Spakenburg

Het Spuiplein te Spakenburg

VVV-kantoor van Spakenburg

De naam Spakenburg komt voor het eerst voor in de 15e eeuw. Het vissersdorp lag aan de Zuiderzee en heeft vele overstromingen moeten doorstaan. Om die reden bouwde men aanvankelijk de huizen hoog tegen de dijk. De havens van Spakenburg zijn onlosmakelijk verbonden met de ontwikkeling van het dorp. Hier lagen de botters waarmee de vissers hun brood verdienden. Het dorp telde rond 1892 ongeveer 200 vissersschepen. Door de groei van de vissersvloot moest in 1886 een tweede haven worden aangelegd (de Nieuwe Haven). Door de komst van de bruggen over de randmeren verloor de botterwerf haar klandizie. Ter compensatie is een derde jachthaven aangelegd: Jachthaven Nieuwboer.

Na de afsluiting van de Zuiderzee in 1932 en de inpoldering na de Tweede Wereldoorlog ging het met de vissersvloot bergafwaarts. Tegenwoordig zijn er nog dertig botters, die in de Oude Haven liggen. Vergeleken met vroeger is dit weinig, toch is dit ongeveer de helft van de huidige Nederlandse bottervloot. In de jaren 20 van de twintigste eeuw bestond de vloot uit ongeveer tweehonderd schepen, een groot deel daarvan is tot de jaren 70 terecht gekomen in een wrakkenkerkhof voor de kust van Spakenburg. De botters worden alleen nog gebruikt voor de pleziervaart, want de oude vissersschepen werden ook door de vissers vervangen door moderne kotters. Van de visserij is weinig overgebleven; zomer 2008 is de laatste beroepsvisser van Spakenburg gestopt. Het dorp leeft nog steeds grotendeels van de vishandel of brood en koek.

Eind jaren tachtig heeft scheepswerf Nieuwboer voor het laatst een botter gebouwd, voor de Gemeente Bunschoten (waaronder Spakenburg valt). Op verzoek is het nog mogelijk om een nieuwe botter te laten bouwen.[2] Deze scheepswerf, wiens omgeving is nagebootst in het Holland Village-park in Japan[3] , is in 1986 gekocht door de gemeente Bunschoten. In de jaren negentig van de twintigste eeuw is de werf gerenoveerd en doet sinds die tijd dienst als restauratiewerf voor bestaande botters en andere historische schepen.[4]

Voor de komst van de Afsluitdijk lag Spakenburg aan de woeste Zuiderzee en vormden overstromingen een bedreiging voor de vissersbevolking. De laatste watersnoodramp was in januari 1916. Tijdens deze ramp werd op de zolder van de familie Vedder een meisje geboren, Wilhelmina Aartje. Een paar dagen later bezocht koningin Wilhelmina Spakenburg. Daarbij nam zij Wilhelmina Aartje aan als petekind. Sindsdien bezocht zij Spakenburg regelmatig, samen met dochter Juliana. Aan de kop van de Nieuwe Haven staat ter herdenking van de stormvloed van 1916 een standbeeld van de koningin. Wilhelmina Aartje Vedder stierf in 2006 op 90-jarige leeftijd.

Het kerkbezoek in Bunschoten-Spakenburg is hoog. Bunschoten staat wat het gemiddelde kerkbezoek betreft met 71% in de periode 1997 t/m 2009, na Urk, op de tweede plaats in Nederland.[5] Het landelijk percentage bedraagt 24,33% .De meeste kerken zijn gereformeerd. De VVD en de ChristenUnie zijn de grootste partijen in de gemeente.

Het christelijk geloof is wel van invloed: zondag is de rustdag en de winkels zijn die dag gesloten. Homoseksualiteit is relatief een taboe. Vier zogenaamde 'weigerambtenaren' weigerden in 2008 om homoseksuelen te huwen. Het eerste homohuwelijk in Bunschoten werd in 2007 voltrokken. De vaccinatiegraad is, in tegenstelling tot wat weleens gedacht wordt, hoog. Landelijk (90,2%), Bunschoten/Spakenburg (92,1%). (Peiling 2019).

De Oude Haven van Spakenburg, met zicht op de Botterwerf.

