Dantumadeel
Dantumadeel (
Gemeente in Nederland | |||||
| |||||
Situering | |||||
Provincie | Friesland | ||||
Coördinaten | 53° 17′ NB, 5° 59′ OL | ||||
Algemeen | |||||
Oppervlakte | 87,53 km² | ||||
- land | 84,66 km² | ||||
- water | 2,87 km² | ||||
Inwoners (1 januari 2019) | 18.923? (224 inw./km²) | ||||
Bestuurscentrum | Damwoude | ||||
Belangrijke verkeersaders | N361 N356 N910, spoorlijn Groningen-Leeuwarden | ||||
Station(s) | De Westereen & Feanwâlden | ||||
Politiek | |||||
Burgemeester (lijst) | Klaas Agricola | ||||
Zetels Gemeenteraad CDA Gemeentebelangen Soc Links ChristenUnie FNP SGP VVD | 17 5 3 3 3 1 1 1 | ||||
Economie | |||||
Gemiddeld inkomen (2012) | € 31.500 per huishouden | ||||
Gem. WOZ-waarde (2014) | € 168.000 | ||||
WW-uitkeringen (2014) | 53 per 1000 inw. | ||||
Overig | |||||
Postcode(s) | 9100-9114, 9269-9272, 9067 | ||||
Netnummer(s) | 0511, 058, 0519 | ||||
CBS-code | 1891 | ||||
CBS-wijkindeling | zie wijken en buurten | ||||
Website | dantumadiel.frl | ||||
Bevolkingspiramide (2008) | |||||
|
Kernen
De gemeente telt 11 officiële kernen. Sinds 1 januari 2009 zijn de Friese namen de officiële. Ook de gemeentenaam werd op die datum officieel gewijzigd in 'Dantumadiel'. Waar voorheen op de plaats- en straatnaamborden zowel de Friese als de Nederlandse namen werden vermeld, worden sindsdien alleen nog de officiële Friese namen vermeld.
Dorpen
Aantal inwoners per woonkern op 4 oktober 2019:
Nederlandse naam | Officiële (Friese) naam | Inwoners |
Damwoude | Damwâld | 5.605 |
De Westereen* | De Westereen | 5.020 |
Veenwouden** | Feanwâlden | 3.560 |
Broeksterwoude | Broeksterwâld | 1.200 |
Rinsumageest | Rinsumageast | 1.140 |
Wouterswoude | Wâlterswâld | 980 |
Driesum | Driezum | 975 |
De Valom | De Falom | 250 |
Roodkerk | Readtsjerk | 185 |
Sijbrandahuis | Sibrandahûs | 40 |
(*)De Westereen is van oorsprong de vorm in het lokale dialect. Tegenwoordig gebruikt men deze vorm ook in het Standaardfries en het Nederlands (in plaats van De Westerein en Zwaagwesteinde).
(**) Inclusief (het tot Dantumadeel behorende deel van) Veenwoudsterwal (Feanwâldsterwâl) (het andere deel valt onder Tietjerksteradeel)
Bron: CBS
Buurtschappen
Naast deze dorpen bevinden zich in de gemeente de volgende buurtschappen:
Geschiedenis
Dantumadeel wordt voor het eerst genoemd in een oorkonde uit 1242. In die tijd was Dantumadeel, of Donthmadeil, zoals het toen bekendstond, een deel van het district Winninghe, het noordelijke gedeelte van Oostergo. De toenmalige Grietenij Dantumadeel werd bestuurd door een grietman die in Rinsumageest en Dantumawoude zetelde. Tot 1881 was Rinsumageest de hoofdplaats van Dantumadeel.
Friesland is in de loop der eeuwen verschillende malen toneel geweest van strijd om de macht. Aan het einde van de 15e eeuw, begin 16e eeuw woedde er een strijd tussen de Schieringers en Vetkopers. Dantumadeel kwam voor korte tijd onder het gezag van Albert III van Saksen. Deze stelde een baljuw aan in Dokkum die tevens Dantumadeel bestuurde. Deze situatie was van korte duur, dus de grietmannen keerden al snel weer terug. Later werd Friesland betrokken bij de strijd tussen hertog Karel van Gelre en de Bourgondische keizer Karel V. In 1515 was er namens beide heersers een grietman gezeteld in Dantumadeel.
Pas bij de gemeentewet van 1851 werden de grietenijen afgeschaft en werden zgn. gemeenten. Deze werden afzonderlijk bestuurd door een burgemeester.
In de loop der tijd is het gebied van Dantumadeel verschillende malen aangepast. Al in 1350 scheidde gebied rond Kollum, Oostbroekland, zich af en werd Kollumerland. Dokkum annexeerde verschillende malen gedeelten van Dantumadeel, zodat het kon uitbreiden. Bij de gemeentelijke herindeling, welke op 1 mei 1984 plaatsvond, gingen de plaatsen Birdaard en Janum over naar de gemeente Ferwerderadeel.
