Woonboot

In 2014 deed de Raad van State een uitspraak[1] waaruit volgt dat woonboten ‘bouwwerken’ zijn in de zin van de Woningwet en de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Het gevolg daarvan was, dat alle woonboten in Nederland plotseling moesten voldoen aan alle regelgeving die daarbij hoort (met eisen aan verblijfruimtes, zoals breedte van deuren, voorschriften voor trappen, maar ook vluchtwegen, brandveiligheid, en dergelijke). Aangezien de meeste bestaande woonboten niet aan deze eisen kunnen voldoen, zouden vrijwel alle woonboten daarmee plotseling illegale bouwwerken zijn geworden.

De rijksoverheid werkt anno 2016 aan een wet die deze situatie repareert: de Wet verduidelijking voorschriften woonboten (Wvvw). De wet treedt waarschijnlijk op 1 juli 2017 inwerking. In het voorstel voor de WvvW is overgangsrecht opgenomen dat geldt voor alle bestaande woonboten die voldoen aan de lokaal geldende regels. Dat overgangsrecht geldt ook voor toekomstige verbouwingen.

Gemeenten en waterschappen hebben vaak speciale gedeelten van kanalen of havens aangewezen voor woonboten. Deze officiële ligplaatsen hebben dan ook vaak nutsvoorzieningen, zoals gas, water en elektriciteit.

In Nederland is een beperkt aantal officiële ligplaatsen voor woonboten beschikbaar; ongeveer 10.000. Nederland kent een restrictief ligplaatsbeleid; het aantal officiële ligplaatsen wordt in principe niet uitgebreid. De vraag naar ligplaatsen is daarom groot. Een officiële ligplaats is opgenomen in het bestemmingsplan, heeft daarin een woonfunctie en heeft een ligplaatsvergunning. Ligplaatsvergunningen kunnen overdraagbaar en niet-overdraagbaar zijn; ofwel bij verkoop van de woonboot kan de vergunning al dan niet automatisch aan de nieuwe eigenaar overgaan. Voor historische woonschepen is tevens een beperkt aantal ligplaatsen in historische havens beschikbaar. Veel woonboten hebben echter geen vergunning en liggen in feite dus illegaal of worden gedoogd: de gemeente is op de hoogte van de illegale situatie maar kiest ervoor deze vooralsnog te laten bestaan.

Diverse Nederlandse gemeenten of deelgemeenten voeren een actief woonbotenbeleid. Het gaat daarbij onder meer om liggelden (precario), vergunningen, afmetingen, welstand en nautische issues (vrije doorvaart et cetera). Soms komen woonbootbewoners en gemeentebestuur tegenover elkaar te staan. Met name in Amsterdam kan het debat stevige vormen aannemen, vooral als het gaat om onderwerpen als het wegslepen van illegale woonboten of de verhoging van liggelden.

Woonboot gefotografeerd te Leeuwarden (2004). Deze boot is later naar Deventer verhuisd, waar hij voor korte perioden werd verhuurd aan gelegenheidsbewoners.

Een woonark is een zaak die blijkens zijn constructie bestemd is om te drijven en drijft, zodat sprake is van een schip in de zin van artikel 8:1 BW. Een schip is in het algemeen een roerende zaak, zie HR 15 januari 2010, LJN BK 9136. In die uitspraak oordeelt de Hoge Raad dat het enkele feit dat een woonboot door middel van beugels is verbonden met in de bodem verankerde meerpalen niet maakt dat deze onroerend wordt. Om te bepalen of sprake is van een onroerende zaak gaat het er om dat de woonboot duurzaam met de grond (dus de bodem van het water) verenigd is als die, mede gelet op de bedoeling van degene door wie of in wiens opdracht het tot stand is gebracht, naar aard en inrichting bestemd is om duurzaam ter plaatse te blijven en dit ook naar buiten kenbaar is uit bijzonderheden van aard en inrichting van dat gebouw of werk.[2] Hierbij mag geen acht geslagen worden op omstandigheden die zien op de omgeving van de woonark, aldus HR 15 januari 2010.

Hoewel de meeste woonboten als roerende zaak worden beschouwd, kan er meestal een gewone hypotheek op worden afgesloten en gelden in Nederland dezelfde belastingregels als voor de onroerende woning, mits de woonboot niet ook regelmatig vaart. In veel plaatsen in Nederland betalen bewoners de normale gemeentelijke belastingen, maar wordt op woonboten roerendezaakbelasting (rzb) in plaats van de onroerendezaakbelasting (ozb) geheven.

Voor het wonen op het water geldt noch huurbescherming noch huurprijsbescherming. Als gevolg hiervan zijn woonbootbewoners – die vrijwel allemaal een ligplaats moeten huren – vogelvrij in die zin, dat ze nooit zeker kunnen zijn van een ligplaats of van de prijs die ze voor die ligplaats betalen. In het ligplaatsenbeleid van de provincie Zuid-Holland worden alle woonboten van de vaarwegen verjaagd en verwezen naar nog niet bestaande woonbotenhavens van de gemeenten in de provincie.[3] Staatssecretaris Frans Weekers van Financiën zond op 28 december 2010 een informatiebrief aan alle huurders van een ligplaats van een woonboot aan rijkswateroever, waarin hij verhogingen van het tarief tot honderden procenten aankondigde.

Uit plaatselijke wetgeving van het Amsterdams stadsbestuur uit 1652 is af te leiden dat er in deze stad toen al op boten werd gewoond. Bepaald werd, dat niemand in “leggers, schepen of toegemaeckte schuyten (mag) wonen, kachels of vuyrsteden (mag) stellen, of vertrecken afschieten om te bewonen”.[4] In de jaren vijftig van de vorige eeuw, toen er in Amsterdam grote woningnood was ontstaan, gingen woonboten een vast onderdeel van het stadsgezicht uitmaken.[5]

In het Amsterdams (centrum)beleid krijgen woonschepen momenteel voorkeur boven arken en scharken, vanwege uiterlijke kenmerken. Het wooncomfort van arken is doorgaans beter dan op scharken en woonschepen. Arken maken het efficiëntst gebruik van de beschikbare ligplaats, woonschepen het minst. Op sommige plaatsen kunnen arken behoorlijk uit de toon vallen in de omgeving, terwijl ze op andere plaatsen beter in de omgeving passen. Meestal geldt daarom tegenwoordig een (streng) welstandsbeleid dat wordt toegepast bij alle veranderingen en vervangingen aan alle typen woonboten.

Woonboten zijn inmiddels, zeker in Amsterdam, een belangrijke toeristische trekpleister geworden. Ze horen bij de oer-Amsterdamse nautische historie. Honderden woonboten hebben een bed and breakfast aan boord, waardoor op deze boten verbleven kan worden. Voornamelijk toeristen willen een dergelijke Hollandse ervaring tijdens hun bezoek aan de stad. Dit geldt in mindere mate ook voor de steden Rotterdam, Utrecht en Leiden.