Schelde (rivier)

De Schelde (Frans: Escaut) is een 350 kilometer lange rivier die ontspringt in de Franse gemeente Gouy in het noorden van Frankrijk en door België en het zuidwesten van Nederland naar de Noordzee stroomt. Haar eerste benaming was Scaldis, in een Romeinse tekst uit de 1e eeuw voor Chr[1]. Een andere naam was Scala. De grootste haven aan de Schelde is die van Antwerpen.

Schelde
Lengte350 km
Hoogte (bron)95 m
Debiet104 m³/s
Stroomgebied21 860 km²
Bron Gouy
Monding Noordzee
Stroomt door Frankrijk
 België
 Nederland
Aan de Durme
Portaal    Geografie
Scheldebron te Gouy
Schelde te Bléharies, kort na het binnenstromen in België
Schelde rond Ruien (Oost-Vlaanderen)
Satellietfoto van de Schelde bij Antwerpen
De Schelde bij Antwerpen, photochrom, ca. 1890-1900

Verloop

De bron ligt bij Gouy-Le-Câtelet op het Plateau van Saint-Quentin. Ze ligt op 49° 59' 12,95" noorderbreedte en 3° 15' 59,40" oosterlengte, op 97 m boven het zeeniveau. Het domein waarop de bron ligt was voor de helft in het bezit van de European Shipping Press Association, de Belgische vereniging van maritieme journalisten en publicisten. Deze droeg haar aandeel begin 2009 over aan het Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen. De andere helft van het domein is in handen van het gemeentebestuur van Gouy.

Het stroomgebied van de Schelde wordt ingedeeld in drie parten:

De Zeeschelde en de Westerschelde vormen samen een estuarium, waar het getij merkbaar is.

Oorspronkelijk verdeelde de Schelde zich bij Bath in twee takken, de Westerschelde, ook wel Honte[2] genoemd, en de Oosterschelde. Hiervan was de Oosterschelde aanvankelijk de voornaamste tak, maar de verbinding hiermee is verbroken toen Walcheren en Zuid-Beveland door de aanleg van de Sloedam en de Kreekrakdam ten behoeve van de spoorlijn Vlissingen-Roosendaal met het vasteland werden verbonden. De Oosterschelde was echter belangrijk voor de scheepvaart en daarom werden het Kanaal door Zuid-Beveland en later het Schelde-Rijnkanaal aangelegd, waardoor Antwerpen weer een snelle verbinding kon krijgen met de Nederlandse waterwegen.

Geschiedenis

Zoals veel rivieren tijdens de ijstijd liep de Schelde omstreeks 30.000 jaar geleden in noordoostelijke richting via het huidige Gent. Daar mondde de Rupel uit in de Schelde. Lange tijd werd gedacht dat zij vandaar samen naar het noordwesten stroomden, waar ze ter hoogte van de Doggersbank in zee stroomden. In werkelijkheid bogen ze samen met de Rijn en de Theems af naar het zuiden door het Nauw van Calais en vervolgens door de grotendeels droogliggende bodem van Het Kanaal. De zuidelijke Noordzee was in die tijd een droge vallei.

Ongeveer 15.000 jaar geleden, aan het einde van het Weichselien, trok het ijs zich terug en bleven er zandbanken en opgewaaide zandruggen achter. Dit was onder meer de zandrug van Zandig Vlaanderen, die ten zuiden van Brugge loopt en via het noorden van Gent naar het Land van Waas. Rivieren werden gedwongen andere wegen te zoeken naar zee. De Schelde volgde nog zijn eigen weg naar zee ter hoogte van Zeebrugge, maar de Rupel boog ten zuiden van Antwerpen af naar het noorden en stroomde langs het huidige Antwerpen, Bergen op Zoom en Rotterdam, samen met de Rijn naar de zee.

Zo'n 8.000 jaar geleden dwongen zandafzettingen in het gebied tussen Gent en Zeebrugge de Schelde een richting te zoeken naar het oosten. Hier stroomde de Schelde in de vroegere bedding van de Rupel naar zee. Ongeveer 5.000 jaar geleden steeg de zeespiegel en drong de zee zover landinwaarts dat deze ter hoogte van Bergen op Zoom doorbrak naar de Schelde. Zo werd de Oosterschelde gevormd. De Westerschelde was toen nog een smalle inham, de Sincfal, die in de loop van de eeuwen steeds verder landinwaarts kwam. In de 10e eeuw brak hier het laatste stukje door, via de Honte naar de Schelde, en vormde op dat moment de Westerschelde.

