Amsterdamse veren

De Amsterdamse veren geëxploiteerd door het GVB verzorgen een zestal veerdiensten over het IJ. Er zijn er drie die hun vertrekpunt aan de De Ruijterkade benoorden het Centraal Station hebben, twee die iets verder naar het westen, vanaf de Houthaven, heen en weer varen, en één die verder naar het oosten, vanaf het Azartplein heen en weer vaart. Alle zes zijn gratis toegankelijk voor voetgangers, fietsers, bromfietsers, scooters en voor invalidenvoertuigen. Verder zijn er nog drie pontverbindingen over het Noordzeekanaal die wel toegankelijk zijn voor auto's maar voor deze niet gratis zijn. De lijnnummers 900-915 (behalve 904 en 908 die niet bestaan) zijn alleen administratief en niet op de schepen aangebracht, maar staan wel in de dienstregeling vermeld.

IJveer 60, de eerste van de 60-serie: onderweg op het Buiksloterwegveer.
IJveer 61 voor de A'DAM Toren en het EYE Filmmuseum.
IJveer 56 tussen Centraal Station en het IJplein.
Veerpont van GVB gezien vanaf de De Ruijterkade
Distelwegveer
Houthavenveer
IJveer 54 in de drukte tijdens Sail Amsterdam 2015.
IJveer XIII op een rondvaart tijdens Sail Amsterdam 2005.
Pont 21 op het IJ.
IJveer Jumbo (ex-32) aan de De Ruijterkade; 2016.
IJveer 33.
IJveer 34.
IJveer 35.
IJveer 50.
Ponthaven aan het IJ in Amsterdam-Noord.
GVB Pont 6 op het Noordzeekanaal bij de Hemkade.
GVB Pont 8 op het Noordzeekanaal bij Velsen.
GVB Pont 9 op het Noordzeekanaal bij Buitenhuizen.
Fietsenstalling op een aangemeerde veerpont bij Amsterdam CS. Dit is de oude Rijkspont nr. 5 die vroeger over het Noordzeekanaal voer.

Veren vanaf de De Ruijterkade

Westzijde

  • Het Buiksloterwegveer (lijn 901, in de nacht lijn 907), ook bekend als de Tolhuispont, naar de Buiksloterweg. Overdag varen er twee veerponten, die elke 6 minuten tegelijk van beide oevers vertrekken. Na 21.00 uur en de gehele nacht wordt doorgevaren met één veerpont, die van beide oevers elke 12 minuten vertrekt. Vanaf 7 juli 2014 varen in verband met de grote drukte in de spitsuren drie veerponten waardoor elke 4 minuten een overtocht mogelijk is. De benodigde veerpont wordt in de spitsuren onttrokken aan het Distelwegveer waarop dan een grote pont wordt ingezet die veel ruimte biedt voor brommers, scooters en vespacars. De derde veerpont voer op proef tot november 2014[1] maar keerde vanaf 30 maart 2015 terug omdat het aantal fietsers gegroeid was. Het veer blijft sindsdien steeds in de vaart behalve een aantal weken rond en na de jaarwisseling wanneer planmatig onderhoud plaatsvindt aan de veren waardoor er een veer minder beschikbaar is.
  • Het NDSM-werfveer (lijn 906) naar het NDSM-terrein. Dit veer vaart buiten de spitsuren om het halfuur en in de spitsuren om het kwartier.
  • Het Nachtelijk Westveer (lijn 905) vaart sinds 21 maart 2014 in het weekeinde in de eerste paar uren van de nacht de driehoek van de De Ruijterkade via het NDSM-terrein en de Tasmanstraat, van 6 april 2015 tot 17 juni 2018 tijdelijk Westerdoksdijk, terug naar de De Ruijterkade, elke drie kwartier.[2]

Oostzijde

  • Het IJpleinveer (lijn 902), oorspronkelijk Adelaarswegveer of Valkenwegveer genoemd, naar de Meeuwenlaan vaart elk kwartier en in de spitsuren elke 7 1/2 minuut. Tot 7 juli 2014 vertrok het veer vanaf de steiger naast het Buiksloterwegveer maar sindsdien vanaf een nieuwe steiger meer aan de Oostzijde. Dit is een andere steiger dan de steiger nabij de brandweerkazerne waar vroeger het Adelaarswegveer vertrok.

Als de veermedewerkers staken, wordt een van de buizen van de IJ-tunnel vrijgemaakt voor voetgangers en fietsers, om de verbinding met Amsterdam-Noord te garanderen. Dit gebeurt ook als de IJ-veren door zware ijsgang niet kunnen varen.

Distelwegveer

Het Distelwegveer (lijn 900) vaart tussen de Pontsteiger bij de Tasmanstraat (Oude Houthaven), van 6 april 2015 tot 17 juni 2018 tijdelijk Westerdoksdijk, en de Distelweg. Het vaart van maandag t/m vrijdag van 6.30 tot 19.30 uur. In de spits wordt er weer drie keer per uur gevaren.

