de Venetiaanse renaissance-architectuur en nog later de Venetiaanse barok: ook deze week af van die op het vasteland en de invloed van haar gotische voorganger was duidelijk te zien. In de 19e eeuw was er in Europa en Amerika de opkomst van de neogotiek, waarbij ook sprake was van een herleving van de Venetiaanse gotiek.
Belangrijke bouwwerken
- De Basiliek van San Marco, op het Piazza San Marco, is de derde kerk op deze plaats en dateert van rond 1060. Het gebouw is in Byzantijnse stijl en bevat onder andere romaans beeldhouwwerk, mozaïeken, marmer, bronzen beelden en een van edelstenen voorzien altaarstuk: de Pala d'Oro.
- Het Dogepaleis, naast de basiliek, gaat terug tot de 9e eeuw en deed niet alleen dienst als woning van de doge, maar ook als gerechtshof en als stadhuis. Dit gotische meesterwerk bestaat gedeeltelijk uit roze marmer. Binnen bevinden zich talloze kunstschatten, waaronder werken van Tintoretto, Veronese en Carpaccio.
- Het San Marcoplein vóór de basiliek is het grote plein, en het enige dat piazza heet. Een plein in Venetië heet een campo. Op het plein staat sinds de 12e eeuw de Campanile, de klokkentoren van de Basiliek van San Marco. In de noordwand van het plein bevindt zich nog de Torre dell'Orologio, tussen 1496 en 1499 gebouwd door Mauro Codussi als een wonder van techniek.
- De Basilica di Santa Maria Gloriosa dei Frari, een grote gotische kerk, bevindt zich in het oostelijk gedeelte van de Sestiere San Polo, die in het midden van de 15e eeuw ontstond. Deze bezit onder meer schilderijen van Titiaan en Bellini en het graf van componist Monteverdi.
- De San Zaccaria-kerk is een van de meest typische voorbeelden van de Venetiaanse Renaissancestijl.
- De Basiliek van Santa Maria della Salute is een witte, beeldbepalende kerk aan het zuidelijke uiteinde van het Canal Grande. Ook de veelkleurige façades van de vele paleizen langs dit water trekken de aandacht.
- Het Fondaco dei Tedeschi (= Magazijn van de Duitsers) is een historisch beeldbepalend gebouw aan het Canal Grande vlak bij de Rialtobrug dat naar ontwerp van Rem Koolhaas zal worden verbouwd tot winkelcentrum.
- De Scuola Grande di San Rocco staat bekend om haar muur- en plafondschilderingen van de kunstschilder Tintoretto.
- In het Ghetto, de Joodse wijk, bevinden zich nog vijf synagogen. De oudste is de Scuola Grande Tedesca uit 1528.
- De Riva degli Schiavoni is de kade langs het Canale di San Marco waar men kan flaneren met een prachtig uitzicht. Aan de oostzijde bevindt zich zowaar een klein bos.
- De Bacino Orseolo, een opstapplaats voor gondels.
- De Biblioteca Marciana op het San Marcoplein, een bibliotheek.
Kerken
.jpg)
Enkele bekende kerken zijn:
- Basilica di Santa Maria Gloriosa dei Frari
- Basiliek van San Marco
- Basiliek van Santa Maria della Salute
- Chiesa dell'Angelo San Raffaele
- Chiesa di San Moisè
- Chiesa di San Salvador
- Chiesa di Santo Stefano
- Il Redentore
- Ognissanti
- San Michele
- San Zaccaria
- Santa Maria dei Miracoli
- San Zanipolo
Paleizen
Enkele bekende paleizen zijn:
- Ca' d'Oro
- Ca' Dario
- Ca' Pesaro
- Ca' Rezzonico
- Dogepaleis
- Palazzo Vendramin-Calergi
- Palazzo dei Camerlenghi
Musea
Enkele bekende musea zijn:
- Accademia di Belli Arti herbergt werk uit de 14e tot en met de 18e eeuw: van de gotiek tot aan werk van Tiepolo
- Fondazione Bevilacqua La Masa
- Galleria Internazionale d'Arte Moderna en Museo d'Arte Orientale, beide gevestigd in het Ca' Pesaro
- Gallerie dell'Accademia
- Museo Correr
- Museo Fortuny
- Palazzo Grassi
- Peggy Guggenheim Collection
- Punta della Dogana: Het driehoekige gebouw scheidt het Canal Grande en het Giudeccakanaal: het bevat een permanente tentoonstelling van moderne kunst uit de Collectie François Pinault
- Querini Stampalia Foundation Museum
Cultuur
Venetiaans glas wordt reeds sinds de 13e eeuw geproduceerd. Dit glaswerk wordt in verschillende kleuren gemaakt en gegraveerd en versierd. De productie begon in de stad maar werd na verloop van tijd verplaatst naar het nabijgelegen eiland Murano om het productieproces beter geheim te kunnen houden. Het is te koop in de vele winkels en galeries. In Harry’s Bar werden het gerecht carpaccio en de Bellini-cocktail bedacht.
