Lijst van grootste Nederlandse kerkgebouwen naar zitplaatsen

Ondanks de secularisatie worden in Nederland nog veel grote kerken gebouwd, vooral door reformatorische en evangelische gemeenten. In de grote steden en in de katholieke delen van Nederland zijn evenwel ook vele grote kerken reeds gesloopt. Voorbeelden hiervan zijn de Westerkerk te Rotterdam met 1.470 zitplaatsen, de Sint-Bonifatiuskerk te Amsterdam met 1.850 zitplaatsen en de Willemskerk te Den Haag met 2.086 zitplaatsen.

Criterium is het aantal vaste zitplaatsen. Doordat veel grote bekende kerken (zoals de Laurenskerk) geen vaste zitplaatsen meer hebben vanwege hun multifunctionele gebruik komen deze in deze lijst niet voor. Qua vloeroppervlakte is een totaal andere indeling te maken. De grootste kerk van Nederland qua vloeroppervlak is de Sint-Janskathedraal in 's-Hertogenbosch gevolgd door de Kathedrale basiliek Sint Bavo in Haarlem.

• 1886 - 1900 - Sint-Bonifatiuskerk, Amsterdam. 1.850 zitplaatsen
• 1900 - 1910 - Nieuwe Kerk, Katwijk. 1.900 zitplaatsen
• 1910 - 1952 - Willemskerk, Den Haag. 2.086 zitplaatsen
• 1952 - 1957 - Kerkgebouw GG Mijnsheerenlaan, Rotterdam-Zuid. 2.100 zitplaatsen
• 1957 - 1992 - Noorderkerk, Rijssen. 2.400 zitplaatsen
• 1992 - 1999 - Dorpskerk, Staphorst. 2.300 zitplaatsen
• 1999 - 2008 - Kerkgebouw GGiN, Opheusden. 2.624 zitplaatsen
• 2008 - heden - Kerkgebouw GGiN, Opheusden. 2.850 zitplaatsen

Veel van de grootste kerkgebouwen zijn van de Gereformeerde Gemeenten of een van de daaraan verwante kerkgenootschappen. Enkele oorzaken dat deze kleine kerkgenootschappen zulke grote kerken bouwen zijn:

• De concentratie van de woonplaatsen (en dus de kerken) van de bevindelijk gereformeerden in de Bijbelgordel; hierdoor zijn landelijk kleine kerkgenootschappen plaatselijk soms groot.
• Het geringe aantal predikanten maakt het minder aantrekkelijk om een gemeente te splitsen, aangezien dan een gemeente zonder predikant ontstaat.[11]
• Leden van deze kerken zijn vaak trouw in het twee maal per zondag bezoeken van de kerkdiensten.
• In tegenstelling tot vroeger, zien de meeste gelovigen geen bezwaar meer in het gebruik van de auto voor kerkbezoek op zondag.[12]

De Hersteld Hervormde Kerk is in 2004 ontstaan uit kerken en leden van de Nederlandse Hervormde Kerk die het niet eens waren met de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland. Toen het stof van onder andere gerechtelijke procedures was opgetrokken, bleken er twintig nieuwe kerken te zijn gebouwd voor een bedrag van 50 miljoen euro.[13]

Reeds in 1371 protesteerde de prediker Geert Grote tegen de hoogte van de toren van de Domkerk te Utrecht, die volgens hem een teken was van hoogmoed. In de rooms-katholieke traditie is verfraaiing van een kerk om God te eren. Aanleiding (niet de hele oorzaak) tot de breuk met het protestantisme was een inzamelingsactie voor de Sint Pieterskerk te Rome.
In de door de Amerikaanse cultuur beïnvloede evangelische beweging heeft men vaak geen bezwaren tegen grote kerkgebouwen. Succes wordt vaak als zegen van God gezien en kan worden afgelezen aan uiterlijke zaken.[14] Toch zijn er ook groepen die vinden dat men geen geld moet steken in een eigen gebouw. Sommigen vinden dat de gemeenten opgesplitst moeten worden in kleine groepen die samenkomen in woonhuizen of bijvoorbeeld een verbouwde garage.[15]
In de Gereformeerde gemeenten en verwante kerken is het bouwen van mooie, grote kerken te zien als een breuk met het verleden, toen de kerkgebouwen de vorm hadden van een schuur of een stal.[16]