Houthavenveer

Het Houthavenveer (lijn 903) is met ingang van 2 april 2007 ingesteld op de verbinding tussen de Tasmanstraat, van 6 april 2015 tot 17 juni 2018 tijdelijk Westerdoksdijk, en het NDSM-terrein in Amsterdam-Noord. Het veer vaart ieder half uur van maandag t/m vrijdag van 6.30 tot 19.30 uur en sinds 11 april 2008 ook 's avonds en in het weekend. Ook dit veer vaart in de spits drie keer per uur alsmede op de tijdstippen dat het Distelwegveer niet vaart (weekeinden en in de avonduren). In verband met de grote drukte wordt sinds kort, op proef, in de spitsuren weer een groot IJveer ingezet. In de weekendnachten wordt deze route sinds 2014 bediend door het Nachtelijk Westveer; zie bij de De Ruijterkade.

Oostveer

Op 15 maart 2014 startte het GVB een proef van een jaar met het Oostveer (lijn 915), een verbinding tussen het Azartplein in het Oostelijk Havengebied en het oostelijke uiteinde van de Johan van Hasseltweg, hoek G.T. Ketjenweg, door het GVB als Zamenhofstraat aangegeven. Het veer vaart dagelijks elke 20 minuten van 6.30 uur tot 22.30 uur. De gemeenteraad nam hiertoe in juli 2013 een besluit.[3][4]

Het veer voldeed na enkele weken al ruimschoots aan de verwachtingen; volgens het GVB worden er per dag ruim 1.700 in plaats van de minimaal noodzakelijke 1.400 passagiers overgezet. Het GVB bekijkt of inzet van een grotere pont op bepaalde tijden mogelijk is.[5]

Ponten over het Noordzeekanaal

  • De Hempont (lijn 909, in de nacht lijn 913) vaart 24 uur per dag met één pont van de Nieuwe Hemweg in het Westelijk Havengebied naar de Hemkade in Zaandam.
  • De Buitenhuizenpont (lijn 910, in de nacht lijn 914) vaart 24 uur per dag met 1 pont van de Noordzeekanaaldijk bij de Houtrakpolder naar Buitenhuizen en Nauerna.
  • De Velserpont (lijn 911, in de nacht lijn 912) vaart 24 uur per dag met één pont, tijdens de spitsuren echter met twee ponten,[6] van Velsen-Zuid naar Velsen-Noord.

Sinds 1 juli 2013 worden deze ponten geëxploiteerd door het GVB. Tot die tijd door Connexxion en tot 1997 door Rijkswaterstaat.[7]

Langzaam verkeer, zoals fietsers en voetgangers, wordt gratis overgezet, auto's en vrachtwagens moeten betalen. Deze route is noodzakelijk voor vrachtwagens met gevaarlijke stoffen, omdat die niet door de tunnels mogen rijden.

Sail Amsterdam

Tijdens Sail Amsterdam wordt massaal gebruikgemaakt van de IJ-veren en ponten. Ook worden speciale maatregelen getroffen om de drukte te reguleren en wordt op bepaalde tijden niet of anders gevaren. In het verleden werden ponten ingezet voor een rondvaart op het IJ. In 2015 voer het IJpleinveer op bepaalde tijden met een grote pont en meert dan af bij de steiger nabij de brandweerkazerne aan de De Ruijterkade. Ook was het Javaveer in de vaart dat in één richting vaart van de Boorstraat naar de Sumatrakade.[8]

GVB-vaartuigen op het IJ en het Noordzeekanaal

In totaal beschikt het GVB voor de normale dienst over negentien veerponten voor het IJ en het Noordzeekanaal. Dit betreft zeven grote ponten (ook voor auto's), vier kleine éénrichting veren en acht middelgrote tweerichting IJ-veren. Hiervan zijn in de spitsuren veertien stuks nodig, buiten de spits negen, in de avond en op zondagmorgen acht en in de nachtelijke uren vier (weekeinde vijf).

Grote ponten

Het GVB beschikt nog over één grote pont:

  • Dieselelektrische pont 21: 47 meter, bouwjaar 1957, werd tot voor kort incidenteel gebruikt op de route Distelweg-Westerdoksdijk, staat ook op de nominatie om verkocht te worden. Pont 20 is in het najaar van 2017 verkocht en ligt in de NDSM-haven.

