Scheemderzwaag (buurtschap)
Scheemderzwaag is een buurtschap aan de weg van Scheemda naar Noordbroek in de gemeente Oldambt in de Nederlandse provincie Groningen. Tot 1 januari 2010 behoorde het tot de gemeente Scheemda. De buurtschap telt circa 125 inwoners.
Buurt in Nederland  | |||
  | |||
| Situering | |||
| Provincie |  | ||
| Gemeente |  | ||
| Coördinaten | 53° 11′ NB, 6° 57′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Inwoners (2010) | 125 | ||
| Woonplaats (BAG) | Scheemda | ||
| |||
De buurt ligt ingeklemd tussen de A7 en het Winschoterdiep, direct ten westen van Scheemda. Bij Scheemderzwaag komen het Meedenerdiep en het Opdiep samen en gaan dan over in het Termunterzijldiep.
De naam Zwaag verwijst naar 'lage weilanden'. Rond 1400 was al sprake van de rivierdijken langs de Munter Ae bij Eexta al omme in de Swaghe. Vlak bij Scheemderzwaag lag het middeleeuwse dorp Scheemda, waarvan de het kerkhof in 1988 en 1989 werden opgegraven tijdens de aanleg van de A7. Op het terrein werden bij de opgraving resten van twee kerken en een toren aangetroffen. De eerste kerk dateert waarschijnlijk van het begin van de dertiende eeuw en is ruim vijftig jaar in gebruik geweest. Ten gevolge van de uitbreiding van de Dollard werd het dorp Scheemda na de Cosmas- en Damianusvloed (1509) ongeveer anderhalve kilometer naar het zuiden verplaatst, op dezelfde opstrekkende heerd.
De huidige buurtschap Scheemderzwaag is ontstaan uit het eiland Lutke Swaech, dat hier op de kwelders in de Dollard lag. Een deel van het eiland was eigendom van de kerk van Eexta. Vermoedelijk was het bewoond; onder de huidige boerderij aan de Scheemderzwaag 13 zijn bovendien de restanten van deftige boerderij uit de 17e eeuw gevonden.
Nadat het omliggende polderland in 1597 werd bedijkt, ontstond een langgerekte buurtschap met minstens zeven boerderijen. Het pad langs de boerderijen volgde vermoedelijk een middeleeuwse ontginningslijn. Nog enkele boerderijen stonden langs de Oude Dijksterweg. De meeste boerderijen werden omstreeks 1800 verplaatst naar de oevers van het Termunterzijldiep. Het huidige buurtje aan het Zijldiep ontstond rond twee poldermolens uit 1799, een boerderijtje dat bij de buitenplaats 'Vredenhoven' hoorde, de herenboerderij 'De Muinckheerd', een steenfabriek langs het Zijldiep uit 1802, en een oliemolen langs het Opdiep, gebouwd in 1803. Bij de steenfabriek verrees een herberg die bekend stond onder de naam 'Elseneur'. Omstreeks 1840 werden de eerste landarbeidershuizen langs de Zwaagsterweg gebouwd. Scheemderzwaag sluit aan bij de buurtschap Eexterzwaag, die eveneens uit een of meer boerderijen bestond.
Delen van Scheemderzwaag zijn afgegraven ten behoeve van de baksteenfabricage; de steenfabriek sloot in 1971 zijn poorten. Op dit terrein werd het nieuwe ziekenhuis van de Ommelander Ziekenhuis Groep gebouwd, dat in 2018 zijn poorten opende.
Ten westen van het dorp lag het waterschap Scheemderzwaag.
De buurtschap Scheemderzwaag moet niet verward worden met de Grote Swaech of Lange Zwaag, een voormalig gehuchtje bij Wagenborgen dat tot begin 19e eeuw onder het kerspel Scheemda viel. Hier loopt tevens de Zwaagweg ('t Waar). Bij Woldendorp lag een dorp Zwaag dat in de Dollard is verdronken; hieraan herinnert de buurtschap Zwaagweg.
Bron
- J. Molema, Het 'Ol kerkhof' te Scheemda in: Groninger Kerken 6, 1989, p. 130-134.