Evenementen
Het bekendste evenement is het al eeuwen bestaande jaarlijkse Carnaval van Venetië. Elke twee jaar wordt in Venetië de kunsttentoonstelling "Biënnale van Venetië" gehouden. Het Lido dat een van de eerste mondaine badplaatsen was, is de locatie van het Filmfestival van Venetië.
In mei wordt de traditionele roeiwedstrijd Vogalonga gehouden; die van 2014 was de 40e editie. Aan de wedstrijd nemen ploegen uit heel de wereld deel, met vaartuigen die variëren van drakenboten en gondels tot wedstrijd-achten.
Op de derde zondag van juli is het Festa del Redentore ter herinnering aan de pestepidemie van 1576 met groot vuurwerk. Op de eerste zondag van september vindt de Regata Storica plaats. Er zijn dan veel versierde gondels en traditionele kledij te zien. Ook vindt er een wedstrijd tussen gondeliers plaats.
Ook is er een feest op 21 november ter ere van het einde van de pestepidemie van 1630. Er wordt dan een ponton gelegd over het Canal Grande naar de Basiliek van Santa Maria della Salute.
Kunst
Enkele Venetiaanse beroemde kunstschilders zijn Titiaan, Tintoretto, Canaletto en Paolo Veronese. Behalve meerdere kunstenaars zijn ook de ontdekkingsreiziger Marco Polo, componisten Claudio Monteverdi en Vivaldi en vrouwenveroveraar Giacomo Casanova beroemde Venetianen. De toneelschrijver en - regisseur Carlo Goldoni begon in Venetië met zijn hervorming van de Commedia dell'arte. Goethe bezocht de stad in 1786, de dichter Robert Browning en de schrijver Henry James woonden er en in 1883 stierf Wagner er. Monet maakte er aan het begin van de 20e eeuw een paar schilderijen.
Venetië in de volkscultuur
Twee van de meest geliefde toneelstukken van de Engelse toneelschrijver William Shakespeare spelen zich af in Venetië: The Tragedy of Othello, The Moor of Venice en The Merchant of Venice. Ook in andere literaire werken is voor de Italiaanse stad gekozen. De Franse schrijver Marcel Proust liet er een belangrijk gedeelte van zijn magnum opus À la recherche du temps perdu plaatsvinden; de Duitse Nobelprijswinnaar Thomas Mann schreef De dood in Venetië; de Britse schrijfster Daphne du Maurier schreef het kort verhaal Don't Look Now; en de Britse schrijver Ian McEwan publiceerde in 1981 De troost van vreemden.
In films is Venetië ook een vaak gebruikte locatie. Manns stuk werd in 1971 als Death in Venice verfilmd door de Italiaanse regisseur Luchino Visconti met Dirk Bogarde in de hoofdrol; de Britse regisseur Nicolas Roeg adapteerde met Don't Look Now Du Mauriers verhaal in 1973 tot een horrorklassieker met Donald Sutherland en Julie Christie in de hoofdrollen; en McEwans roman werd in 1990 door de Amerikaan Paul Schrader tot de film The Comfort of Strangers bewerkt. In de remake uit 2003 van The Italian Job uit 1969 wordt in Venetië een kraak gezet. In Federico Fellini's Casanova (1976) is Venetië eveneens het toneel. Ook The Tourist uit 2010 speelt zich deels in Venetië af.
Ook James Bond maakt regelmatig de stad onveilig wanneer hij met opgevoerde gondels door de canali vaart of bandieten door de wijzerplaat van de Torre dell'Orologio slingert. In de tweede film From Russia with Love uit 1963 arriveert Sean Connery met de Oriënt-Express. In Moonraker uit 1979 ontdekt Roger Moore er een geheim laboratorium. In Casino Royale uit 2006 schiet Daniel Craig zijn weg door de campi en palazzi.
Sport
Venezia FC is de professionele voetbalploeg van Venetië en speelt in het Stadio Pierluigi Penzo. Venezia FC was in het seizoen 2001/02 voor het laatst actief op het hoogste Italiaanse niveau (Serie A). In het seizoen 2017-18 komt de club uit in de Serie B (tweede niveau).
Waterbeheer
De stad heeft vaak, vooral tussen november en februari, te kampen met overstromingen vanuit de Adriatische Zee: de zogenaamde Aqua Alta. Vanwege de drassige grond zijn de gebouwen in Venetië, net als in Amsterdam, gebouwd op palen. Het gevolg is dat deze verzakken. In de 20e eeuw leidde het wegpompen van grondwater onder de stad ten behoeve van de chemische industrie tot aanzienlijke bodemdalingen, reden waarom dit in de jaren 60 werd verboden. In november 1966 werden Florence en Venetië geteisterd door ongekende overstromingen, die veel schade toebrachten aan de talloze, unieke kunstschatten. UNESCO deed een dringend beroep op de lidstaten om particuliere comités op te richten, die een bijdrage zouden kunnen leveren aan de hoogst noodzakelijke restauraties van de beschadigde kunstwerken. Vergeleken met 100 jaar eerder was in 2003 het gemiddelde waterpeil 23 cm hoger geworden. Om verdere overstromingen te voorkomen werd dat jaar begonnen met de bouw van een stormvloedkering, die de lagune bij hoog water moet afsluiten: het MOSE-project.