Tot 30 maart 2007 voeren de 20 en de 21 op het Distelwegveer. Dit zijn de laatste oorspronkelijke GVB-ponten waarmee ook auto's kunnen worden vervoerd. Zij werden daarna verhuurd aan Rijkswaterstaat om bij de Hollandse Brug als noodverbinding te dienen voor vrachtverkeer, landbouwvoertuigen en (brom)fietsers tussen Flevoland en Noord-Holland. Daarna zijn ze weer teruggekeerd bij het GVB en werden niet meer ingezet, behalve eenmalig op 31 mei 2011 toen het Buiksloterwegveer niet kon varen, door het transport van een deel van de metrotunnel naar een dok, en het Adelaarswegveer tijdelijk terugkeerde naar een tijdelijke steiger bij de brandweerkazerne. Vanaf 7 juli 2014 werd in de spitsuren een grote pont op het Distelwegveer ingezet, omdat de kleinere pont buiten de wintermaanden als derde boot op het Buiksloterwegveer nodig was.

Kleine IJ-veren

Voor de veerdiensten over het IJ beschikt het GVB over vier éénrichtings-IJ-veren:

  • IJveer 32: bouwjaar 1985 door scheepswerf de Watergeus; in 1985 gehuurd van van Laar, in 1986 gekocht. In 2012 verkocht aan de fa. Brouwer in Zaandam en kreeg daar de naam Jumbo (Zwijndrecht) maar behield de GVB huisstijl. In 2014 werd het veer onder de deze naam door het GVB teruggehuurd in verband met te kort aan veren door gerealiseerde uitbreidingen.
  • IJveer 33: bouwjaar 1988 door Allship marinespecials in Amsterdam.
  • IJveer 34: bouwjaar 1965 door Vooruit Zaandam (afkomstig van GVB Dordrecht, ex-Adri); in 1990 gehuurd, daarna gekocht.
  • IJveer 35: bouwjaar 1965 door van der Velden's scheepswerf Zwolle (Annemieke); gehuurd in 1986 en gekocht in 1997. De Annemieke wordt alleen als uiterste reserve gebruikt.

Sinds de komst van de IJ-veren 55 en 56 varen de 33 en 34 uitsluitend op het Houthaven- en Distelwegveer en later ook op het Oostveer.

Middelgrote IJ-veren

Verder beschikt men over elf middelgrote tweerichtings-IJ-veren:

  • IJ-veren 50 en 51: bouwjaar 2002 door Scheepswerf Grave in Grave.
  • IJ-veren 52, 53, 54: bouwjaar 1995 met de nummers 40, 41, 42 door Scheepswerf Jac. den Breejen & Zoon in Hardinxveld-Giessendam. Oorspronkelijk hadden ze de toegang aan de zijkanten waarbij ze tussen twee steigers aanlegden en de uitstap aan de ene kant en de instap aan de andere kant plaatsvond. Omdat dit geen succes was werden ze na 2002 verbouwd en gelijk gemaakt aan de 50 en 51 met pontkleppen aan voor- en achterzijde.
  • IJ-veren 55 en 56: bouwjaar 2010 door Scheepswerf Grave in Grave; vrijwel gelijk aan de 50 en 51.
  • IJ-veren 60, 61, 62 en 63: bouwjaren 2016-2019 door Holland Shipyards in Hardinxveld-Giessendam. IJveer 60 is op 31 oktober 2016 in bedrijf gesteld en werd in maart 2017 gevolgd door IJveer 61. In augustus 2018 volgde de 62 die dankzij een grotere accu langer elektrisch kan varen en geschikt is voor 310 passagiers.[9] Begin 2019 volgde IJveer 63. Dit schip werd vernoemd naar oud-burgemeester Eberhard van der Laan.[10][11] Met een lengte van 33,65 meter zijn deze veren vijf meter langer dan de 50-56. Ook hebben ze een diesel-elektrische hybride aandrijving.[12]

IJveer 35 was in 2008 tijdelijk verhuurd aan de RET in Rotterdam voor de veerdienst Hoek van HollandMaasvlakte omdat de nieuw aangeschafte eigen boot terug naar de werf moest voor aanpassingen.

In verband met het afzinken van tunnelelementen voor de Noord/Zuidlijn van de Amsterdamse Metro was het IJ op dinsdag 25 september, 2 en 9 oktober 2012 ter hoogte van het Centraal Station afgesloten voor al het scheepvaartverkeer. Alleen voor voetgangers voer op die dagen het IJveer 35 tussen het Centraal Station en de IJpromenade bij EYE Film Instituut Nederland.

De IJ-veren zijn alleen voor fietsers, bromfietsers, brommobielen en voetgangers toegankelijk. De pontveren over het Noordzeekanaal echter ook voor het overige verkeer dat echter in tegenstelling tot de andere gebruikers dient te betalen voor de overtocht.

Noordzeekanaalponten

Voor de dienst op de pontveren over het Noordzeekanaal beschikt het GVB over vijf grote ponten (ex-Connexxion, Rijkswaterstaat).