Spakenburg was van oudsher een vissersplaats aan de voormalige Zuiderzee. De herinnering aan dit verleden is nog te zien in monumentale gebouwen als de voormalige visafslag, de werf Nieuwboer en de visrokerij met geschakelde vishangen. Door de inpoldering van de vroegere Zuiderzee, de uitbreiding van de plaats en de komst van nieuwe werkgelegenheid is het karakter van de plaats in de loop van de twintigste eeuw veranderd. Het besloten karakter van het dorp is goeddeels verdwenen. Ook het aantal vrouwen in de traditionele klederdracht loopt sterk terug. Door invloeden van buitenaf is het oorspronkelijke karakter van het dorp aan het verdwijnen en worden de verschillen met de rest van Nederland kleiner. De visserij is verdwenen en ook de traditionele klederdracht wordt steeds minder gedragen. Wel worden deze symbolen van het oude dorp Spakenburg als trekpleister gebruikt ten behoeve van het toerisme. Het Spakenburgse erfgoed wordt doorgegeven aan jongere generaties, door middel van cursussen van onder meer de historische vereniging "Bunscote". Zoals:

• klederdracht maken
• aankleden klederdracht
• netten breien en boeten
• touwen en netten tanen
• visroken
• modelbotterbouw

Terwijl de klederdracht minder wordt komen de gebruikte patronen weer terug in gebruiksvoorwerpen als tassen en dienbladen. Wekelijks worden er beiaardconcerten gegeven op het carillon van de in 1985 gebouwde vrijstaande beiaardtoren.

Klederdracht

Spakenburgse klederdracht

Spakenburg is ook bekend vanwege de klederdracht, die anno 2015 nog door ongeveer 175 vrouwen gedragen wordt. Het zijn nu nog voornamelijk de oudere vrouwen die zich dagelijks in de traditionele kleding steken. De jongste vrouw in klederdracht is geboren in 1950. De dracht is karakteristiek door de zogenaamde kraplap. Dat is een brede gesteven doek over de schouders. Vaak heeft deze een kleurig bloemmotief. In de rouw zijn deze zwart, paars of donkerblauw van kleur. Na de Tweede Wereldoorlog liep vrijwel iedereen nog in klederdracht (mannen, vrouwen en kinderen). Tussen 1955 en 1965 is een groot deel van de bevolking overgestapt naar 'burgerkleding', wat veel gemakkelijker was. Ook de bevolkingsgroei is waarschijnlijk van invloed geweest. De mannen- en kinderdracht verdwenen in de jaren 60. Het laatste meisje dat nog als kind klederdracht gedragen heeft is in 1965 geboren. De vrouwendracht is voorlopig nog niet verdwenen. Maar er komen geen vrouwen meer bij. Door ziekte en sterfgevallen neemt het aantal drachtdraagsters elk jaar af met zeker 30 vrouwen. Onderzoek wijst uit dat de klederdracht over 10 jaar geheel uit het dorpsbeeld zal zijn verdwenen.

De teruggang van de klederdracht van Spakenburg:

• 1971: 1364 vrouwen in dracht
• 1985: 985 vrouwen
• 2000: 513 vrouwen
• 2010: 270 vrouwen
• 2015: 175 vrouwen

Met de Spakenburgse dagen (de laatste twee woensdagen in juli en eerste twee woensdagen van augustus) wordt extra aandacht besteed aan de Spakenburgse klederdracht. In het Klederdracht- en Visserijmuseum wordt aandacht geschonken aan de Spakenburgse klederdracht. Verder is er nog Museum Spakenburg dat is gevestigd aan de Oude Schans 47-63. Overige musea : cafémuseum "In den korporaal" en bottermuseum "De visafslag".

Spakenburg staat ook bekend om de relatief veel gevallen van de stofwisselingsziekte benigne recidiverende intrahepatische cholestase. Het is een genetische ziekte die in Nederland bij iets meer dan 1 op de miljoen individuen wordt geconstateerd, maar waarvan in Spakenburg alleen al zeven patiënten zijn. BRIC wordt daarom in Nederland vaak ook wel "Spakenburgse ziekte" genoemd.

Evenals andere vissersplaatsen heeft Spakenburg een drank- en drugsprobleem onder een groot gedeelte van de jeugd.[6] Deze plaatsen, met traditioneel een hoog arbeidsethos, zijn nu welvarend maar hebben een armoedig verleden. Initiatieven als 'Moedige Moeders' proberen het drank- en drugsgebruik terug te dringen.[7]

Het dorp heeft twee kabelkranten. Een wordt geëxploiteerd door de lokale omroep, de andere door een plaatselijke uitgever. De tv-beelden worden verzorgd door de Lokale Omroep Spakenburg op haar eigen kanaal (LOS-Kabelkrant). RTV Bunschoten levert tv-reportages aan voor de kabelkrant van de uitgever (DB-TV).

• Lijst van plaatsen aan of in de voormalige Zuiderzee
• Lijst van rijksmonumenten in Bunschoten (gemeente)

Zie de categorie Spakenburg van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

	Plaatsen in de gemeente Bunschoten
Stad: Bunschoten Dorpen: Spakenburg · Eemdijk Buurtschap: Bonte Poort · Zevenhuizen Utrecht · Plaatsen in de provincie      Nederland · Provincies · Gemeenten