Gereformeerde Kerken vrijgemaakt

Omdat de kerken van de Vrijmaking vonden dat zij het gedachtegoed en de kerkorde van de Reformatie op de juiste wijze voortzetten, bleven zij de naam Gereformeerde Kerken in Nederland voeren als officiële naam. Ook de kerken die zich niet hadden aangesloten bij de Vrijmaking gebruikten deze naam en aangezien hun aantal veel groter was, werden deze door de buitenwacht als de 'gewone' gereformeerden gezien. Ter onderscheid was daarom een nadere of alternatieve benaming nodig. Dit werd het bijvoeglijk naamwoord 'vrijgemaakt', ontleend aan de Acte van vrijmaking of wederkeer, het document dat aan de basis lag van de afsplitsing in 1944. Omgekeerd noemden de vrijgemaakten de kerken die zich wel aan de uitspraken van de synode hadden laten binden de 'synodalen'. (In 2004 gingen de 'synodaal gereformeerden' op in de Protestantse Kerk in Nederland.)

Aanleiding voor de splitsing was het bindend verklaren van uitspraken van de synode van de Gereformeerde Kerken in Nederland, die volgens de vrijgemaakten in strijd waren met artikel 31 (de mogelijkheid van beroep)[11] van de Dordtse kerkorde. Daarom voegde het nieuwe kerkverband tussen haakjes de toevoeging '(onderhoudende Artikel 31 Kerkorde)' aan de naam toe, echter alleen voor contact met de buitenwereld: het werd een 'postale aanduiding' genoemd. Zo kwam ook 'artikel 31-ers' in zwang als naam voor de kerkleden. In de jaren zestig werd de postale aanduiding gewijzigd in '(vrijgemaakt)'. Bij het vaststellen van een nieuwe kerkorde in 2014 werd nogmaals vastgelegd dat dit slechts een toevoeging aan de officiële naam om verwarring te voorkomen is ('indien naar buiten toe de identiteit van de kerken verheldering nodig heeft').[12] Voor de plaatselijke kerken geldt hetzelfde systeem, al varieert het nogal in welke mate ze de toevoeging vrijgemaakt gebruiken of de afkorting GKv; vele gebruiken in de praktijk ook de naam van hun kerkgebouw als naam van hun gemeente.

Terwijl de vrijgemaakte kerken de woorden 'vrijgemaakt' en 'gereformeerd' meestal verbinden tot 'gereformeerd-vrijgemaakt', komt in publicaties van anderen ook de omgekeerde volgorde ('vrijgemaakt-gereformeerd') veel voor.

Ontstaan van de verschillende stromingen in Nederland

Ontstaansgeschiedenis van kerken in Nederland

Binnen de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt heeft lange tijd de opvatting gedomineerd dat deze kerk de enige ware kerk in Nederland was. Dit had onder andere tot gevolg dat vrijgemaakten een eigen politieke partij, een eigen krant en eigen scholen hebben opgericht. Dit streven wordt wel de "doorgaande reformatie" genoemd. De motor hiervan was het zogenoemde "ethisch conflict": Hoe kon je, als je op zondag niet in dezelfde kerk kon zitten, dan de andere dagen van de week met elkaar blijven samenwerken alsof er niets gebeurd was? Een gevolg was dat de vrijgemaakten zich isoleerden van andere orthodox-protestantse kerken. Dit isolement en het oprichten van allerlei eigen organisaties ging zo ver, dat er wel gesproken wordt van een ´vrijgemaakte zuil´.[13]

In 1982 formuleerde ds. Johannes Hoorn uit Grootegast de isolationistische mening nog een keer zwart op wit. Maar toen werd duidelijk dat deze stroming niet langer representatief was voor de kerk. De synode van Heemse sprak hierover in 1985 unaniem uit: …de kerk in Nederland en daarbuiten heeft zich nooit in zichzelf opgesloten in de gedachte dat buiten haar grenzen geen reformatorisch werk uit kracht van Gods genade zou zijn op te merken… (Acta van deze synode, bijlage B3, hoofdstuk II, artikel 3.5.5). Na deze uitspraak is het besef dat de eigen kerk niet de enige ware kerk is toegenomen.

In de loop van de jaren negentig kwam een einde aan het isolationisme van de vrijgemaakten, toen ze steeds meer gingen samenwerken met christenen uit andere orthodox-protestantse kerken, en exclusief vrijgemaakte organisaties voor andere orthodox-protestantse christenen werden opengesteld.

In de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt staat één verzameling van boeken centraal: de Bijbel. Daarnaast hebben de zogenaamde Drie Formulieren van Enigheid (de Heidelbergse Catechismus, de Nederlandse Geloofsbelijdenis en de Dordtse Leerregels) ondersteunend gezag bij de interpretatie van de bijbel. Zij illustreren de binding van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt aan de gereformeerde belijdenis. De betekenis van de gereformeerd vrijgemaakte zuil voor de gereformeerde orthodoxie lag vooral in hun zorg om de handhaving en binding aan de gereformeerde belijdenis. In de laatste decennia zijn er wel ontwikkelingen gaande geweest, die deze positie in gevaar heeft gebracht. Verschillende buitenlandse zusterkerken hebben inmiddels afstand van het kerkverband genomen vanwege de nieuwe standpunten. De progressieve stroming binnen voornamelijk de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt en de Nederlands Gereformeerde Kerken en voor een deel de Christelijke Gereformeerde Kerken, kenmerkt zich door ruimere opvattingen rondom thema's als ‘de vrouw in het ambt’, ‘schepping door evolutie’ en 'homoseksualiteit'. Zij zoeken een synthese tussen de opvattingen van de huidige samenleving, de wetenschap en de christelijke geloofsleer. Een meer uitgebreide beschrijving van de ontwikkelingen binnen deze kerken vindt men onder andere in de publicaties van de Amsterdamse socioloog Dr. G. Dekker De stille revolutie (1992) en Zie hoe alles hier verandert (2016).

Binnen de Gereformeerd Vrijgemaakte zuil was vanouds, behalve de strijd om de zuiverheid van de leer naar links, ook een strijd naar rechts, namelijk richting de bevindelijk-gereformeerde hoek. Men verweet de bevindelijk-gereformeerden het bedrijven van "valse mystiek" en "gebrek aan het rechte zicht op Gods verbond."

In 1967 ontstond een kerkscheuring binnen de vrijgemaakte kerken. Daarbij ontstonden de Nederlands Gereformeerde Kerken, doordat gemeenteleden, predikanten en zelfs hele gemeenten uit het kerkverband werden gezet. In de decennia daarna kregen de vrijgemaakten oog voor de gebreken in de eigen traditie.

In 2003 leidde verontrusting over de koers van deze kerken tot een afsplitsing die zichzelf de Gereformeerde Kerken in Nederland (hersteld) noemt, maar meestal de 'Nieuwe Vrijgemaakten' worden genoemd. Een deel van de verontrusten is echter binnen de Gereformeerd Kerken vrijgemaakt gebleven. In 2009 ontstond vanuit de vrijgemaakten en deze afsplitsing een nieuwe afsplitsing, die Gereformeerde Kerken Nederland wordt genoemd (niet te verwarren met de opgeheven Gereformeerde Kerken in Nederland).

Er zijn vanaf de jaren 1990 samenwerkingen aangegaan met de Christelijke Gereformeerde Kerken en met de Nederlands Gereformeerde Kerken tot stand gekomen. Op enkele plaatsen heeft dit geleid tot fusie van gemeenten. In Enkhuizen, Harlingen, Nijmegen, Sneek, Surhuisterveen, Veendam, Woerden, Doesburg en Stadskanaal zijn de CGK en GKv één geworden. In Zaandam bestaat een fusiegemeente van NGK en GKv. In Deventer is een samenwerkingsgemeente ontstaan waarin de GKv met zowel de NGK als de CGK kerkt.

De kerken zijn missionair actief. Zo zijn er in Nederland -met name in de Randstad- enige tientallen kerkplantingsprojecten opgezet en wordt er veel gedaan op het gebied van internationale zending, hulpverlening en training. Daarvoor is de organisatie Verre Naasten het centrale orgaan van de kerken.

De Generale Synode van Meppel 2017 besloot in juni 2017 dat de ambten predikant, ouderling en diaken, voor vrouwen opengesteld zijn.[14][15] Dit besluit opende de weg naar fusiebesprekingen met de Nederlands Gereformeerde Kerken, waar vrouwen al langer werden toegelaten tot het ambt.

Per 1 oktober 2009 bestonden de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt uit 277 gemeentes met in totaal 124.260 leden, 350 minder dan in 2008.[7] Sinds 2003 neemt het aantal leden jaarlijks af met enkele honderden per jaar. In 2015 verloor de kerk voor het tweede jaar op rij meer dan 1000 leden. De kerk verloor 1017 leden en daarmee kwam het ledental op een totaal van 119.406.[8]

Een landelijke krant: Nederlands Dagblad

Het Nederlands Dagblad, opgericht in 1944 als half illegaal blad onder de naam Reformatie Stemmen, later Gereformeerd gezinsblad, gold als spreekbuis van de kerk. In 1959 werd het een dagblad, sinds eind 1967 onder de naam Nederlands Dagblad. Tot 1974 was Piet Jongeling redacteur. Jongeling was ook jarenlang voorman van het GPV, en een bekend schrijver van kinderboeken. De band met de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt, in de zin dat redacteuren belijdend lid moesten zijn van een van die kerken, werd in 1992 losgelaten. De stijl van het dagblad kan tegenwoordig meer als modern-gereformeerd worden aangeduid.