  • Diesel direct pont: 4, 6, 7, 8, 9

Voormalige Rijksponten

De Rijksponten 4, 5 en 6 zijn gebouwd in 1933 door de Nederlandsche Scheepsbouw Maatschappij te Amsterdam. De Rijksponten 7, 8 en 9 zijn gebouwd in 1935 door de Bouwwerf Klop te Sliedrecht. Eerste eigenaar was Rijkswaterstaat Stoompont Verendienst in Velsen, later werd dit Rijkswaterstaat directie Noord-Holland. De ponten waren lange tijd geel-wit geschilderd, sinds 2007 waren zij in het kleurenschema van Connexxion (geel-groen).

Sinds mei 2007 ligt een oude Rijkspont (nr. 5) aan de De Ruijterkade achter het Centraal Station als drijvende fietsenstalling. Deze is rood met wit geschilderd.

Op 1 juli 2013 werden de vijf overige ponten, 4, 6, 7, 8 en 9, van Connexxion overgenomen en zijn in GVB-huisstijlkleuren blauw met wit gebracht.

Nieuwe elektrische ponten

Ter vervanging van de ruim 85 jaar oude ex-Rijksponten schaft het GVB vijf nieuwe elektrische ponten aan die in de periode 2020-2022 in dienst komen.[13]

Andere veren in Amsterdam

Heden

Motorschip 'Helena' op de Nieuwe Meer te Amsterdam.
Kabeltrekpontje bij het Schellingwouderpark.

Naast de veren over het IJ zijn er binnen de gemeente Amsterdam ook nog de volgende fiets- en voetgangersveren:

Voet- en fietsveer

  • HolyslootBroek in Waterland over de Holysloter Die (bediend motorveer van half april tot half september in het weekeinde overdag, in juli en augustus ook door de week).
  • Amsterdam De OeverlandenAmsterdamse Bos boerderij Meerzicht over het Nieuwe Meer (Motorveer 'Helena' half april-half oktober in het weekeinde overdag).
  • Ouderkerkerdijk – Amsteldijk over de Amstel (april en september weekeinde overdag, mei tot en met augustus ook door de week overdag).
  • IJburgForteiland Pampus (april tot en met oktober, dinsdag tot en met zondag).

Kabelveer

Voormalige veren

  • In de jaren twintig voer ter ondersteuning van de Kattenslootbrug een pontveer over de Kattensloot ter hoogte van de Korte Wittenstraat.
  • Ter hoogte van de huidige Schalk Burgerstraat over de Ringvaart naar de in 1921 geannexeerde gemeente Watergraafsmeer voer tot 1927 een voetveer. In september 1924 werd er 4500 gulden uitgetrokken voor een houten voetgangersbrug ter plaatse, doch het voetveer bleef maar heen- en weer varen. In oktober 1926 werden opnieuw plannen gemaakt, de aanbesteding volgde in december 1926. Het hulpbruggetje lag er in januari 1927, gevolgd door een definitieve versie, die bekend werd als het Gele bruggetje waarna het voetveer overbodig werd. Tegenwoordig ligt hier de Kaap de Goede Hoopbrug.

Kabelveer

  • Tot de komst van de Beltbrug en de Centrale Markthallen bestond er een kabelveer tussen de Buyskade en de overzijde van de Kostverlorenvaart, ongeveer op de plaats waar nu de Beltbrug en de Buysbrug liggen.
  • Tussen de Geleyn Bouwenszstraat en het Geuzeneiland in Geuzenveld bevond zich vroeger een kabeltrekpontje voor voetgangers. Dit trekpontje was alleen toegankelijk voor de bezoekers aan het Geuzeneiland. Tegenwoordig bevindt zich er een vaste houten brug die ook alleen voor de bezoekers toegankelijk is.

Geschiedenis

Veerpont 14 op het bevroren IJ, achter het Centraal Station; 5 maart 1947.
Links veerpont 18, in het midden veerpont 17 en er achter een IJveer op het IJ, ter hoogte van de Valkenweg; jaren vijftig.
Veerpont 18 op het IJ, met aan boord een GVB-bus van lijn 39; 25 november 1981.

Het Buiksloterveer werd al in 1308 genoemd, maar was waarschijnlijk nog ouder, waarmee dit veer een van de oudste openbaarvervoer-verbindingen in Nederland is. Dit veer, dat vertrok vanaf de Texelschekade, voer niet naar de Volewijck maar meer westelijk naar de Buiksloterham, nabij Buiksloot. Het veer was een heerlijk recht van de graaf van Holland, die het veer verpachtte. In 1556 werd het veer door Amsterdam gekocht, maar de stad verpachtte het weer, waardoor men eisen kon stellen. In 1660 werd het veer verlegd naar de Volewijck, dat inmiddels tot Amsterdam behoorde. Hier verschenen een commissarishuisje en het Tolhuis.[14] Vanaf 1828 kwamen er stoomboten in bedrijf, die na 1945 gaandeweg vervangen werden door motorschepen.

