Sint-Servaasbasiliek (Grimbergen)

In de linker dwarsbeuk

Dit altaar dateert van 1732 en vertoont een sterke gelijkenis met het Servatiusaltaar aan de overkant. De voorwerpen en afbeeldingen verwijzen naar het lijden van Jezus van Nazareth en de medaillons stellen de vier evangelisten voor. De medaillons boven de deuren bevatten een Ecce Homo en een Mater Dolorosa, terwijl in de paneelovalen de Arma Christi te zien zijn: het zwaard, de haan, het kruis, de spons, de spijkers, dobbelstenen en andere voorwerpen in verband met de passie van Christus te zien zijn.

Links van het hoofdaltaar

• Maria-altaar met een beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën en daarboven het schilderij de Aanbidding van de Herders (kopie van een werk van Pieter Thys (1624 - 1677))
• Links en rechts twee grote schilderijen die wellicht van de hand van Richard van Orley (1663 - 1732) zijn:
  • Geboorte van Christus of Aanbidding van de inwoners van Bethlehem (links)
  • Aanbidding door de Wijzen (rechts) - een kopie van een werk van Rubens
• Grafkelder waar de abt-bouwer van de kerk (Fernandez de Velasco, †1665) en negen abten van de Abdij van Berne (Noord-Brabant) werden begraven.

Koorgestoelte

Hoofdaltaar

Detail Verrijzenismonument

• Het koorgestoelte met vele heiligen en zaligen van de Norbertijnenorde (telkens van links naar rechts) :
  • Evermodus (bisschop van Ratzeburg), Eelco (abt van Lidlum in Friesland), Godfried van Kappenberg, Isfriedus van Ratzeburg, Jacop van Vicogne, Jacob Lacoupe van Oudenaarde (een van de martelaren van Gorcum), Hugo van Fosses (eerste abt in Prémontré) en Augustinus (bisschop van Hippo, naar wiens regel de norbertijnen leven)
  • Norbertus van Maagdenburg, Herman Jozef van Steinfeld, Nikolaas (novice van Vicogne), Frederik van Hallum en Siardus (beiden abten van Mariëngaarde in Friesland), Hroznata (stichter van Tepl in Tsjechië), Adriaan Jansen uit Hilvarenbeek (een van de martelaren van Gorcum) en Daniël van Campenhout (kloosterling en later prior van de abdij)
• Vier schilderijen van Richard van Orley die in opdracht van abt Augustinus van Eeckhout (1716-1747) speciaal voor deze abdijkerk werden uitgevoerd :
  • Bekering van de heilige Norbertus
  • Paus Honorius keurt de Orde goed
  • De heilige Norbertus preekt in Antwerpen
  • Triomf van Norbertus over Tanchelm
• Hoofdaltaar (een werk uit 1701 van Frans Langhemans (1661-1720) uit Mechelen) met centraal de Hemelopneming van Maria. Links en rechts daarvan staan de beelden van Petrus en Paulus. Boven die beelden zijn de wapenschilden van abt de Munck (links) en van de abdij (rechts, met feniks) te zien. Daarboven bevindt zich het beeld van de Madonna die de draak verplettert, met links Sint Norbertus en rechts Augustinus. Onder het Lievevrouwebeeld staat in gulden letters het chronogram: CONTERENTI DRACONEM (Voor Haar die de draak verplettert).

• Het Verrijzenismonument of Praalgraf van de abten, waar de dood (een skelet) en de tijd (oude man met baard en vleugels) tonen hoe vergankelijk het leven is. Uit de spreuk COMPUTRESCENT SED RESURGENT blijkt dat abt Herman De Munck dit monument in 1710 (MDCCVV) liet plaatsen.

• Grafmonument van de Prins van Bergen Dit grafmonument toont Filips Frans van Glymes (1646-1704), prins van Berghes en graaf van Grimbergen, biddend bij de tombe. Deze edelman was officier, ridder van het Gulden Vlies, grootbaljuw van Henegouwen en gouverneur van de stad Brussel vanaf 1695. Hij voerde er het bevel tijdens de verwoestende Franse bombardementen.