Bestuur en politiek
Het bestuur in de gemeente Dantumadeel ligt in handen van de gemeenteraad, het college van B&W en de burgemeester. Klaas Agricola is burgemeester van de gemeente, hij volgde in deze functie Arie Aalberts op. Het college van B&W wordt sinds 14 mei 2018 gevormd door een coalitie van Gemeentebelangen, Sociaal Links en ChristenUnie. Voor het eerst sinds 1918 en voor het eerst in 40 jaar maakt het CDA er geen deel van uit.[1]
De gemeenteraad van Dantumadeel bestaat uit 17 zetels. Hieronder staat de samenstelling van de gemeenteraad sinds 1931:
Gemeenteraadszetels | ||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Partij | 1931 | 1935 | 1939 | 1946 | 1949 | 1953 | 1958 | 1962 | 1966 | 1970 | 1974 | 1978 | 1982 | 1986 | 1990 | 1994 | 1998 | 2002 | 2006 | 2010 | 2014 | 2018 |
CDA | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 8 | 7 | 6 | 6 | 4 | 5 | 5 | 4 | 5 | 5 | 5 |
ARP | 6 | 5 | 6 | 7 | 6 | 6 | 6 | 6 | 5 | 6 | 5 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
CHU | 4 | 4 | 4 | 4 | 4 | 4 | 4 | 3 | 4 | 3 | 3 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
Gemeentebelangen Dantumadiel | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 3 |
Sociaal Links | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 3 |
ChristenUnie | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 3 | 3 | 2 | 2 | 3 | 3 |
FNP | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 0 | 1 | 0 | - | - | - | - | - | 2 | 2 | 1 | 2 | 1 |
SGP | 1 | 1 | 1 | 1 | 2 | 2 | 1 | 2 | 1 | 2 | 2 | 2 | 2 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 |
VVD | - | - | - | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | - | - | 1 |
LSP | 2 | 2 | 2 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
PvdA | - | - | - | 4 | 4 | 4 | 5 | 5 | 4 | 4 | 4 | 5 | 3 | 5 | 5 | 3 | 4 | 2 | 4 | 3 | 2 | - |
SDAP | 3 | 4 | 3 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
CDU | 1 | 1 | 1 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
Dantumadiel'82* | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 2 | 2 | 2 | 6 | 3 | 3 | 4 | 3 | 2 | - |
Lagere Lasten D'diel* | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 0 | 2 | 2 | - |
RPF/GPV | - | - | - | - | - | - | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 2 | - | - | - | - | - | - |
BP | - | - | - | - | - | - | - | - | 2 | 0 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
Totaal | Totaal | Totaal | Totaal | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 |
(*) In 2018 deden Dantumadiel'82 (D82) en Lagere Lasten Dantumadiel (LLD) onder de naam Gemeentebelangen Dantumadiel gezamenlijk mee aan de verkiezingen
Samenwerking
De ambtelijke organisatie van de gemeente is per 1 januari 2017 ambtelijk gefuseerd met drie andere gemeenten in Noordoost-Friesland: Dongeradeel, Ferwerderadeel en Kollumerland.
Op 29 maart 2016 besloot de raad als enige van de vier af te zien van een bestuurlijke fusie per 2019.
Cultuur
Monumenten
In de gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten en oorlogsmonumenten, zie:
Kunst in de openbare ruimte
In de gemeente zijn diverse gebouwen, beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte, zie:
Kerk en geloof
De dorpen Driezum en Wouterswoude staan bekend als een reformatorische enclave in Friesland.
Vanouds was Dantumadeel een bolwerk van de Gereformeerde Kerk en de Anti-Revolutionaire Partij (in 1980 opgegaan in het CDA). Sinds de jaren zeventig is met name de positie van de Christelijke Gereformeerde Kerken sterk gegroeid. De zondagsrust wordt sterk in acht genomen.
Dantumadeel wordt soms gerekend tot de Bijbelgordel. Een groot gedeelte van de bevolking is christelijk, waaronder bevindelijk gereformeerden. Er zijn daarom ook veel kerken:
Bekende Nederlanders uit Dantumadeel
- Sipke Jan Bousema (1976), televisiepresentator
- Tineke Huizinga (1960), politica, oud-staatssecretaris
- Piet Jongeling (1909-1985), journalist, verzetsstrijder, politicus en kinderboekenschrijver
- Theun de Vries (1907-2005), schrijver
- Syb van der Ploeg (1966), musicus en componist
- Tsead Bruinja (1974), dichter
- Ype Poortinga (1910-1985), schrijver
- Theo Pijper (1980), grasbaanracer
- Worp van Thabor (14??-1538), schrijver
- Klaas van der Woude (1954), componist/dirigent
- Syds Tjaerda (14??-1546), edelman/grietman
- Fokke Sierksma (1917-1977), theoloog
- Maurits Pico Diederik van Sytzama (1789-1848) politicus en bestuurder
- Jannes van der Wal (1956-1996), dammer
- Meindert Koolstra (1917-1944), geheim agent
- Jack Kooistra (1930), nazi-jager
- Johan Zuidema (1948), voormalig profvoetballer
- Frans Zwaagstra (1966), bekendheid van het tv-programma Man Bijt Hond
Bronnen, noten en/of referenties |
Zie de categorie Dantumadiel van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |
Plaatsen in de gemeente Dantumadeel | ||
---|---|---|
Dorpen: Broeksterwoude · Damwoude · De Valom · De Westereen · Driesum · Rinsumageest · Roodkerk · Sijbrandahuis · Veenwouden · Veenwoudsterwal (deels) · Wouterswoude |
Gemeenten in de provincie Friesland | ||
---|---|---|
Achtkarspelen · Ameland · Dantumadeel · De Friese Meren · Harlingen · Heerenveen · Leeuwarden · Noardeast-Fryslân · Ooststellingwerf · Opsterland · Schiermonnikoog · Smallingerland · Súdwest-Fryslân · Terschelling · Tietjerksteradeel · Vlieland · Waadhoeke · Weststellingwerf |