Vanaf de zestiende eeuw tot na 1875 bestond ook het Durgerdammerveer. In 1879 werd door de Amsterdamse rederij Zur Mühlen de Haven-Stoombootdienst opgericht ter exploitatie van enkele veerdiensten. Gestart werd met een veer tussen de Montelbaanstoren en de Rietlanden, een jaar later gevolgd door een dienst op het traject RokinPlantageSchollenbrug. Na uitbreiding van lijnen en vloot konden in het topjaar 1882 zo'n 1,5 miljoen passagiers geteld worden.[14] Door opkomende concurrentie van paardentrams en gemeenteveren moest Zur Mühlen zich terugtrekken op kleinschalig toeristisch vervoer.

Gemeenteveren Amsterdam

Sinds 1897 wordt de dienst tussen het Amsterdamse Centraal Station en het Tolhuis aan de Buiksloterweg in Amsterdam-Noord verzorgd door de Gemeenteveren Amsterdam (GV). In de loop van de 20e eeuw kwamen er nog diverse veerdiensten bij, zoals de pont naar de Valkenweg en tussen de Distelweg en Tasmanstraat. Ook waren er diverse kleine IJ-veren naar onder meer Nieuwendam, Schellingwoude, Tuindorp Oostzaan en de lijn Grasweg, Distelweg, Papaverweg, Klaprozenweg, die het vervoer regelde voor de werknemers van de diverse bedrijven zoals o.a. De Vries Lentsch, G.L.Loos en Co, AGA-gas, Gemeentelijke Vuilverbranding, Groenpol en NDSM. Sinds 1930 is de Ponthaven aan de Aambeeldstraat in Amsterdam-Noord de ligplaats en werkplaats van de ponten en IJ-veren.

Ook over de Amstel bestonden er drie veerdiensten, o.a. ter hoogte van de Ceintuurbaan en de Zuidergasfabriek.

Gemeentevervoerbedrijf Amsterdam

In 1943 ontstond het Gemeentevervoerbedrijf Amsterdam (GVB) door fusie van de Gemeentetram met de Gemeenteveren.

In 1945 werd als gevolg van het gebrek aan brandstof (steenkool) in de hongerwinter met ponten een pontonbrug over het IJ gevormd. Amsterdam heeft twee van deze bruggen gekend. Dat waren die bij Hembrug over het Noordzeekanaal (1944? tot mei 1945?) en die over het IJ naar de Buiksloterweg. De laatste lag er vanaf 23 maart 1944, werd op 3 april officiëel geopend, mogelijk in mei enige tijd gesloten of weg geweest en in augustus 1945 definitief verwijderd.[15] Op 5 mei 2015, 70 jaar na de bevrijding, zou er opnieuw maar nu voor slechts enkele uren een pontonbrug worden gelegd. Dit keer echter niet door middel van ponten maar door middel van pontons die aan beide oevers met een IJveer verbonden zijn. Door het slechte weer kon het evenement echter geen doorgang vinden.[16] Een jaar later, op 5 mei 2016, werd de pontonbrug alsnog voor enkele uren samengesteld en konden belangstellenden alsnog over het IJ wandelen.

Opheffing veerdiensten

Diverse veerdiensten werden in de loop der jaren opgeheven, deels als gevolg van vervanging door brugverbindingen. Zo voer het laatste veer over de Amstel tot 1 juni 1956, ruim twee jaar na de opening van de Utrechtsebrug. In 1961 restten alleen de veren III en IV voor inzet tijdens de spitsuren.

IJveer III (De Ruijterkade – Grasweg – Distelweg – Papaverweg) voer op 31 oktober 1968 voor het laatst en werd vervangen door buslijn 22E, later 39E en nog later lijn 235, vanaf de Buiksloterweg naar de Grasweg en Distelweg en een enkele rit vanaf het Centraal Station.

IJveer IV (De Ruijterkade – Boorstraat) voer op 31 december 1970 voor het laatst en werd vervangen door de door de IJtunnel rijdende buslijn 32E, later uitgevoerd door bussen van spitslijn 31.

Bij de opening van de IJtunnel op 31 oktober 1968 werd het Adelaarswegveer opgeheven. Van 1924 tot 1931 voeren met dit veer de buslijnen B, C en L mee. In 1974 kwam het Valkenwegveer weer in de vaart tijdens de rantsoenering van benzine. Het autoverkeer werd naar deze veerdienst verwezen omdat het Buiksloterwegveer alleen nog bestemd was voor voetgangers, fietsers en GVB-buslijn 22. Deze buslijn werd later vernummerd in lijn 39 en had op de pont zelfs een halte. Om te kunnen bezuinigen werden begin jaren negentig op het Buiksloterwegveer in de stille uren kleine IJ-veren ingezet in plaats van grote ponten waarbij lijn 39 noodgedwongen moest worden ingekort tot de Buiksloterweg. Al snel werd de maatregel weer ongedaan gemaakt omdat bleek dat de kleine IJ-veren niet in staat waren om een Vespacar over zetten.