Voor het huidige stroomgebied, zie stroomgebied van de Schelde.

Haar eerste opgeschreven benaming was Scaldis, in een Romeinse tekst uit de 1e eeuw voor Chr. De betekenis is onzeker, en kan afkomstig zijn van een Germaanse grondvorm skaldu, dat hier ondiep water betekent (zie andere afgeleiden zoals schaal, scheel (deksel), schelvis).

Zijrivieren

– Zie ook Stroomgebied van de Schelde –

In Spiere monden de Grote Spiere (Espierre) en het Spierekanaal in de Schelde uit. In Henegouwen voegen de Hene en de Ronne en in Oost-Vlaanderen de Zwalm zich bij de Schelde. Daarna stroomt de Schelde richting Gent waar ze – zoals de Leie - uitkomt in de Ringvaart rond Gent. De volgende grote bijrivieren zijn de Dender bij Dendermonde, de Durme nabij Tielrode en de Rupel bij Rupelmonde. In Antwerpen komen de Schijn en het Albertkanaal bij de Schelde. Ook de haven van Antwerpen staat via verschillende sluizen in verbinding met de Schelde.

Sluizen

Er liggen verschillende sluizen langs de loop van de Schelde. Van bron tot monding:

  • Doornik
  • Spiere
  • Kerkhove
  • Oudenaarde
  • Asper
  • Gentbrugge
  • Merelbeke (eigenlijk ringvaart)

Veerdiensten

Er zijn enkele veerverbindingen tussen beide Scheldeoevers, alle bedoeld voor voetgangers en (brom)fietsers:

  • Schellebelle - Uitbergen
  • Appels - Berlare
  • Baasrode - Moerzeke
  • Mariekerke - Moerzeke - Sint-Amands
  • Driegoten - Weert
  • Rupelmonde - Wintam
  • Bazel-Hemiksem
  • Kruibeke-Hoboken
  • Breskens-Vlissingen

Culturele geschiedenis
De Scheldevallei bij Merelbeke in 1777 op de kaart van Joseph de Ferraris
Andreas Bernardus de Quertenmont, Ontwerp voor een ovalen plaat met de stroomgod Scaldis, Museum Plantin-Moretus (bruikleen Erfgoedfonds, Koning Boudewijnstichting)

De Schelde is al zeer lang van grote commerciële en strategische betekenis. De Romeinen hadden al belangstelling voor het Scheldegebied, ondanks het koude en natte weer en de vele overstromingen. De reden van hun belangstelling was de verbinding per schip naar Britannia. Op Walcheren stond een tempel waar hun scheepslui graag de hulp en bescherming van de godin Nehalennia gingen inroepen voor zij via de Roompot, mogelijk een verbastering van Romanus Portus (Haven van de Romeinen) uitzeilden. Eerst was het gebied stevig in Romeinse handen. De grens lag zo'n 100 km naar het noorden aan de Rijn.

Omstreeks 260 begonnen echter invallen van de Franken een bedreiging te vormen. Rond 290 was het gebied in hun handen en belaagden zij de Romeinse scheepvaart met piraterij. Er volgde nog een aantal veldtochten tegen hen, onder keizer Constantijn bijvoorbeeld. Ook keizer Julianus probeerde hen te onderwerpen, maar gaf hun uiteindelijk (355) maar heel het huidige Vlaanderen en Nederland onder de rivieren in bezit onder voorwaarde dat ze bondgenoten zouden worden. Later werd dit gebied de kern van waaruit zij Gallië zouden veroveren, beginnend met koning Clovis. Van hem is bekend dat hij op de rivier ging zeilen.

Verdeling van het Frankische Rijk bij het Verdrag van Verdun (843):

 Karel de Kale (West-Francië)

 Lotharius I (Midden-Francië)

 Lodewijk de Duitser (Oost-Francië)

De Vikingen gebruikten in de 9e eeuw de Schelde als toegangspoort tot de Lage Landen en na de delingen van het Karolingische Rijk in 843 en 872 werd de rivier de grens tussen het Oost- en het Westrijk. Nochtans verwierven de Vlaamse graven Ename aan de overzijde van de Schelde, een dorp dat goed op weg was in plaats van het nabije Oudenaarde uit te groeien tot een stad. De vijandigheden tussen beide rijken werden geaccentueerd door de verwoesting in 1054. Toch zou de rivier in theorie tot 1528 de grens tussen het Franse Koninkrijk en het Heilige Roomse Rijk blijven.

