Station Amersfoort Centraal

Het eerste station (Amersfoort NCS) werd geopend op 20 augustus 1863. Het lag aan de toen geopende Centraalspoorweg (Utrecht – Amersfoort – Zwolle) van de Nederlandsche Centraal-Spoorweg-Maatschappij (NCS). Het lag ten oosten van het huidige station,

Op 10 juni 1874 kwam de verbinding naar Hilversum – Amsterdam (Gooilijn) in gebruik, op 15 mei 1876 werd deze verlengd naar Apeldoorn – Zutphen. Dit was de Oosterspoorweg van de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HSM).

Op 18 februari 1886 werd ook de spoorlijn Kesteren - Amersfoort geopend, waardoor er een nieuwe HSM-verbinding Amsterdam – Amersfoort – Nijmegen mogelijk werd. Omdat deze lijn komende vanuit Amsterdam al vóór de stad aftakt, was het noodzakelijk aan deze lijn een tweede station Amersfoort Staat te openen. Om toch een overstap te kunnen bieden tussen de beide lijnen van de HSM werd in 1889 een extra station Amersfoort Aansluiting geopend.

Om een einde te maken aan deze onpraktische situatie van drie stations op korte afstand, werd in 1901 op de huidige locatie een nieuw stationsgebouw van de HSM, naar een ontwerp van Dirk Margadant, in gebruik genomen. Ook de treinen van de NCS gingen hiervan gebruikmaken. Nadeel van het nieuwe station was wel dat dit verder van het centrum kwam te liggen. Door het hoogteverschil tussen het stationsplein en de sporen, kon er een brug over de perrons gebouwd worden, die gelijkvloers aansloot op de stationshal. Het oude NCS-station bleef behouden als dienstgebouw en bestaat nu nog steeds.

In de nabijheid van het nieuwe station werd in 1904 de wagenwerkplaats van de HSM geopend. Deze is tot 2000 in bedrijf geweest. In 1914 werd de tramlijn Zeist – Arnhem verlengd tot Amersfoort.

Naast de hoofdtraverse is er een tweede traverse aan de westelijke zijde. Deze traverse ligt vlak bij het westelijke uiteinde van de stationsbebouwing bij een fietsenstalling en een parkeerterrein en staat in verbinding met alle perrons. Maar in tegenstelling tot de hoofdtraverse loopt deze traverse niet door naar het Soesterkwartier ten noorden van het spoor.

Het station had vroeger zaksporen op het eerste en tweede perron waarbij het zakspoor op het tweede perron gebruikt werd voor stoptreinen naar Hilversum en Amsterdam. Door de opening van het derde perron en door de opening van de stations Schothorst en Vathorst in de noordoostelijke uitbreidingswijken van Amersfoort zijn de zaksporen niet meer noodzakelijk. Want door het nieuwe derde perron kwam het tweede perron vrij voor kerende treinen en op de genoemde stations zijn keersporen gebouwd. De zaksporen op station Amersfoort zijn dan ook weggehaald zodat ze geen barrière meer vormden voor de overstappende reizigers op de perrons.

Het uit 1901 daterende stationsgebouw werd in 1997 door nieuwbouw vervangen. De historische bebouwing op het tweede perron bleef gehandhaafd. Er kwam een nieuw derde eilandperron bij en later ook een achteringang aan de zijde van het Soesterkwartier dat door het verdwijnen van een deel van het sporenemplacement op deze plek herontwikkeld kon worden. Omdat de treinen naar de Randstad voortaan vanaf het nieuwe derde perron vertrekken, werd het klantenpotentieel voor de stationsrestauratie in de historische bebouwing op het tweede perron kleiner. NS stations is later overigens grotendeels afgestapt van het concept van stationsrestauraties. Sinds deze tijd zijn er op particulier initiatief wel op commerciële basis restaurants geëxploiteerd op dit tweede perron.

Amersfoort is sinds Spoorslag '70 een belangrijk knooppunt voor de intercity-lijnen vanuit de Randstad naar de noordelijke provincies en Twente, in vakjargon de 'Noord-Oost' genoemd. Door middel van cross-platform overstappen te Amersfoort zijn er ieder half uur verbindingen tussen Amsterdam, Schiphol, Den Haag en Rotterdam enerzijds en Leeuwarden / Groningen / Enschede anderzijds. Maar met de opening van de Hanzelijn in 2012 zijn de aansluit- en overstaptijden in Amersfoort verruimd ten gunste van Zwolle en is het aantal rechtstreekse treinen afgenomen omdat sommige verbindingen vanuit Den Haag met het Noorden nu via (Schiphol en) de Hanzelijn worden aangeboden in plaats van via Amersfoort.

Verder rijden er stoptreinen en sprinters in de richtingen Amsterdam, Utrecht, Zwolle en Ede-Wageningen (Valleilijn).

Bij het station ligt een busstation voor stadsbussen van Syntus Utrecht en streekbussen van Syntus Utrecht, U-OV en Syntus Gelderland.

Op 3 september 2019 werd bekend gemaakt dat het station, net als dat van Eindhoven, met ingang van 15 december 2019 de aanduiding 'Centraal' krijgt.[3]

Het station is afgesloten met OVC-poorten.

De volgende treinseries halteren in de dienstregeling 2020 te Amersfoort:

In de hal was een 'serviceplein' met computers waarop informatie van NS en Connexxion te raadplegen was.

Bij de verbouwing in 1997 is er in en bij de stationshal veel ruimte ingericht voor commerciële ondernemingen. Thans zijn er onder andere de volgende zaken.

Buiten de poortjes:

• Burger King
• Etos
• Starbucks
• Délifrance
• Kiosk
• Albert Heijn to go
• Smullers
• Subway
• Brooodzaak
• Julia's
• Wokrestaurant Het Oosten

Binnen de poortjes:[4]

• AKO
• Perron 4/5 volgens Tollius, een restaurant midden op het tweede perron, tussen spoor 4 en 5

• 
  Hoofdingang
• 
  Achteringang met fietsenstalling
• 
  Interieur stationshal van het voormalige station
• 
  Interieur stationshal van het huidige station
• 
  Interieur van de voormalige loopbrug tussen de perrons
• 
  Onder de overkapping van het tweede perron
• 
  Het vroegere station Amersfoort uit 1901 in 1989
• 
  Station Amersfoort in 1990, straatzijde
• 
  Station Amersfoort in 1990, spoorzijde
• 
  inmiddels verdwenen zakspoor (Spoor 22) in het tweede eilandperron, voor stoptreinen richting Amsterdam in 1987

Zie de categorie Station Amersfoort van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.