Met de bouw van bruggen en tunnels is de rol van de veerponten teruggedrongen, maar vooral voor voetgangers en fietsverkeer vervullen de IJ-veren nog een belangrijke rol en sinds de bebouwing van het Oostelijk Havengebied en de Noordelijke IJ-oevers zijn sinds de jaren 90 ook weer nieuwe veerdiensten ingesteld.

Met ingang van 19 december 2007 werden ook de veerdiensten over het Noordzeekanaal bij Zaandam, Buitenhuizen en IJmuiden van het Rijk door Amsterdam overgenomen maar werden door Connexxion in Connexxion-huisstijl geëxploiteerd. Sinds 1 juli 2013 ging de exploitatie over naar het GVB.

Voormalige veerdiensten

IJ-veren

  • Lijn I (lijnkleur wit), ingesteld in 1911; De Ruijterkade – Nieuwendam; opgeheven in 1930.
  • Lijn II (lijnkleur rood), ingesteld in 1915; Mariniersplein – Boorstraat; opgeheven en in 1928.
  • Lijn III (lijnkleur groen), ingesteld in 1920; De Ruijterkade – Papaverweg; opgeheven in 1968.
  • Lijn IIIA (lijnkleur groen), ingesteld in 1923; De Ruijterkade – Tuindorp Oostzaan; opgeheven in 1958.
  • Lijn IV (lijnkleur geel), ingesteld in 1928; De Ruijterkade – Boorstraat; opgeheven in 1970.
  • Lijn IVA (lijnkleur blauw), ingesteld in 1953; De Ruijterkade – Schellingwoude; opgeheven in 1961.
Veer naar Sumatrakade (lijn 904)

Na de ontwikkeling van de Sumatrakade (op het Java-eiland) tot woongebied in de jaren negentig was er een veer vanaf de De Ruijterkade hiernaartoe. Na de opening van de Jan Schaeferbrug met daarover buslijn 59, later lijn 42, moest voor de overtocht worden betaald en liep het aantal reizigers sterk terug. Deze dienst is per 1 september 2007 opgeheven.

Distelwegveer (lijn 900) voor auto's

Voorts was er sinds 1957 het Distelwegveer, waarmee tot 30 maart 2007 ook auto's konden worden overgezet: van de Tasmanstraat (Oude Houthaven) in Amsterdam-West, naar de Distelweg in Amsterdam-Noord. Hier werden de laatste twee nog aanwezige grote ponten (20 en 21) ingezet. Op 21 november 2006 besloot de gemeente Amsterdam dit veer te laten vervallen. De reden hiervoor was dat dit veer nog van voor de tijd van de tunnels dateerde en derhalve nog steeds auto's en vrachtauto's vervoerde. Het Distelwegveer had tevens een functie als route voor gevaarlijke stoffen. Eind december 2006 besloot het college van B&W het veer te behouden voor voetgangers en fietsers.

Amstelveren

  • Amsteldijk – Zuidergasfabriek. Deze dienst werd in 1911 door de Zuidergasfabriek ingesteld en in 1927 door de gemeente overgenomen. Deze dienst werd opgeheven twee jaar na de opening van de Utrechtsebrug (1954) en de komst van een brug in de Spaklerweg in 1956.
  • Tolstraat – Grensstraat. Werd opgeheven in 1904 na eerst nog iets zuidelijker te hebben gevaren.
  • Ceintuurbaan (Amsterdam-Zuid) – Blasiusstraat (Oost). Werd opgeheven in 1903 bij de opening van de Nieuwe Amstelbrug.
  • Ceintuurbaan – Eerste Oosterparkstraat. Tijdens een inspectie van de Nieuwe Amstelbrug van 9 augustus tot 6 oktober 1971 en tijdens de nieuwbouw van 26 september 1983 tot 12 april 1986 was er een fietsers- en voetgangerspontje 'de Assistent' over de Amstel iets ten zuiden van de te vernieuwen brug. Dit veer werd door een particulier gevaren. Eigenlijk was dit min of meer reïncarnatie van het in 1903 opgeheven eerdere veer.
  • Rokin ter hoogte van de Duifjessteeg. Werd opgeheven na de demping van het Rokin in 1933.

Waterbus

In het najaar van 1986 vond een proef plaats met de waterbus Annemieke die in de avonduren drie vaarten maakte van de Motorkade in Amsterdam-Noord naar de net geopende Stopera. De laatste vaart kon in verband met het spuien van de grachten slechts tot de Snoekjesgracht varen. Later kwamen er ook nog aanlegplaatsen bij het IJplein en de Oosterdoksdam. Voorjaar 1987 werd ook zaterdag overdag gevaren. Desondanks waren er onvoldoende passagiers en werd de proef stopgezet.