In het begin van de 14e eeuw bestond de Scheldemonding nog uit tientallen eilanden en inhammen. Boekhoute, Sluis en Aardenburg waren toen kleine havens van het graafschap Vlaanderen. Net als dit graafschap werd het Scheldegebied (vooral Gent en Antwerpen) later een van de economisch belangrijkste gebieden in Europa vanwege de handel.

Na de Val van Antwerpen, op 17 augustus 1585, eindigde de economische bloei en werd de rivier 'gesloten' voor doorgaande zeevaart. Het feit dat Staats-Vlaanderen in Noordelijke handen viel was daarbij van grote strategische betekenis. Pas in 1792 ging de Schelde weer 'open', tot de onafhankelijkheid van België in 1830. Na de pacificatie tussen België en Nederland in 1839 werd er uiteindelijk een Scheldeverdrag tussen Nederland en België gesloten waarin werd bepaald dat dat zo zou blijven.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de strategische betekenis van de rivier nog eens zwaar onderlijnd. Er werd hevig gevochten om de controle van de monding van de rivier en Walcheren werd middels een geallieerd bombardement onder water gezet om de Duitse troepen bij de Scheldemonding te verdrijven.

Milieu

Eind jaren '60, begin '70 jaren vroegen in Europa en de Verenigde Staten kleine voortrekkersgroepen aandacht voor "het milieu". Ongebreidelde industrialisatie, intensieve veeteelt en toegenomen autogebruik hadden geleid tot een forse daling van de kwaliteit van lucht, (zee)water en - op veel plaatsen - van de bodem. In productieketens en vervoersplannen had men hiervoor te weinig oog gehad.

Vanuit een toenemende bezorgdheid over de watervervuiling van de Schelde werd in 1987 in het Nederlandse Breskens de actiegroep Redt de Schelde opgericht. Deze groep overhandigde 20.000 handtekeningen aan de verantwoordelijke ministers in Nederland en België om erop aan te dringen dat de overheid stappen zou ondernemen om de waterkwaliteit van de Schelde te verbeteren. Ook organiseerde deze groep in 1989 een voettocht van de monding naar de bron om aandacht te vragen voor de dramatische toestand waarin de Schelde verkeerde. ‘Redt de Schelde’ vond allengs meer medestanders in het streven naar een schonere Schelde. Een jaar later werd aan de monding van de Schelde in Breskens het beeld Wachters van de Schelde onthuld van priester-kunstenaar Omer Gielliet. Een bronzen replica van het beeld werd aangeboden aan alle gemeenten langs de Schelde. Wie het beeld aanvaardde, verbond zich er toe te ijveren voor een schonere Schelde en kreeg de titel ‘Wachter’. Tot nu toe zijn er negen ‘Wachters’: Antwerpen, Beveren, Bornem, Buggenhout, Dendermonde, Kruibeke, Sint-Amands, Temse en het Zeeuws-Vlaamse Oostburg. Met de ramp in Tsjernobyl in 1986 nog vers in het geheugen werd ook het plaatsje Doel aangedaan, waar een kernenergiecentrale staat.

Milieu-incidenten
  • Op 9 april 2020 vond een incident plaats bij suikerraffinaderij Tereos in het Franse Escaudœuvres, waarbij een dambreuk ervoor zorgde dat ongeveer 100.000 m³ verontreinigd water in de Schelde terechtkwam. De breuk deed zich voor in de dam rond een bezinkselbassin waarin zich water bevond dat verontreinigd was met bietenpulp. Bij het natuurlijk afbraakproces van deze organische materie werd massaal opgeloste zuurstof aan het rivierwater onttrokken, waardoor stroomafwaarts een grootschalige vissterfte veroorzaakt werd.[3] De Waalse minister van Leefmilieu Céline Tellier sprak van een "ecologische catastrofe".[4] De bevoegde Belgische overheden en hulpdiensten probeerden de gevolgen te beperken door onder andere beluchters te installeren op de kritieke punten, nog levende vis te vangen en naar veilige waters te brengen en het oppompen van Scheldewater naar andere kanalen stop te zetten. Ook werden onder andere de kanalen van de Gentse binnenstad afgesloten voor het verontreinigde water, met de bedoeling de vervuiling via het kanaal Gent-Terneuzen af te leiden naar de Westerschelde.[5][6] Door de maatregelen konden al te ernstige gevolgen in Vlaanderen vermeden worden, maar het visbestand in Frankrijk en Wallonië ging quasi volledig verloren. Men schatte dat het in Frankrijk en Wallonië 10 tot 15 jaar zou duren eer het visbestand weer hersteld zou zijn.[7]

