Sik (locomotor)

Doordat stoomlocomotieven alleen aanwezig waren op grotere stations, was het lastig om op kleinere stations rangeerbewegingen uit te voeren. Er was hier wel behoefte aan, maar het was economisch onverantwoord. Hiervoor was een locomotor beter geschikt. Ook was deze gemakkelijker te bedienen, waarop dan een goedkopere rangeerder kon worden ingezet. Verder werden de locomotoren ook gebruikt om goederenwagens op kleinere stations op te halen of af te geven. Deze werden dan op een groter station in de doorgaande goederentreinen opgenomen.

Rangeren ging met deze locomotoren wegens hun geringe trek- en vooral remkracht niet snel, het trekken of duwen van meer dan zes beladen goederenwagons werd al snel problematisch. Vroeger werd de Sik ook wel gebruikt als hulpje van een grote rangeerloc op een groter rangeerterrein. De taak van de Sik was om de groepen gerangeerde wagons samen te drukken, zodat ze gekoppeld konden worden. De locomotor had geen luchtdrukremmen, en aanvankelijk hadden ze een automatische koppeling. Ook was het mogelijk om de locomotor vanaf de treeplanken aan de zijkanten te bedienen. De locomotoren werden aangedreven met een dieselelektrische krachtbron. De locomotoren gingen buiten dienst met een driecilinder 'Stork Ricardo' viertaktmotor. Deze dreef een generator aan, die de elektromotoren voedde. Heel bijzonder aan deze locomotor was dat er geen speciaal koelmiddel (water met antivries) werd gebruikt maar dat de dieselbrandstof zelf als koelmiddel diende. Dit leverde een automatische "laag koelmiddel niveau - beveiliging" op (geen koelmiddel = geen brandstof = motor stopt) en werd dus verder niet bewaakt.

Omdat er geen compressor nodig was, moest ook een oplossing worden gevonden voor de fluit/toeter. Daar elektrische toeters niet zo luid kunnen zijn moest er luchtdruk gebruikt worden. Omdat alleen de uitlaat genoeg luchtdruk opbrengt, werd er gekozen om een hulpstuk op de uitlaat te plaatsen. Door aan het koord te trekken, werd het hulpstuk in de uitlaatluchtstroom geplaatst en klonk een trillende fluit al naargelang het toerental van de motor.

De remmen zijn vrij makkelijk te bedienen. De locomotor heeft een handrem, een valrem en een voetrem. De val- en voetrem zijn vanaf buiten makkelijk te bedienen. De voetrem is een traphendel die de remblokken tegen de wielen aandrukt. De handrem doet hetzelfde, alleen met een draaihendel vanuit de cabine. De valrem is een verticaal draaiende hendel die door zijn gewicht aan de hendel helpt remkracht uit te oefenen en de locomotor stil te laten staan wanneer de bediener afstapt. Ook is hiermee de remkracht preciezer te bepalen. In alle gevallen wordt het remwerk volledig mechanisch aangedreven.

De valrem moest natuurlijk worden vastgezet indien de locomotor in een trein als wagen werd getransporteerd ('in opzending'). Dit gebeurde door middel van een schroef en moer. Indien hij niet was vastgezet kon de valrem naar voren vallen als de trein remde, en zo een ongewilde remwerking uitoefenen. Zodra de locomotor dan uit de trein werd gehaald, moesten de schroef en moer verwijderd worden, anders werkt de valrem niet. Veel locomotoren zijn slachtoffer van oploopbotsingen geworden, doordat de rangeerder vergeten had de schroef en moer te verwijderen en er dus onvoldoende remvermogen beschikbaar was.

Als werkpaard was de locomotor zeer gewaardeerd in de lichte rangeerdienst op kleinere stations of emplacementen, een taak die zij goed aankon.

De locomotor werd alleen bediend door rangeerder of personeel van "Weg en Werken", maar bijna nooit door machinisten.

Serie 103-152

Locomotor NS 137 in het Spoorwegmuseum.

Mediabestanden

Omdat men tevreden was over de 102 werd een serie van 17 stuks besteld bij Berliner Maschinebau A.G. in Berlijn. Deze 17 werden in 1930 gebouwd. Een jaar later werden nogmaals 11 stuks gebouwd, ditmaal door Werkspoor in Amsterdam. In 1932 bouwde deze onderneming nogmaals 22 locomotoren, die een sterkere motor hadden. Na de instroom van de nieuwere locomotoren uit de 200- en 300-serie werden deze locomotoren minder gebruikt. Ze werden de laatste jaren vooral gebruikt voor seizoensgebonden rangeerwerk, zoals het verplaatsen van bietenwagens. In 1948 ging de laatste buiten dienst.

Locomotor NS 288 bij de Stoomtram Hoorn-Medemblik, te Twisk; 29 september 2013.

Van de serie 103-152 zijn er zes in min-of-meer oorspronkelijke staat bewaard gebleven bij museumorganisaties in Nederland. Dit betreft de 103 (NSM), 116 (VSM), 122 (SGB), 125 (MBS), 137 (NSM), 145 (MBS). Voorts is er de omgebouwde smalspoor-oersik M 1651 bij de RTM. De restauratie van de 122 is in 2014 afgerond en deze is sindsdien rijvaardig te Goes.

Volgens een overzicht van de Stichting De Locomotor zijn er van de 52 locomotoren van de serie 100 er 10 bewaard gebleven. Van de 169 locomotoren van de serie 200 zijn er circa 89 bewaard gebleven en 80 verdwenen of gesloopt.[1] Een locomotor, de 207, 354, 272 of 364, ging halverwege de jaren zeventig naar Bodio in Zwitserland.[2]

• 53 locomotoren → musea / stichtingen
• 22 locomotoren → monumenten.
• 9 locomotoren → bedrijven
• 5 locomotoren → particulieren
• 80 locomotoren → verdwenen / gesloopt

• 
  Sik 347 in Rotterdams Havenmuseum
• 
  Locomotor NS 303
• 
  Sik 347 bij Transit Oost te Winterswijk. Er achter treinstel NS 186 (Plan X); 20 juni 2017.
• 
  Sik 285 is sinds 2007 in bruikleen bij het Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem. Links een Rotterdamse tram; 4 mei 2014.
• 
  Niet meer rijvaardige Sik bij Nationaal Smalspoormuseum
• 
  Locomotor 232 met treinstel Plan V, bestaande uit de ABk 852 en de Bk 916
• 
  Locomotor 204 op 15 juni 2005 te Stadskanaal met afgenomen schoorsteen.
• 
  Locomotor 204 rangeert met diverse goederenwagens te Stadskanaal; 17 mei 2012
• 
  Locomotor 311 in originele groene kleurstelling met ouderwetse lantaarns.
• 
  Locomotor NS 311 in het Spoorwegmuseum.
• 
  Locomotor NS 345 in het Spoorwegmuseum.
• 
  Locomotor NS 362 (Kraansik) in het Spoorwegmuseum.
• 
  Locomotor NS 210 (met houtgasgenerator) in het Spoorwegmuseum.
• 
  Locomotor NS 218 bij de Veluwsche Stoomtrein Maatschappij.
• 
  Locomotor NS 225 bij de Veluwsche Stoomtrein Maatschappij.
• 
  Locomotor NS 301 bij de Veluwsche Stoomtrein Maatschappij.
• 
  Locomotor NS 301 te Woudenberg.

• Stichting De Locomotor