Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk in Nederland

De Gereformeerde Bond werd opgericht als protest tegen het Algemeen Reglement van Bestuur. De officiële naam tot 1909 was Gereformeerde Bond tot Vrijmaking van de Hervormde Kerk. Haar doel was om de Nederlandse Hervormde Kerk vrij te maken van de reglementenbundel van koning Willem I. Het Algemeen Reglement van Bestuur was in 1816 ingevoerd door koning Willem I om meer invloed te krijgen binnen de Nederlandse Hervormde Kerk.[2] De directe aanleiding tot de oprichting van de Gereformeerde Bond was het moment dat in 1905 dominee Louis Adriën Bähler zonder kerkelijke consequenties kon beweren dat het christendom op één lijn te stellen is met andere godsdiensten en bovendien nog veel kon leren van het boeddhisme[3][4] De 'kwestie Bahler' bevestigde volgens de oprichters van de Bond bij "in welk diep treurige, maar ook diep zondigen toestand, onze [Nederlands Hervormde] Kerk verkeert." "De ellende onzer Kerk brengt voortdurend een onberekenbaar grote schade toe aan de godsdienstige ontwikkeling van ons volk. Duizenden zijn door haar een prooi geworden van het ongeloof, dat binnen de organisatie [van de kerk onder de reglementen van 1816] vrij spel heeft, terwijl zij die naar Gods Woord begeren te leven, stelselmatig in hun diepste levensovertuigingen zich gekrenkt moeten gevoelen, omdat er voor alle wind van leer plaats is, maar niet voor handhaving en toepassing van de wettige belijdenis der Kerk."

Tot de oprichters van de Gereformeerde bond behoorden: Ds. E.E. Gewin (Utrecht), dr. H. Visscher (hoogleraar in Utrecht), Lodewijk Duymaer van Twist (Den Haag) lid van de Tweede Kamer voor de ARP, H.A. van de Westeringh (Burgemeester in Veenendaal), Mr. C.S.S. van Dobben de Bruun (Burgemeester van Hazerswoude), dr. J.D. de Lind van Wijngaarden (Utrecht), ds. L. van Mastricht (Barneveld), ds. M. Jongebreur (Veenendaal)[5]

De Gereformeerde Bond is geen zelfstandig kerkverband, maar vormt een modaliteit, een stroming, oorspronkelijk in de Nederlandse Hervormde Kerk en tegenwoordig in de Protestantse Kerk in Nederland. Evenals de orthodox gereformeerde kerkverbanden die ontstonden uit de Afscheiding van 1834 of de doleantie van 1886 wil de Gereformeerde Bond vasthouden aan het gezag van de Bijbel als zijnde het door God geïnspireerde Woord, en de leer zoals samengevat door de algemeen christelijke en gereformeerde belijdenis geschriften de (Drie Formulieren van Enigheid): de Nederlandse Geloofsbelijdenis, de Heidelbergse Catechismus en de Dordtse Leerregels. De uitleg van de Bijbel gaat volgens de beginselen van de gereformeerde hermeneutiek. Maatschappelijk-ethische thema's op basis van de beginselen van de christelijke ethiek, zoals de omgang met abortus, euthanasie, en praktiserende homoseksualiteit. Deze verschijnselen die met name in de Grieks-Romeinse wereld (hellenistische cultuur) ook al voorkwamen, heeft het vroege christendom altijd afgewezen en hier primaire waarden van het christelijk geloof tegenover gezet: de beschermwaardigheid van het leven, omdat het door God geschapen is, en huwelijkstrouw als een verbond tussen één man en één vrouw waaruit vruchtbaarheid kan voortkomen. Het huwelijksverbond is een centraal thema in de Bijbel waarmee ook de band tussen Christus en Zijn gelovigen wordt afgebeeld. Het christelijk geloof ziet de norm nooit los van het aspect van de liefde.

De ontwikkelingen binnen de Gereformeerde Bond hebben niet stilgestaan. Er is binnen de huidige kerkelijke context een bepaalde variëteit aan gemeenten aan te wijzen binnen de Gereformeerde Bond. Dit varieert van gemeenten die meer bevindelijk van karakter in prediking en gemeentebeschouwing zijn (zoals Waarder, Katwijk aan Zee, Scherpenisse, Harskamp) en meer orthodox-progressieve gemeenten (zoals Utrecht of Groningen). De eerstgenoemde (meer bevindelijke) richting is verwant aan de rechter en midden flank van de Christelijke Gereformeerde Kerken alsmede de Hersteld Hervormde Kerk. De orthodox-progressief richting aan de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt en aanverwante kerken.

De Gereformeerde Bond kent een aantal gelieerde organisaties, zoals de HGJB (Hervormd- Gereformeerde Jeugdbond), de GZB (Gereformeerde Zendingsbond) en de IZB (Inwendige Zendingsbond). Verder participeert de Gereformeerde Bond in de PKN via eigen leerstoelen aan de Protestantse Theologische Universiteit.

Interkerkelijk is er samenwerking met de kleine afgescheiden kerken, zoals in het reformatorisch onderwijssysteem, het Reformatorisch Dagblad en het Contactorgaan Gereformeerde Gezindte (COGG). Lokaal vindt er kanselruil plaats met predikanten uit de Christelijke Gereformeerde Kerken en in mindere mate de Hersteld Hervormde Kerk en de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt.