Dorpen en gemeenten langs de Schelde

In Frankrijk

Gouy-Le-Câtelet, Vendhuile, Ossu, Honnecourt-sur-Escaut, Banteux, Bantouzelle, Les Rues-des-Vignes, Crèvecœur-sur-l'Escaut, Masnières, Marcoing, Noyelles-sur-Escaut, Cantaing-sur-Escaut, Proville, Fontaine-Notre-Dame, Cambrai, Neuville-Saint-Rémy, Ramillies, Escaudoeuvres, Eswars, Thun-l'Évêque, Thun-Saint-Martin, Iwuy, Estrun, Hordain, Bouchain, Neuville-sur-Escaut, Lourches, Douchy-les-Mines, Denain, Wavrechain-sous-Denain, Haulchin, Rouvignies, Prouvy, Thiant, Maing, Trith-Saint-Léger, Valenciennes, Anzin, Saint-Saulve, Bruay-sur-l'Escaut, Onnaing, Escautpont, Fresnes-sur-Escaut, Condé-sur-l'Escaut, Vieux-Condé, Odomez, Hergnies, Bruille-Saint-Amand, Château-l’Abbaye, Flines-lez-Mortagne, Mortagne-du-Nord, Maulde

In België

In Wallonië

Bléharies, Hollain, Bruyelle, Antoing, Doornik (Calonne, Chercq, Doornik), Pont à Chin, Pecq (Esquelmes, La Garenne, Pecq, Warcoing), Celles (Marais-de-Pottes), Mont-de-l'Enclus

In Vlaanderen

Spiere, Helkijn, Bossuit, Outrijve, Avelgem, Waarmaarde, Kerkhove, Kluisbergen, Wortegem-Petegem Elsegem, Petegem, Oudenaarde, Welden, Melden, Heurne, Eine, Zwalm, Zingem, Dikkelvenne, Asper, Gavere, Vurste, Semmerzake, Eke, Merelbeke, Zevergem, Zwijnaarde, Gent, Destelbergen, Melle, Wetteren, Wichelen, Berlare, Zele, Dendermonde, Grembergen, Moerzeke, Baasrode, Buggenhout, Sint-Amands, Mariekerke, Hamme, Branst, Tielrode, Weert, Bornem, Hingene, Wintam, Temse, Steendorp, Bazel, Rupelmonde, Kruibeke, Burcht, Schelle, Hemiksem, Hoboken, Antwerpen, Zwijndrecht, Kallo, Doel, Lillo

In Nederland

Aan de Westerschelde

Woensdrecht, Borsele, Kapelle, Reimerswaal, Sluis, Terneuzen, Breskens, Vlissingen, Zoutelande

Aan de Oosterschelde

Bergen op Zoom, Reimerswaal, Kapelle, Goes, Middelburg, Noord-Beveland, Schouwen-Duiveland, Tholen, Veere

Bruggen en tunnels langs de Schelde (stroomopwaarts tot de Ringvaart Gent)

Westerscheldetunnel (weg) · Antigoontunnel (spoor) · Liefkenshoektunnel (weg) · Oosterweeltunnel (Lange Wapperbrug†) (weg) · Waaslandtunnel (weg) · Brabotunnel (metro) · Sint-Annatunnel (voetgangers/fietsers) · Kennedytunnel (weg + spoor) · Temsebrug (weg + spoor) · Vlassenbroekbrug (weg) · Dendermondebrug (weg + spoor) · Schoonaardebrug (weg) · Uitbergenbrug (weg) · voetbrug Wetteren · Wetterenbrug (weg) · Mellebrug (weg)

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.