Levermossen

De kenmerken van de gametofyt (de 'levermosplant'), vooral die waarin deze verschilt van de mossen zijn[1]:

• het protonema is gereduceerd en bestaat hoogstens uit enkele cellen.
• de rizoïden zijn eencellig.
• de bebladerde levermossen hebben meestal liggende stengels met drie rijen van slechts 1 cellaag dikke bladeren.
• de ventrale (onderste) rij bladeren is kleiner en heeft meestal een andere vorm en worden ook wel 'onderbladen', 'buikbladen' of 'amphigastria' genoemd. Ze kunnen ook afwezig zijn.
• de bladen hebben geen nerf die meer cellen dik is, maar hoogstens een schijnnerf van verlengde cellen in een enkele cellaag.
• de cellen van de bladen is parenchymatisch, dus eerder afgerond dan prosenchymatisch (verlengd) zoals de bladcellen bij veel mossen.
• de cellen van het thallus of het blad hebben vaak olielichaampjes.
• de antheridia en de archegonia hebben geen parafysen.

Er zijn bebladerde levermossen en thalleuze levermossen.

Een groot deel van de levermossen (de thalleuze levermossen) hebben geen bladeren, maar hebben een thallus. De bouw van thalleuze levermossen wordt meestal als 'eenvoudig' beoordeeld. Het thallus kan eenvoudig zijn en opgebouwd uit gelijkvormige cellen, maar het kan ook ingewikkelder zijn met luchtkamers en huidmondjes.

Parapluutjesmos is een bekend thalleus levermos. Het groeit op de grond als een vlak onbebladerd thallus. Het thallus is complex: het bestaat uit verschillende celtypen en heeft luchtkamers met kenmerkende luchtopeningen.

De hauwmossen lijken uiterlijk veel op de thalleuze levermossen, maar vormen een zelfstandige stam. Hun sporangia zijn groen, ongesteeld, hebben huidmondjes en verder ook anders gebouwd dan die van de levermossen.

Periant van bebladerd levermos Marsupella sprucei.

Bebladerde (folieuze) levermossen bestaan uit een stengel met gewoonlijk 3 rijen bladeren. De bladschijf bij bij bebladerde (folieuze) levermossen is in het algemeen slechts 1 cel dik. De folieuze levermossen hebben geen echte bladnerf, hoogstens een 'schijnnerf' die bestaat uit langgerekte cellen. Het blad kan aan de top ingesneden of uitgerand zijn of bestaat zelfs uit twee lobben. Bij de bebladerde levermossen is er een grote variatie aan bladvormen, bladinplanting en bladstand. De drie rijen zijn gewoonlijk goed herkenbaar, met twee rijen zijdelings bladeren en een rij meestal wat kleinere buikblaadjes, waarbij het stengeltje gewoonlijk liggend of opstijgend is. De bladen van levermossen hebben vaak een goed ontwikkelde onderlob en bovenlob. Bij een groep levermossen, de Calobryales, staat het stengeltje rechtop en zijn de drie rijen bladeren (vrijwel) gelijkwaardig. Bij thalleuze levermossen deelt zich de topcel zich in drie of in twee rijen, waarbij er een tweezijdige symmetrie ontstaat. Het thallus heeft een onder- en een bovenkant, terwijl de linker en de rechterkant ongeveer elkaars spiegelbeeld zijn. Veel thalleuze levermossen hebben bladachtige schubben aan de onderzijde van het thallus.

De meeste bebladerde levermossen hebben een vorm veel weg van een afgeplat mosplant. Bebladerde levermossen kunnen op het oog worden onderscheiden van overeenkomstige mossen op grond van een aantal kenmerken, zoals de eencellige rizoïden.

Bebladerde levermossen, die bladeren hebben van 1 cellaag dik, verschillen ook van de meeste mossen daarin, dat hun bladeren nooit een nerf hebben en dat ze marginale wimpers kunnen dragen, wat zelden voorkomt in mossen.

Andere verschillen gaan niet volledig op voor alle mossen en levermossen, maar het optreden van in drie rijen gerangschikte bladeren, de aanwezigheid van diep gelobde of ingesneden bladeren, of een gebrek aan een duidelijk gedifferentieerde stengel en bladeren wijzen er allemaal op dat de plant waarschijnlijk een levermos is.

De kenmerken van de sporofyt, vooral die waarin deze verschilt van de mossen, zijn:

• de sporofyt bevat geen chloroplasten en heeft een korte levensduur
• het sporekapsel is al uitontwikkeld voordat de kapselsteel (seta) zich strekt
• de kortlevende kapselsteel (seta) is kleurloos en zeer vergankelijk
• in het kapsel rijpen alle sporen gelijktijdig
• in de wand van de sporekapsel ontbreken huidmondjes
• het sporekapsel opent zich door middel van vier sleuven zodat het openspringt met vier kleppen
• het sporekapsel heeft geen columella (steriel weefsel in het sporekapsel)
• in het kapsel worden eencellige elateren gevormd. Deze zijn behulpzaam bij de verspreiding van de sporen