Binnen de Gereformeerde Bond was er sterke weerstand tegen de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), vooral vanwege bezwaren tegen haar kerkorde. Toen echter duidelijk werd dat ondanks het verzet de Protestantse Kerk er definitief zou komen, besloot de Gereformeerde Bond binnen de kerk te blijven. Dit standpunt is uitgedragen door de voormalig algemeen secretaris van de Bond, Jan van der Graaf. Uiteindelijk bleek in de hervormde synode een tweederdemeerderheid voor fusie van de Nederlandse Hervormde Kerk met de Gereformeerde Kerken en de Evangelisch-Lutherse Kerk tot de Protestantse Kerk in Nederland. De bezwaarden in de Nederlandse Hervormde Kerk ervaarden dit als zeer ernstig.

Toen op 1 mei 2004 de fusie een feit werd, voltrok zich een scheuring die voornamelijk plaatsvond in gemeenten die tot de Gereformeerde Bond behoorden. De vertrokken leden hebben zich verenigd in de Hersteld Hervormde Kerk (HHK).

Op 24 mei 2005 is de officiële naam veranderd in Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk in Nederland.

De verscheidenheid binnen de Gereformeerde Bond wordt niet alleen duidelijk rondom onderwerpen als de prediking en gemeentebeschouwing, maar komt ook openbaar als het gaat om andere onderwerpen die nog altijd hevige discussies losmaken binnen de gereformeerde gezindte in Nederland.

Discussie rondom Bijbelvertaling

In 2002 werd op initiatief van de Gereformeerde Bond begonnen met een volledige revisie van de Statenvertaling, wat leidde tot de publicatie van de Herziene Statenvertaling in 2010. Deze Bijbelvertaling heeft breed ingang gevonden onder de gemeenten die zich rekenen tot de Gereformeerde Bond. Een aantal predikanten uit dit deel van de gereformeerde gezindte heeft meegewerkt aan het project 'De Bijbel met uitleg', een editie van de Statenvertaling in de versie van de Gereformeerde Bijbelstichting met uitleg van woorden en verzen. Dit is opmerkelijk omdat deze uitgave min of meer uit bezwaar tegen de 'Herziene Statenvertaling' is ontstaan. Aan dit laatste initiatief namen ook predikanten deel uit andere bevindelijk gereformeerde kerken, zoals. de Gereformeerde Gemeenten, Christelijke Gereformeerde Kerken, Hersteld Hervormde Kerk, Gereformeerde Gemeenten in Nederland en de Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland. [6][7]

Schepping en/of evolutie

In de Gereformeerde Bond is niet altijd een eenduidig geluid te horen rondom de actuele theologische thema's zoals 'schepping en/of evolutie'. In 2017 schreef dr. Gijsbert van den Brink het boek 'En de aarde bracht voort', waarin hij de implicaties van de evolutietheorie op de gereformeerde theologie behandelt en betoogt dat deze niet strijdig hoeven te zijn. In hetzelfde jaar schreef dr. Mart-Jan Paul het boek ‘Oorspronkelijk’ waarin vastgehouden wordt aan de zesdaagse schepping en de evolutietheorie niet inpasbaar wordt geacht binnen de gereformeerde theologie. Beiden hoogleraren weten zich verwant met de stroming van de Gereformeerde Bond [8]

Dr. Maarten Klaassen, eveneens predikant binnen de Gereformeerde Bond, noemde de opvattingen van de 'theïstische evolutie' echter "vlees noch vis". Volgens hem kan de theologie van theïstische evolutie 'de lakmoesproef van christelijke orthodoxie niet doorstaan. Je kunt niet God en Darwin hebben, zonder iets wezenlijks los te moeten laten'.[9]

Liedbundel Weerklank

In 2016 kwam de liedbundel Weerklank gereed. Deze bundel is samengesteld door een aantal predikanten en organisten uit de kring van de Gereformeerde Bond. Waar Gereformeerde Bondsgemeenten voorheen afwijzend hebben gestaan tegenover het zingen van gezangen in de eredienst, wil deze bundel voorzien in ‘verantwoorde liederen die passen bij de gereformeerde liturgie’. Anno 2019 wordt de bundel in enkele tientallen gemeenten gelieerd aan de Gereformeerde Bond gebruikt.[10]

Markante personen uit de geschiedenis van de Gereformeerde Bond

• Hugo Visscher, mede-oprichter en bestuurslid in de eerste jaren van de Gereformeerde Bond
• Johannes Severijn, bijzonder hoogleraar vanwege de Gereformeerde Bond
• Wim Aalders, predikant
• Cornelis Graafland, bijzonder hoogleraar vanwege de Gereformeerde Bond
• Cornelis Tukker, predikant
• Gijs Boer, predikant
• Jan van der Haar, predikant

Bekende personen binnen de huidige kerkelijke context

• Jan van der Graaf, voormalig algemeen secretaris Gereformeerde Bond
• Gijsbert van den Brink (1963) hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam
• Henk van den Belt (1971), hoogleraar systematische theologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam
• Wim Moehn, hoogleraar theologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam
• Mart-Jan Paul, hoogleraar aan de Evangelische Theologische Faculteit Leuven
• Piet Vergunst, algemeen secretaris Gereformeerde Bond
• Arjen Mensink, voorzitter Gereformeerde Bond
• Jan Belder, predikant en columnist Reformatorisch Dagblad
• Maarten Klaassen (1981)

• Bonders in opmars. Hervormd-gereformeerden 1890-1960” (uitg. Labarum Academic, Apeldoorn).

• De Gereformeerde Bond in de Protestantse kerk in Nederland