Verkeer en vervoer
Venetië is Europa's grootste stedelijke autovrije gebied. Het bestaat uit meer dan honderd eilanden en hier fungeren de beroemde kanalen als wegen. De stad is met het vaste land verbonden door de bijna vier kilometer lange ponte della Libertà. Hierover loopt behalve een spoorlijn ook een weg die uitkomt op het kunstmatige eiland Tronchetto waar geparkeerd kan worden en waar men kan overstappen op de Vaporetto, een busboot of waterbus. De spoorlijn komt uit bij het treinstation Station Venezia Santa Lucia (ereVenezia S.L.) op de kop van het Canal Grande dicht bij Piazza Roma. Van hieruit gaan er ook waterbussen. De stad heeft een haven voor cruiseschepen.
Dicht bij de stad, op het vasteland, ligt de luchthaven Venetië Marco Polo. Een andere luchthaven, die van Venetië-Treviso, ligt op zo'n 30 km van het centrum. Vanaf de luchthaven gaan eveneens waterbussen van Alilaguna naar het centrum.
De klassieke Venetiaanse dure gondel wordt vooral gebruikt door toeristen en voor speciale gebeurtenissen als bruiloften en begrafenissen. Ook is er een openbaar vervoersysteem met boten, de zogenaamde Vaporetto of waterbussen, en een groot aantal privéboten. Het openbaar vervoer wordt verzorgd door de ACTV. Dwars door de stad slingert het Canal Grande. De Gondola-Traghetto is een gondelveer dat dit kanaal oversteekt.
De hulpdiensten, politie, brandweer en ambulance, maken ook gebruik van boten en ook de vuilnis wordt per boot opgehaald.
Toerisme
Venetië is een geliefde bestemming voor toeristen. Jaarlijks bezoeken een kleine dertig miljoen de stad, een veelvoud van het aantal bewoners. Toerisme is veruit de belangrijkste inkomstenbron maar zorgt er ook voor dat de stad overdag kampt met een hoge recreatiedruk. Dit heeft geleid tot een zeer hoog aantal huizen dat alleen nog maar als bed & breakfast wordt gebruikt en stijgende huizenprijzen waardoor de lokale bevolking moeilijk aan woonruimte kan komen, het zogenaamde Airbnbprobleem. Dit leidt dan ook tot protesten onder de bevolking.[4]
Omdat Venetië al jaren lijkt te bezwijken onder het vele toerisme, heeft de Italiaanse regering besloten belasting te gaan heffen voor dagjesmensen. Met name de toeristen van de cruiseschepen en omliggende campings blijken de stad veel te vervuilen tijdens een kort bezoek en voor weinig tot geen inkomsten te zorgen. Vanaf 1 mei 2019 zullen deze toeristen drie euro entree moeten betalen, en een jaar later, in 2020, zal dit tarief verhoogd worden tijdens het hoogseizoen of speciale evenementen.[5]
Partnersteden
Externe links
Literatuur
- (en) Richard J. Goy, Venetian Vernacular Architecture. Traditional Housing in the Venetian Lagoon, 1989, ISBN 0521345812
- Daniel Huguenin en Erich Lessing, De glorie van Venetië. Tien eeuwen van dromen en daden, 1994, ISBN 9789061137467
- (en) Ennio Concina, A History of Venetian Architecture, 1998, ISBN 9780521573382 (oorspronkelijk: (it) Storia dell'architettura di Venezia, 1995)
- (en) Caroline Fletcher en Tom Spencer (eds.), Flooding and Environmental Challenges for Venice and its Lagoon. State of Knowledge, 2005, ISBN 0521840465
- Leen Huet, Venetië. Een literaire reis, 2005, ISBN 9789063065256
- Luc Verhuyck, Venezia. Een anekdotische reisgids, 2011, ISBN 9789025368159
- Gerrit Valckenaers en Eric Min, De klank van de stad. Een cultuurgeschiedenis van Venetië, 2019, ISBN 9789463102056
Bronnen, noten en/of referenties
|
| Gemeenten in de provincie Venetië |
|---|
|
Annone Veneto · Campagna Lupia · Campolongo Maggiore · Camponogara · Caorle · Cavallino-Treporti · Ceggia · Chioggia · Cinto Caomaggiore · Cona · Concordia Sagittaria · Dolo · Eraclea · Fiesso d'Artico · Fossalta di Piave · Fossalta di Portogruaro · Fossò · Gruaro · Jesolo · Marcon · Martellago · Meolo · Mira · Mirano · Musile di Piave · Noale · Noventa di Piave · Pianiga · Portogruaro · Pramaggiore · Quarto d'Altino · Salzano · San Donà di Piave · San Michele al Tagliamento · Santa Maria di Sala · Santo Stino di Livenza · Scorzè · Spinea · Stra · Teglio Veneto · Torre di Mosto · Venetië · Vigonovo |
