Nieuw-Scheemda
Nieuw-Scheemda, vroeger Scheemderhamrik (Gronings: Scheemterhammerk of Nij Scheemte) is een dorp in de gemeente Oldambt in de Nederlandse provincie Groningen. Het ligt ten noorden van Scheemda en Scheemderzwaag, in het noorden van de gemeente en in het hart van het klei-Oldambt. Het telt volgens gegevens van het CBS 340 inwoners (2019). Nieuw-Scheemda en 't Waar (met 95 inwoners) vormen een tweelingdorp.
Plaats in Nederland  | |||
  | |||
| Situering | |||
| Provincie |  | ||
| Gemeente |  | ||
| Coördinaten | 53° 13′ NB, 6° 57′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Inwoners (BAG, 2019) | 340[1] | ||
| Overig | |||
| Woonplaatscode | 1894 | ||
Foto's | |||
 | |||
| |||
Geschiedenis
Het huidige Nieuw-Scheemda is ontstaan als dijkdorp na de inpoldering van een deel van de Dollard aan het einde van de zestiende eeuw. Oorspronkelijk werd de nieuwe nederzetting aangeduid als Scheemderhamrik, ofwel de 'weidegronden in het buitengebied van Scheemda'. Sinds het begin van de 17e eeuw had het dorp een eigen school.
De hervormde kerk van Nieuw-Scheemda uit 1661 heeft een kerkorgel uit 1698. Het is het enige bewaarde voorbeeld uit een serie van vijftig en geldt als het kleinste Arp Schnitger-orgel ter wereld. Het werd in 1802 door Heinrich Hermann Freytag verbouwd. De Hervormde Gemeente fuseerde in 1982 met Eexta (Scheemda); het gebouw werd overgedragen aan de Stichting Oude Groninger Kerken.
Het kerspel Nieuw-Scheemda had in de 18e en 19e eeuw vier buurtgilden: het Westerse gilde (in het Westeind), het Kerkhorner-, Diepswalster en Waarster gilde. Tot de Kerkhorn werden ook de buurtjes Worsthorn en Molenhorn gerekend, die tegenwoordig onder 't Waar vallen. In het Westeind ligt het buurtje Boneschans, vermoedelijk een restant van een militaire versterking uit de Tachtigjarige Oorlog.
De doopsgezinde vermaning uit 1840 (met een voorganger uit 1705) is omstreeks 1921 afgebroken. De hervormde evangelisatie 'Eltheto' uit 1910 sloot in 1947 zijn deuren; het gebouw werd in 2017 gesloopt.
Nieuw-Scheemda lag vanaf 1911 aan de spoorlijn Zuidbroek - Delfzijl, waarbij het dorp een stopplaats deelde met 't Waar, met stopplaats Nieuw Scheemda-'t Waar. De stopplaats is in 1934 gesloten en later is ook de spoorlijn opgebroken.
Nieuw-Scheemda en 't Waar hadden in de eerste helft van de 20e eeuw meer dan 1000 inwoners, maar het bevolkingsaantal is sindsdien sterk teruggelopen. De Openbare Basisschool 'Meester Sportel' sloot in 2012 zijn deuren, nadat de openbare school te 't Waar al in 1934 werd gesloten.
Monumenten
In de nabijheid van Nieuw-Scheemda zijn drie poldermolens te vinden; twee grote poldermolens, De Dellen en de Westerse Molen, en een tjasker.
Geboren in Nieuw-Scheemda
- Wiert J. Eelssema (1902-1970), schrijver
- Johan Geertsema (1693-1758), burgemeester van Groningen
- Jaap Klok (1893-1984), politicus en burgemeester 't Bildt
- Jur T. Mellema (1923-2017), landbouwer, lid Tweede Kamer en fractievoorzitter CHU, voorzitter productschap
- Sieto R. Mellema (1929-2012), burgemeester Stedum, ruiter en parcoursbouwer
- Lodewijk Hendrik Siertsema (1786-1840), burgemeester Midwolda
- Phoebus Hitzerus Themmen, 3 mei 1757, arts die zich na zijn studie vestigde in Amsterdam en als eerste in die stad een koepokinenting toepaste. Ook als dichter is hij bekend geworden. Tussen 1793 en 1804 verschenen drie delen Fabelen en Vertelsels. Themmen overleed op 15 oktober 1830 in Amsterdam.
Trivia
In Nieuw-Scheemda bevindt zich het Swieneparradies, een bezoekerscentrum met een overzicht van alles wat met varkens te maken heeft. Het biedt de gelegenheid aan kunstenaars om inspiratie op te doen. Het centrum organiseert met enige regelmaat exposities van de resultaten.
Literatuur
- G. Cazemier, O.S. Knottnerus, B. Koning, R. Mantingh en K. Nieland, Tussen 't Zieldaip en 't Grootmoar. Vier eeuwen leven en werken in Nieuw-Scheemda en 't Waar, Nieuw-Scheemda 1985
- R. Georgius en L.A. H. de Smet, Honderd jaar Landbouwvereniging "Nieuwolda-Nieuw-Scheemda", 1860-1960, Meppel 1960 (met latere aanvullingen)
- B.A. Koning, Lange Jan. Een Groninger roman, Haarlem 1972, herdr. Groningen z.j. (in twee delen)
Externe link
 |
Zie de categorie Nieuw-Scheemda van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |
| Beluister | (info) |
- Tabel: Bevolking; maandcijfers per gemeente en overige regionale indelingen, 4 oktober 2019, Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen