Kapelle (Zeeland)

Kastelen rond de kern van Kapelle

De oudste sporen van bewoning dateren uit de Romeinse tijd. Er zijn potscherven gevonden uit de 3e eeuw. Het huidige Kapelle is ontstaan langs de oevers van een grote kreek die in de tiende eeuw door Zuid-Beveland liep. Rond die tijd groeiden diverse kleine nederzettingen, zoals Maalstede en Dijkwel, naar elkaar toe. Dijkwel, gelegen ten zuidwesten van de huidige kern, bestond uit slechts enkele huizen en dankte zijn naam aan een dijkdoorbraak waarbij een weel was ontstaan.

Maalstede is als oudste vestigingsplaats te beschouwen. Daar stond de eerste kapel waaraan het dorp zijn naam dankt. De kapel hoorde bij het kasteel van de heren van Maalstede. In het begin was dit waarschijnlijk slechts een houten verdedigingstoren op een kasteelbergje, maar in de loop der eeuwen groeide het uit tot een imposant kasteel. In de dertiende eeuw werd er een nieuwe kapel opgericht op de huidige locatie. Mede onder invloed van de heren van Maalstede transformeerde deze kapel tot één der grootste dorpskerken van Zeeland.

In de veertiende eeuw kwam er een nieuwe adellijke familie in Kapelle wonen: de heren van Bruelis, zij bouwden een kasteel dat iets dichter bij het huidige kerkplein gelegen was. Andere vermeldenswaardige bouwwerken waren Gistellis, Poucques, Pronkenburg en het mottekasteel Duivelsberg. Het eilandje van het kasteel Maalstede bestaat nog en de plek waar de funderingen van kasteel Bruelis lagen is behouden. Ook de Duivelsberg is nog terug te vinden als een lichte verhoging van het landschap in de wijk Eliwerve. De andere gebouwen moeten het doen met vermeldingen op straatnaambordjes.

Door de totstandkoming van de Postweg in de 18e eeuw kwam Kapelle aan een belangrijke route te liggen. In 1850 werd begonnen met de aanleg van het kanaal door Zuid-Beveland, na negentien jaar werd het geopend. Het vormt de oostelijke grens van de huidige gemeente. De aanleg van de spoorlijn Bergen op Zoom - Vlissingen in 1872 was eveneens van belang.

Door de opkomst van de moderne fruitteelt en de daarmee verbonden bedrijvigheid, veiling en mechanisatiebedrijven, maakte Kapelle een snelle groei door vanaf het begin van de 20e eeuw. Diverse nieuwe wijken en bouwplannen werden uitgevoerd. Eind jaren 30 kwam de nieuwe rijksweg tot stand, waarna begin jaren 70 de vierbaans snelweg (A58) gereed kwam.

Kapelle bestaat uit een aantal wijken: Centrum, Overtieringe, Eliwerve, Zuidhoek

In Kapelle zijn negen scholen, waarvan vijf voor basisonderwijs (t' Honk, ‘t Kleine Honk, De Linge, Juliana van Stolbergschool en De Moolhoek), twee voor speciaal (basis)onderwijs (Eben-Haëzerschool en Samuëlschool) en een school voor voortgezet onderwijs (Isaac Beekman Academie). Ook is er een Imko-Middenstandsavondschool.

Vrijdag 23 september 2016 opende "De Brede School" in Kapelle. De basisscholen "De Moolhoek" en "'t Honk" zijn daar ingetrokken, evenals de plaatselijke bibliotheek en kinderopvang Kibeo. Daarnaast is er ruimte gepland voor het Centrum voor Jeugd en Gezin, jeugdgezondheidszorg GGD Zeeland en een fysio- en logopediepraktijk. De Brede School is klimaatneutraal gebouwd en in die hoedanigheid de 2e duurzaamste school van het land.

Op 16 mei 1940 vonden bij Kapelle felle gevechten plaats tussen Duitse troepen en Franse eenheden, die Nederland te hulp waren geschoten. Een dag later werden 65 gesneuvelde Fransen door de plaatselijke bevolking ter aarde besteld. (60e Divisie Fransen)

Na de Tweede Wereldoorlog werden alle Franse militairen die tijdens deze oorlog in Nederland waren gesneuveld en die niet naar Frankrijk werden gerepatrieerd hier samengebracht. Op 16 mei 1950 werd de Franse militaire begraafplaats officieel in gebruik genomen. Deze bevindt zich aan de rand van het dorp. Hier liggen 217 Franse militairen, 20 Marokkaanse en Algerijnse militairen die sneuvelden in Franse dienst en 1 Belgische militair. De Marokkaanse soldaten zijn overigens niet in Zeeland gesneuveld[2]. De begraafplaats is zo bijzonder omdat het de enige Franse begraafplaats is in heel Nederland.