Politieke partij: GPV

Lange tijd was het lidmaatschap van het GPV voorbehouden aan leden van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. De partij werd dan ook door buitenstaanders beleefd als de politieke arm van de kerk, hoewel zij een zelfstandige organisatie was waarop het kerkgenootschap als instituut geen invloed had. In 1992 werd het toelatingsbeleid van het GPV ruimer, en in 2000 vond een fusie plaats met de RPF tot de ChristenUnie.

Theologische Universiteit

De Gereformeerde Kerken vrijgemaakt hebben een eigen theologische universiteit in Kampen, aangeduid als de Theologische Universiteit Kampen (Broederweg).

Zending en ontwikkeling: De Verre Naasten

Verre Naasten is de organisatie voor zending, hulpverlening en training van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt.

Gereformeerd onderwijs

Er bestaan tussen de 100 en 150 scholen met een van origine gereformeerd-vrijgemaakte signatuur, dat wil zeggen verbonden aan de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. Gewoonlijk duidt men deze scholen aan als 'gereformeerd'. Tegenwoordig zijn de scholen doorgaans ook opengesteld voor niet-vrijgemaakte christenen. Het gaat om de volgende soorten gereformeerde scholen:[16]

• 124 - basisonderwijs
• 4 - speciaal onderwijs
• 4 - voortgezet onderwijs (het Gomarus College, het Greijdanus, de GSG Guido de Brès en de GSR)
• 1 - voortgezet speciaal onderwijs

Bond voor werkgevers en werknemers: GMV

De vrijgemaakt-gereformeerden hebben ook een eigen vakbond opgericht, het Gereformeerd Maatschappelijk Verbond, nu CGMV. Het in 1952 opgerichte GMV zette zich af tegen het "socialistische" CNV, dat alleen werknemersbelangen vertegenwoordigde. Van het GMV konden daarom zowel werknemers als werkgevers lid worden. Daaraan verbonden was het blad Ons Politeuma, later Ons Burgerschap genoemd.

Studentenverenigingen

In alle universiteitssteden (met uitzondering van Maastricht en Eindhoven) zijn studentenverenigingen die van origine een gereformeerd-vrijgemaakte signatuur hebben. In navolging van de openstelling van het GPV en de ontzuiling van deze mini-zuil zijn deze verenigingen nu ook toegankelijk voor niet-leden van de GKv. Deze van oudsher vrijgemaakte verenigingen zijn verenigd in de VGS-Nederland. Rond 1970 begonnen er ook verschillende HBO studenten verenigingen te ontstaan. Deze zijn verenigd in de HBO Landelijk Overkoepelend Overleg orGaan.

Omroeporganisatie

Gereformeerde Omroepvereniging (GOV)

De Vrye Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika zijn opgericht door Nederlandse emigranten, afkomstig uit de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. Dit kerkverband heeft vijf gemeenten met in totaal circa 1200 leden. Momenteel zijn vijf predikanten en vier zendelingen in actieve dienst. Omdat het kerkverband klein is, worden er geen classisvergaderingen gehouden, maar komen de kerken elke twee jaar in een synode bijeen.

Door zendingsactiviteiten zijn op Nieuw-Guinea verschillende zendingskerken ontstaan. Deze werken samen als Gereja-Gereja Reformasi di Indonesia Papua, een kerkverband met circa 8.000 leden. De Evangelisch-reformierte Kirche Westminster Bekenntnisses in Oostenrijk wordt gesteund door de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt.

• Joop Alssema (1949), bedrijfsleider en politicus (burgemeester, GPV, ChristenUnie)
• Hans Blokland (1943), econoom en politicus (Europarlementariër, GPV, ChristenUnie)
• Remmelt de Boer (1942), politicus (GPV, ChristenUnie)
• Lenze L. Bouwers (1940), dichter en kinderboekenschrijver
• Anna van der Breggen (1990), olympisch kampioen wegwielrennen
• Jakob van Bruggen (1936), theoloog (oud-hoogleraar)
• Ernst Cramer (1960), politicus (GPV, ChristenUnie)
• Detmer Deddens (1923-2009), predikant, theoloog en kerkhistoricus (hoogleraar)
• Karel Deddens (1924-2005), predikant, theoloog en zendeling (hoogleraar)
• Pieter Deddens (1891-1958), predikant, theoloog en kerkhistoricus (hoogleraar)
• Gerben Dijksterhuis (1974), politicus (burgemeester, ChristenUnie)
• Jos Douma (1968), predikant, theoloog, auteur
• Saekle Greijdanus (1871-1948), theoloog (hoogleraar)
• Bert Groen (1945), ambtenaar en politicus (oud-burgemeester, GPV, ChristenUnie)
• Melis van de Groep (1958), ambtenaar en politicus (burgemeester, GPV, ChristenUnie)
• George Harinck (1958), kerkhistoricus (hoogleraar)
• Harm Hoeve (1964), organist
• Andries Heidema (1962), politicus (burgemeester, commissaris van de Koning, GPV, ChristenUnie)
• Benne Holwerda (1909-1952), theoloog (hoogleraar)
• Jan van der Jagt (1924-2001), architect en politicus (GPV)
• Piet Jongeling (1909-1985), journalist, kinderboekenschrijver en politicus (GPV)
• Jaap Kamphuis (1921-2011), theoloog (hoogleraar)
• Aad Kamsteeg (1940), journalist en opiniemaker
• James Kennedy (1963), geschiedkundige (hoogleraar)
• Roel Kuiper (1962), politiek theoreticus (hoogleraar) en politicus (RPF, ChristenUnie)
• Eimert van Middelkoop (1949), politicus (minister van Defensie, GPV, ChristenUnie)
• Michel Mulder (1986), olympisch kampioen schaatsen
• Ronald Mulder (1986), schaatser
• Jannes Munneke (1938), componist, dirigent en organist
• Klaas Schilder (1890-1952), theoloog (hoogleraar)
• Carola Schouten (1977), politicus (vice-premier en minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, ChristenUnie)
• Gert Schutte (1939), oud-politicus (GPV)
• Tjitske Siderius (1981), politicus (SP)
• Gert Slings (1938), neerlandicus en publicist
• Arie Slob (1961), politicus (minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media, GPV, ChristenUnie)
• Karel van Spronsen (1897-1979), schrijver (vnl. onder het pseudoniem Rudolf van Reest), publicist, literator
• Kars Veling (1948), schooldirecteur en oud-politicus (GPV, ChristenUnie)
• Bart Verbrugh (1916-2003), scheikundige en politicus (GPV)
• Jurn de Vries (1940), journalist, theoloog en oud-politicus (GPV, ChristenUnie)
• Bert Wiersema (1959), onderwijzer/leraar en schrijver van kinderboeken

• Wil Albeda (1925-2014), econoom, vakbondsbestuurder en politicus (overgestapt naar de Gereformeerde Kerken in Nederland, oud-hoogleraar, oud-minister, ARP, CDA)
• Ed Anker (1978), politicus (GPV, ChristenUnie) (overgestapt naar een evangelische kerk)
• Jochem Douma (1931), theoloog (oud-hoogleraar) (overgestapt naar de Gereformeerde Kerken Nederland)
• Gretta Duisenberg (1942), politiek activiste (voorzitter initiatiefgroep Stop de Bezetting)
• Bob Goudzwaard (1934), econoom en oud-politicus (ARP, CDA, EVP, Tweede Kamerlid)
• Johannes Hoorn (1949-2013), predikant (in 1985 afgezet door de Gereformeerde Kerk vrijgemaakt te Grootegast)
• Joram van Klaveren (1979), politicus (PVV, VNL) (bekeerd tot de islam)
• Klaas Jan Mulder (1930-2008), organist, pianist en dirigent (overgestapt naar de Nederlands Gereformeerde Kerken)
• Hilbrand Nawijn (1948), advocaat, politicus (ARP, CDA, LPF, Lijst Hilbrand Nawijn, Partij voor Nederland, minister van Vreemdelingenzaken en Integratie)
• Berend Schoep (1928-2007), predikant (overgestapt naar de Gereformeerde Kerken in Nederland)
• Reinier Sonneveld (1978), theoloog en publicist (overgestapt naar een huiskerk in Utrecht)
• Henk Vredeling (1924-2007), landbouwkundige en politicus (PvdA, minister van Defensie)
• Bert de Vries (1938), oud-politicus (ARP, CDA, fractievoorzitter en minister van Sociale Zaken) (overgestapt naar de Nederlands Gereformeerde Kerken)
• Cornelis van der Waal (1919-1980), theoloog en predikant (verbleef later in Zuid-Afrika en scheidde daar af)