Putten (plaats)

Ten oosten en noordoosten van de plaats Putten ligt de Veluwe, het grootste natuurgebied van Nederland. Putten wordt in het zuiden en westen omringd door akkerland, dat onderdeel vormt van de noordoostelijke hoek van de Gelderse Vallei.

Het Puttense dialect valt onder het West-Veluws. Er is een boek over het Puttense dialect uitgegeven met de titel: "Putters Praoten moe je niet laoten". Er staat onder meer een lijst met dialectwoorden en de vertalingen in. Het Puttens (ook wel 'Putters' genaamd) is net als in andere 'dialectdorpen' veelal verdrongen door het Nederlands, maar wordt door met name de ouderen onder de Puttense bevolking nog wel gesproken.

In de akte van de Friese edelman Folckerus (uit 855) wordt voor het eerst de naam Putten vermeld. In deze akte worden goederen en landerijen overgedragen aan het klooster van Werden (bij Essen in Duitsland), en Putten wordt in vico qui dicetur Puthem (als buurtschap of dorp) genoemd. Putten is, nadat de kerk is gesticht, een verzameling buurtschappen die tezamen een kerkdorp vormen, een situatie die tot aan de tiende eeuw voortduurt. Dit kerkdorp omvat een groot gebied, dat zich uitstrekt tot Nijkerk en Voorthuizen. Pas in 1416 worden Nijkerk en Voorthuizen verzelfstandigd.

Putten is dan voornamelijk agrarisch gebied, waarbij de meeste boerderijen behoren tot het bezit van de kloosters Werden, Elten en Abdinckhof (in Paderborn). In 1559 draagt het klooster Werden zijn bezittingen over aan dat van Abdinckhof, waarmee laatstgenoemd klooster verreweg de grootste grondeigenaar wordt. Tot 1803 worden deze bezittingen door "de Kelnarij" (een rentmeester of kellenaar) bestuurd. Aan deze periode herinneren in Putten nog onder meer de Kelnarijstraat, de Abdinckhofstraat en de Paderbornstraat. De Kelnarij is in 1940 afgebroken, de Schootmanshof - de centrale hof van de abdij Werden tot 1559 - in 1982 ten behoeve van de aanleg van een begraafplaats.

Aan het einde van de zestiende eeuw bereikt de Reformatie Putten, en tot 1608 is er een rooms-katholiek pastoor die vanuit de Pancratiuskerk werkt. Het grootste deel van de bevolking wordt dan protestants, en slechts een kleine katholieke kern blijft over.

Eind september 1944, tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog, wordt door de ondergrondse in Putten een aanslag gepleegd op een aantal Duitse officieren. Als vergeldingsactie wordt een razzia uitgevoerd door de Wehrmacht en de SS en wordt een deel van het centrum van het dorp platgebrand. Zie hiervoor het artikel Razzia van Putten.

Na de oorlog is Putten nog steeds grotendeels agrarisch gebied, maar in de tweede helft van de twintigste eeuw wordt het toerisme en recreatie een belangrijke inkomstenbron. Daarnaast is in Putten beperkte industrie.

Putten heeft twee grote bedrijventerreinen en een derde in voorbereiding. Bij het station ligt het oudste industrieterrein, de Keizerswoert, waar een aantal grote bedrijven is. Aan de zuidkant van Putten, tussen de Van Geenstraat en de Hoge Engweg, bevindt zich het nieuwere bedrijventerrein de Hoge Eng.

• Elke woensdagochtend is er een algemene warenmarkt op het Marktplein (het plein tussen de Oude Kerk en het gemeentehuis).
• Elke tweede woensdag van oktober vindt traditiegetrouw de zogenaamde Ossenmarkt plaats. Dit is van oudsher een veemarkt, boeren kochten en verkochten er hun rundvee met de handjeklap-methode. Tegenwoordig is er nog slechts een enkel stuk vee te vinden op de Ossenmarkt, en is de markt veranderd in een braderie die jaarlijks veel bezoekers trekt.

• Historisch Museum De Tien Malen.
• Museumboerderij Mariahoeve.

• Hendrik van Boeijen, politicus (CHU, minister van 1937 tot 1945)
• Wien van den Brink, boerenleider en politicus (raadslid, wethouder; Tweede Kamerlid LPF)
• Sander Duits, voetballer van Go Ahead Eagles
• Klaas Friso, historicus, bestuurslid van het Puttens Historisch Genootschap
• Beatrice de Graaf, hoogleraar aan de Universiteit Utrecht
• Bert Kous, schrijver en journalist voor RTV Utrecht
• Aart Mosterd, politicus (CDA, oud-wethouder van Putten (1980-1998) en oud-Tweede Kamerlid)

In januari 1958 kwam Putten in het nieuws doordat zich er een geval van radioactieve besmetting voordeed.[2] Bij de behandeling in het ziekenhuis was bij een kind van een Puttense familie een naaldkop met radium in de neus achtergebleven. Thuis braakte het kind die uit en het braaksel werd in de kachel gegooid en de as kwam later in de tuin terecht. Het hele gezin, het huis en de tuin raakte besmet. Deskundigen van de marine kwamen er aan te pas om de buurt te ontsmetten.

• Puttense moordzaak
• Razzia van Putten
• Lijst van straten in Putten

	Plaatsen in de gemeente Putten
Hoofdplaats: Putten Buurtschappen: Bijsteren · Diermen · Gerven · Halvinkhuizen · Hell · Hoef · Huinen · Huinerbroek · Huinerwal · Koudhoorn · Krachtighuizen · 't Oever · Steenenkamer · Veenhuizerveld Gelderland: Steden en dorpen in Gelderland      Nederland: Provincies · Gemeenten