Co-enzym Q10

Co-enzym Q10 is aanwezig in de mitochondriën van de cel, met name in de binnenste membraan van het mitochondrion. Daar speelt het een belangrijke rol in de oxidatieve fosforylering,[5][6] ook wel elektronentransportketen of ademhalingsketen genoemd. In dit proces worden elektronen die in de citroenzuurcyclus ontstaan stapsgewijs via een aantal proteïnen (flavoproteïnen, cytochromen, enzymen) overgedragen aan uiteindelijk zuurstof. Gelijktijdig wordt daarbij adenosinetrifosfaat (ATP) gevormd, de belangrijkste energieleverancier van het lichaam. Onder gezonde omstandigheden wordt 90% van de ATP in het lichaam op deze manier geproduceerd.

Co-enzym Q10 speelt in deze zogenoemde elektronentransportketen een rol als co-enzym voor ten minste drie mitochondriale enzymen, te weten de complexen I, II en III, waar het elektronen accepteert die afkomstig zijn van deze complexen.

Co-enzym Q10 is ook een co-enzym voor enzymen in andere delen van de cel.

In de gereduceerde vorm is co-enzym Q10 hydrochinon (ook ubichinol genaamd), een krachtige lipofiele (vetminnende) antioxidant die in staat is andere antioxidanten zoals vitamine C en E te hergebruiken.[5][7]

Reductie van ubichinon tot ubichinol

Mogelijk heeft co-enzym Q10 ook een rol in de cellulaire communicatie en in de genexpressie.[7][8]

Co-enzym Q10 kan in principe door het lichaam uit het aminozuur tyrosine worden aangemaakt. Dit is een gecompliceerd proces waar in totaal 19 omzettingsstappen voor nodig zijn, en dat afhankelijk is van het voldoende aanwezig zijn van ten minste zeven vitaminen (vitamine B2, B3, B5, B6, foliumzuur, vitamine B12 en vitamine C) en verschillende spoorelementen.[2]

In het lichaam van een gezonde volwassene is in totaal ongeveer 0,5 tot 1,5 gram co-enzym Q10 aanwezig.[4] Cellen die veel energie nodig hebben, zoals hart-, nier-, lever- en spiercellen, bevatten relatief veel mitochondria, en dus ook veel co-enzym Q10.

Ziekte: Bij diverse aandoeningen worden lage concentraties co-enzym Q10 in de lichaamsweefsels aangetroffen, zoals bij hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk, parodontitis, en aids.

Gebruik van sommige medicijnen (met name statines): De aanmaak van co-enzym Q10 en cholesterol wordt door hetzelfde enzym (HMG-CoA reductase oftewel 3-hydroxy-methylglutaryl co-enzym A) gereguleerd. Dit enzym reguleert de vorming van mevalonzuur, een gemeenschappelijke voorloper van beide stoffen. De werking van statines, een klasse cholesterolverlagende medicijnen (bijvoorbeeld simvastatine, lovastatine, pravastatine), is gebaseerd op remming van de werking van dit enzym, met als gevolg dat mensen die deze medicijnen gebruiken ook verlaagde co-enzym Q10-niveaus in spierweefsel en bloed hebben.[5][9][10][11][12]

Of en in hoeverre co-enzym Q10 suppletie deze daling kan terugdringen is momenteel onderwerp van wetenschappelijk debat.[10][11][13][14][15]

Andere factoren: Ook ouderdom,[16] extreem fysieke inspanningen, stress, verhoogd alcohol-en nicotineverbruik kunnen leiden tot verlaagde CoQ10-niveaus in het lichaam.

In zijn zuivere vorm is co-enzym Q10 een geel-oranje kristallijn poeder, zonder geur of smaak. Voor de industriële productie ervan bestaan drie methoden: gistfermentatie, bacteriële fermentatie, en chemische synthese. Het resultaat van de eerste twee processen is een trans-isomeer, identiek aan de co-enzym Q10 die in menselijke en dierlijke cellen voorkomt. Co-enzym Q10 uit chemische synthese echter bevat daarnaast ook cis-isomeren, welke waarschijnlijk niet werkzaam zijn.

Tijdens de commerciële productie van co-enzym Q10 ontstaan kristallen, die de biologische beschikbaarheid verminderen. Verhitting doet de kristallen verdwijnen. Het smeltpunt van co-enzym Q10 is 48 graden Celsius. Tijdens het proces van afkoelen ontstaan echter in het algemeen nog grotere kristallen. Ook bepaalde oplosmiddelen kunnen de kristalvorming tegengaan.

Kaneka corporation is de grootste producent van co-enzym Q10 in de wereld met fabrieken in Japan en de Verenigde Staten, daarna volgen Nisshin Pharma, Asahikasei Pharma en Mitsubishi Gas Chemical (MGC).

Q10 wordt in de meeste Europese lidstaten, in de Verenigde Staten en in Australië als een voedingssupplement verkocht. Ook in Japan is het co-enzym sinds 2001 toegelaten als voedingssupplement. Daar wordt het reeds lang gebruikt als toevoeging aan voornamelijk dranken, onder andere door Coca-Cola. De eerste producten op Europese bodem vond men aanvankelijk voornamelijk bij zuivelbedrijven zoals Parmalat, Emmi en Ljubljanske Mlekarne (Slovenië). Co-enzym Q10 wordt daarnaast toegepast in cosmetica (o.a. huidverzorgende producten).