Voormalige ponten en IJ-veren

Ponten

De vroegere stoompont 13 is nu in gebruik als restaurant in de Houthaven.
  • Stoompont 1: bouwjaar 1879-'80 (kettingpont) en verkocht in 1928.
  • Stoompont 2: bouwjaar 1885 en verkocht in 1904.
  • Stoompont 3: bouwjaar 1887 en verkocht in 1904.
  • Stoompont 4: tweedehands overgenomen in 1897 en verkocht in 1904.
  • Stoomponten: 2 (II) en 3 (II) bouwjaar 1909-'10 en verkocht in 1929.
  • Stoomponten: 4 (II) en 6 bouwjaar 1911-'12 en verkocht in 1935.
  • Stoompont 5: bouwjaar 1899-'00 en verkocht in 1926.
  • Stoompont 7: bouwjaar 1912-'13 en verkocht in 1935.
  • Stoompont 8: bouwjaar 1921-'22 en verkocht in 1960.
  • Stoompont 9: bouwjaar 1921-'22 en verkocht in 1960.
  • Stoompont 10: bouwjaar 1910-'11 en verkocht in 1956 (naam schip 'Tine'; voer over de Amstel bij de Zuidergasfabriek).
  • Stoompont 11: bouwjaar 1910-'11 en verkocht in 1956 (naam schip 'Erna'; voer over de Amstel bij de Zuidergasfebriek).
  • Stoompont 12: 37 meter, bouwjaar 1927-'28 en verkocht 1969.
  • Stoompont 13: 37 meter, bouwjaar 1927-'28, in 1956 verbouwd tot dieselelektrische pont. Na buitendienststelling werd de pont in 1995 verbouwd tot restaurant met de naam 'Pont 13'. Sinds april 2009 heeft Pont 13 een definitieve ligplaats aan de Haparandadam in de Westelijke Houthaven.[17]
  • Stoompont 14: 37 meter, bouwjaar 1927-'28 en verkocht 1969.
  • Stoompont 15: 37 meter, bouwjaar 1927-'28, in 1957 verbouwd tot dieselelektrische pont en verkocht 1997 aan Pels.
  • Stoompont 16: 37 meter, bouwjaar 1927-'28, in 1958 verbouwd tot dieselelektrische pont en verkocht 1998.
  • Stoompont 17: 37 meter, bouwjaar 1928 en verkocht 1966.
  • Stoompont 18: 37 meter, bouwjaar 1930-'31, in 1958 verbouwd tot dieselelektrische pont en in 1990 verkocht naar Antwerpen (vaart daar over de Schelde).
  • Stoompont 19: 37 meter, bouwjaar 1948 en verkocht 1970.
  • Dieselelektrische pont 22: 47 meter, bouwjaar 1957, in 1992 verkocht aan Pels transport.
  • Dieselelektrische pont 23: 47 meter, bouwjaar 1961, in 1994 verkocht aan Western Ferries, voer over de rivier de Clyde in Schotland onder de naam 'Sound of Scalpay'. In oktober 2013 verkocht aan The Underwater Centre in Fort William (Schotland) voor diepzeeduiken en het werken met Remotely operated vehicles in de offshoreindustrie onder de naam Loch Sunart.
  • Dieselelektrische pont 24: 47 meter, bouwjaar 1964, in 1995 verkocht aan Western Ferries, voer over de rivier de Clyde in Schotland onder de naam 'Sound of Sanda'. In oktober 2013 verkocht aan The Underwater Centre in Fort William (Schotland) voor diepzeeduiken en het werken met Remotely operated vehicles in de offshoreindustrie onder de naam Loch Scavaig.

IJ-veren

IJveer VIII op de Vliet.
Museum-IJveer XI op een rondvaart tijdens Sail Amsterdam 2005.
Museum-IJveer XIII tijdens Sail Amsterdam 2010.

De voormalige IJ-veren hadden in 1999 de volgende bestemmingen gekregen:

  • II: bouwjaar 1913, verkocht in 1972, was jarenlang rondvaart-partyboot in Rotterdam, vaart sinds 2013 in Wenen op de Donau voor de First Danube Shipping Company Holding onder de naam 'Renaissance'.
  • IV: bouwjaar 1916, verkocht in 1966, werd woonboot en is in 1992 gesloopt.
  • VI: bouwjaar 1911, verkocht in 1969, was bunker- en tagrijnschip, tegenwoordig Bed & Breakfast in Rotterdam.
  • VII: bouwjaar 1904, verkocht in 1969, voer jaren als partyboot in Steenwijk, vanaf 2012 in Alphen (Gelderland) waar het zal worden ingezet als moederschip van een zeilschooltje.[18]
  • VIII: bouwjaar 1922, verkocht in 1971, nu in privé-bezit te Weesp.[18]
  • IX: bouwjaar 1922, verkocht in 1969, is woonboot in Haarlem.
  • X: bouwjaar 1923, verkocht in 1969, sinds 2011 terug in Amsterdam als museum-IJveer; huidige naam Leja, sinds 2014 eigendom van Stichting SAVE, is in restauratie in Friesland.[18]
  • XI: bouwjaar 1923, verkocht in 1971, voer daarna onder de naam 'Speg en Zeewolf' vanaf Kornwerderzand; sinds 1997 terug in Amsterdam als museum-IJveer.
  • XII: bouwjaar 1927, verkocht in 1971, is woonboot in Vreeswijk met de naam 'Vrouwe Cornelia'.[18]
  • XIII: bouwjaar 1928, verkocht in 1971, voer op de Waddenzee onder de naam 'Snotdolf', is in Makkum in gebruik geweest voor de sportvisserij en sinds 1992 terug in Amsterdam als museum-IJveer.[18]
  • XIV: bouwjaar 1930, verkocht in 1971, is party- en rondvaartboot in Vlaardingen met de naam 'Diane'.[18]
  • 30: gehuurd in 1985, ALC 1600 minipont van Le Comte uit Vianen, met als doel te kopen als alles goed werkte, maar de pont was totaal ongeschikt voor personenvervoer door de constructie van het schip dat meer op een landingsvaartuigje leek dan op een pont. De schipper had weinig zicht op het water aangezien de passagiers voor de stuurhut moesten staan. Na een paar dagen is men gestopt met de proef.
  • 31: gehuurd in 1985 met de naam 'Adelaar'. Afkomstig van het werkeiland Neeltje Jans. Dit veer was door de vorm van de romp, waardoor het erg slingerde, minder geschikt voor de passagiersvaart. Is nooit aangekocht maar heeft wel enige tijd gevaren.

Historische IJ-veren

Van de vroegere kleine IJ-veren die tot 1971 alleen passagiers (geen voertuigen) vervoerden zijn er twee als museumvaartuigen in Amsterdam teruggekeerd en bewaard gebleven (IJveer XI en IJveer XIII). Hiermee worden op zondagen van april tot oktober vaartochten vanaf de De Ruijterkade naar het KNSM-eiland, Nieuwendam en soms naar IJburg, Vuurtoreneiland, Pampus en het Amsterdamse Bos gehouden.[19][20] De nieuwste aanwinst IJveer X wordt nog gerestaureerd.[21][22]

Voormalige andere veerdiensten vanuit Amsterdam

Flevo Ferries

In september 1999 ging Flevo Ferries van start en was een samenwerking tussen GVB, het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, de provincie Flevoland en de gemeente Almere en Lelystad.

Er werd met 3 Japanse en 2 Duitse schepen gevaren. Daar de schepen niet door de Oranjesluizen mochten werd vertrokken vanaf het Zeeburgereiland met een aansluitende busdienst van het GVB en ook in Almere en Lelystad was voor- en natransport per bus nodig. Door gebrek aan passagiers ging Flevo Ferries in maart 2000 failliet.

Japanse schepen

  • Markermeer (bouwjaar 1993)
  • Gooimeer (bouwjaar 1994)
  • IJmeer (bouwjaar 1995)

Duitse schepen

  • Veluwemeer (Hansepfeil)
  • IJsselmeer (Blitzpfeil)

Fast Flying Ferry

Draagvleugelboot van Connexxion.

De Fast Flying Ferry was een, aanvankelijk zeer snelle maar later minder snelle, veerverbinding over het Noordzeekanaal tussen Amsterdam De Ruijterkade en Velsen. Deze werd sinds 2007 geëxploiteerd door Connexxion als lijn 419 waarvoor Oekraïense draagvleugelboten werden ingezet in de huisstijl van Connexxion.

De Fast Flying Ferry werd geëxploiteerd van 27 april 1998 tot en met 31 december 2013. Op 1 januari 2014 werd de veerverbinding opgeheven omdat volgens de provincie de verbinding geen rendabele toekomst meer had vanwege fors teruglopende reizigersaantallen en het daarom niet meer verantwoord was het exploitatietekort nog langer te vergoeden.[23]

Literatuur

  • Een eeuw Gemeenteveren, P.H. Kiers, uitgave AOM, oktober 1999. ISBN 90-802514-2-9
  • Heen & Weer, Trudy Admiraal en Martijn Gijsbertsen. Fotoboek met portretten van twaalf voormalige IJ-veren en hun nieuwe eigenaars. Uitgave: Does; 2016. ISBN 978-90-82574401
Zie de categorie IJ-veren van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.