Hervormde kerk

In het dorp staat een hervormde kerk, waarvan het oudste deel van het koor uit circa 1300 dateert. Voor de reformatie was de kerk gewijd aan de maagd Maria. De sacristie dateert uit omstreeks 1400. Het schip stamt uit 1427 en werd omstreeks 1480 verhoogd. Het noorderkoor dateert uit de 15e eeuw en de grafkapel stamt uit de 16e eeuw. In 1503 werd de kerk tot kapittelkerk verheven. De kerk bezit een kansel uit 1600 en een doophek uit het midden van de 17e eeuw). De kerk heeft een fraaie toren met vier hoektorentjes, gebouwd in de 14e eeuw. De kerk ligt aan het kerkplein. De toren is 65 meter hoog en is daarmee de hoogste toren van Zuid-Beveland.

De hervormde kerk is onder meer uitgerust met een Bätz-Witte-orgel. Dit orgel is in 1866 geïnstalleerd, nadat het gebouwd was in Utrecht en in onderdelen naar Wemeldinge verscheept en verder per paard en wagen naar Kapelle. Het eindbedrag voor dit orgel bedroeg "all-in" € 7365,20, een voor die tijd groot bedrag. Een soortgelijk orgel bevindt zich ook in de Grote Kerk van Naarden en Gorinchem en in de Oude Kerk in Delft. Ferdinand van Zetten was de eerste organist die dit orgel in Kapelle mocht bespelen. Henk G. van Putten was hier van 1988 tot 2018 organist.

De snelst groeiende plaatselijke kerk is die van de Gereformeerde Gemeente. In 1982 telde deze gemeente nog slechts 495 leden, maar in 2010 was dit aantal gegroeid tot 1.449 leden. Het in 1995 gebouwde kerkgebouw van de gemeente, de Petrakerk, werd gaandeweg te klein. Het gebouw is in 2011 uitgebreid naar 1.350 zitplaatsen.

Prijscourant bij het 50-jarig bestaan

Een belangrijke en beeldbepalende factor in het 20ste-eeuwse Kapelle is het bedrijf v/h van der Have. In 1879 begon de uit Oosterland afkomstige Daniël Johannes van der Have een boomkwekerij. Hij startte aan de Biezelingsestraat, op de plek van het oude landgoed Gistellis. In 1884 werd er een stuk grond gekocht van 2 ha, westelijk van de dorpskern, tussen de Dijkwelsestraat, de Goessestraatweg, de Kitskinderscheweg en het spoor. Op die plaats werd in 1885 begonnen met de bouw van villa Eureka.

De werkzaamheden werden uitgebreid met de zaaizadenhandel (rond 1914) en nadat zijn zoon afstudeerde als plantenveredelaar, een veredelingstak. Ook tuinarchitectuur behoorde tot de bezigheden van de Van der Have's. Vanaf 1918 leverde het bedrijf elektriciteit voor de openbare verlichting. Van der Have was een van de eerste firma's die de vrije zatermiddag invoerde. Ook werd het loon tijdens ziekte doorbetaald. Van der Have groeide uit tot multinational en zo ontstond in de jaren negentig van de vorige eeuw de Koninklijke VanderHave Groep, die in 1996 zou opgaan in Advanta, die op zijn beurt in 2005 in handen kwam van het Franse Limagrain. De Kapelse vestiging houdt zich alleen nog bezig met veredeling, productie en verwerking van graszaden.

• Fruitteeltmuseum
• Oorlogsmuseum Vitality

• Cornelis Lodewijk van der Bilt (1875-1947), ingenieur en auteur
• Jan van der Bilt (1876-1962), astronoom
• Jozias Lepoeter (1880-1941), wiskundeleraar
• Annie M.G. Schmidt (1911-1995), kinderboekenschrijfster
• Huib Eversdijk (1933), politicus
• René Verhulst (1960), burgemeester van Goes
• Jan Kees de Jager (1969), politicus
• Niels Eversdijk (1997), organist

• 
  Kapelle, Maalstede vanuit het noordoosten in 1650
• 
  Kapelle, Bruelis vanuit het oosten in 1650
• 
  Kapelle, het slot Gistellis in 1696
• 
  Kapelle's omgeving op een veldminuut uit 1857
• 
  Kapelle's omgeving op twee bonnebladen uit 1914
• 
  Kapelle, huizen op "Kerkplein"
• 
  Kapelle, Ontmoetingskerk, gereformeerde kerk
• 
  Kapelle, beeld 'Dikkertje Dap' naar het gedicht van Annie M.G.Schmidt
• 
  Treinstation Kapelle-Biezelinge, perronzijde
• 
  Kapelle, villa Eureka
• 
  Kapelle, reconstructie van het Maalstede terrein.

• Lijst van rijksmonumenten in Kapelle (plaats)
• Lijst van rijksmonumenten in Kapelle (gemeente)
• Lijst van gemeentelijke monumenten in Kapelle