Er zijn meerdere referenties betreffende het effect van Q10 op bloeddruk bij mensen.[18] In een metastudie van klinische studies van Q10 bij hypertensie heeft een onderzoeksgroep onder leiding van Professor FL Rosenfeldt (van het Cardiac Surgical Research Unit, Alfred Hospital, Melbourne, in Australië) alle gepubliceerde studies van Q10 in hypertensie onderzocht. Daarnaast heeft de groep ook de algemene effectiviteit en consistentie van de therapeutische effecten en neveneffecten samengevat. De metastudie was uitgevoerd op 12 klinische studies (362 patiënten), bestaande uit 3 willekeurige, gecontroleerde proeven, één crossover studie en acht open label studies. De kwaliteit van de onderzochte studies laat dus te wensen over, en het aantal bij de onderzoeken betrokken personen is gering. De zeggingskracht van de meta-analyse is dus beperkt. De onderzoeksgroep concludeerde dat Q10 het potentieel heeft bij hypertensieve patiënten de systolische bloeddruk met 17 mm Hg en de diastolische bloeddruk met 10 mm Hg te verlagen zonder noemenswaardige neveneffecten.[19] Voorts is het zo dat Rosenfeldt eerst grotere vergelijkende studies wil afwachten, voordat hij Q10 als behandeling zou aanraden.[20]

Samenvattend: Q10, als aanvulling op de bestaande medicatie,[21] kan nuttig zijn bij de behandeling van hoge bloeddruk. Men dient voor dat men Q10 zou willen gebruiken, dit te overleggen met zijn arts.[20]

Het verlagen van de bloeddruk is overigens de enige medische toepassing van Q10 waarvoor voldoende wetenschappelijk bewijs voorhanden is. Bij aandoeningen als alzheimer, angina, (borst)kanker, cardiomyopathie, parodontitis, hartzwakte en hartfalen, hiv/aids, 'zwak zaad', migraine,[22] spierdystrofie, diabetes en Parkinson is er geen of geen eenduidig bewijs voor de werkzaamheid.

Het wordt daarom niet als zinnig beschouwd Q10 preventief (als supplement) te gebruiken of toe te voegen aan levensmiddelen.

Q10 kan ook vermoeidheid na inspanning bestrijden. Het bewijs hiervoor steunt op een enkel gerandomiseerd onderzoek met controlegroep op 17 vrijwilligers.[23]

Producenten van producten die zijn gebaseerd op Q10 of waaraan Q10 is toegevoegd stellen dat er sprake is van een aantal gezondheidsvoordelen. Een aantal risicogroepen (rokers, zware drinkers, lijders aan een aantal ziekten, ouderen) zou het risico van Q10-deficiëntie kunnen bestrijden door preventief Q10 te slikken. Verder zou het verouderingsproces op die wijze kunnen worden vertraagd en zou het risico op een aantal typen kanker worden verminderd.

Er is veel onderzoek gedaan naar de rol die Q10 speelt in het menselijk lichaam. Toch zijn de uitkomsten van al deze onderzoeken niet altijd met elkaar in overeenstemming, vooral waar het de zin van het innemen van Q10 betreft. Ook metastudies spreken elkaar tegen. Of het slikken van Q10-supplementen een bijdrage levert aan de gezondheid staat vooralsnog ter discussie. Veel onderzoek blijkt ook direct door de fabrikant gesponsord te zijn en wordt als weinig wetenschappelijk beschouwd.[24]

Volgens producent Pharma Nord zou Q10, mits voldoende gedoseerd, een preventieve werking hebben op het gebied van hart- en vaatziekten en kanker, het immuunsysteem versterken en tevens zorg dragen voor meer energie. Wetenschappelijk gezien zijn dergelijke claims twijfelachtig. In 2003 daagden de Keuringsraad Aanprijzing Gezondheidsproducten (KAG) en de Consumentenbond producent Pharma Nord voor de rechter omdat deze in zijn reclame-uitingen beweerde dat Q10 een remedie zou zijn voor parodontitis-patiënten.[25] Pharma Nord verloor die rechtszaak.[26][27][28][29]

Hoewel Q10 mogelijk nuttig kan zijn bij de behandeling van hoge bloeddruk, moeten gezondheidsclaims van fabrikanten en leveranciers kritisch worden bekeken. Op, waarschijnlijk, hoge bloeddruk na, is er geen aandoening waarvoor eenduidig bewijs bestaat dat Q10 een positief effect zou hebben. Een gebrek aan Q10 kan alleen in een laboratorium worden vastgesteld. Gezondheidsklachten waaraan een gebrek aan Q10 ten grondslag ligt zijn - zeker tot het 40ste levensjaar- uiterst zeldzaam. Q10 is niet in staat de negatieve effecten van een ongezonde levensstijl te compenseren of 'neutraliseren'. Gezien voorgaande zijn er vooralsnog onvoldoende aanwijzingen dat het zinvol is Q10 in de voeding aan te vullen.