Sint-Norbertusaltaar

Rechts van het hoofdaltaar

• Norbertusaltaar met daarboven het schilderij Norbertus die het witte habijt ontvangt uit de handen van Maria (het oudste schilderij in de kerk). In het medaillon staan de heiligen Adrianus Lacoupe en Jacobus Lacop, twee norbertijnen die in 1572 te Gorcum omwille van hun geloof gemarteld werden
• Links en rechts twee grote schilderijen:
  • Aanwezigheid van Christus in de Heilige Eucharistie (links) - kopie van een werk van Rubens, weleens toegeschreven aan Jan Erasmus Quellin. Het schilderij thematiseert Gods aanwezigheid in de Eucharistie en geeft een aantal figuren weer die zich voor de verdediging van dit geloofspunt hebben ingezet: Norbertus, Thomas van Aquino, Bonaventura, Chrysostomus, Hiëronymus, Augustinus, Ambrosius, Bernardus, Franciscus en Dominicus Guzman.
  • Triomf van de Eucharistie over Wijsbegeerte, Wetenschap, Dichtkunst en Natuur (rechts) - kopie van een werk van Rubens dat zich in het Louvre bevindt. De kopie kan van Gaspar de Crayer (1584 - 1669) zijn. De geleerde met boek en wereldbol stelt de Wetenschap voor, de grijsaard de Wijsbegeerte, de gelauwerde jongeling de Dichtkunst en de vrouw met vier borsten de Natuur. De kleurling achteraan symboliseert de nieuw ontdekte werelddelen.

Sint-Servaasaltaar

In de rechter dwarsbeuk

Dit altaar wordt toegeschreven aan de beeldhouwer-architect Hendrik Frans Verbruggen (1665-1724). Het werd er in 1720 geplaatst en behoort tot hetzelfde type altaar als dat van de Heilige Doodsstrijd en is uitgevoerd in gemarmerd en verguld hout. Het altaar is zeer indrukwekkend opgebouwd en bestaat uit enkele aparte 'bladen'. De Heilige Servaas, patroonheilige van de kerk, wordt er als bisschop van Vlaanderens oudste stad Tongeren afgebeeld met kromstaf en mijter en een draak aan zijn voeten die verwijst naar de ketterij die hij bestreed. Het licht van het ware geloof schijnt op hem vanuit het symbool van de Goddelijke Drieëenheid.

In de medaillons onderaan vindt men de vier kerkvaders van de Westerse Kerk terug : H. paus Gregorius I, H. Ambrosius, H. Augustinus en H. Hiëronymus.

Hetzelfde soort heiligenmedaillons is verder nog in de beschotten aan weerszijden van het altaar te zien, met de H. Sebastiaan, H. Christoffel, H. Rochus en H. Antonius.

In de zijdeuren bevinden zich relieken van

• Guido van Anderlecht, patroon van landlieden en koetsiers en beschermer van paarden en vee en
• de Heilige Sebastianus, patroon van de toenmalige lokale schuttersgilde.

De koren van het hoofdaltaar en van alle zijkapellen werden vroeger afgescheiden van het schip door communiebanken uit 1731. De communiebank bij het hoofdaltaar werd echter tijdens de Tweede Beeldenstorm afgebroken en delen ervan werden herwerkt in het nieuwe volksaltaar, de ambo's en het voetstuk van het Lieve Vrouwebeeld. Ook de communiebanken van het altaar van de Heilige Doodsstrijd en het altaar van Sint-Servatius werden verwijderd. Enkel de communiebanken van het Onze-Lieve-Vrouwe-koor en het Sint-Norbertuskoor bleven gespaard.

Biechtstoel met beelden van Goddelijke deugden

Detail biechtstoel met personificatie van de Zachtmoedigheid

In de zijbeuken

De vier biechtstoelen zijn mogelijk het werk van Willem Kerricx of Hendrik Frans Verbrugghen en zijn versierd met levensgrote beelden. Ze werden zeker voor 1718 gemaakt en zijn nog van het open type.

Achteraan links vindt men de biechtstoel met Maria centraal en beelden van

• de Onschuld (jonge vrouw)
• Petrus (omgekeerd kruis, sleutel en haan)
• Hiëronymus (woestijnleeuw aan zijn voet, klopt zich met een steen op de borst)
• de Boetvaardigheid (oude vrouw met geselroede in de linkerarm en aan haar voeten een roerdomp met zijn dode jongen als zinnebeeld voor de doodzonde).

Rechts daarvan staat de biechtstoel met God de Vader in het midden van de beelden

• de Sterkte (glimlachende jonge vrouw uit het Oude Testament, die op een zuiltje steunt),
• Maria Magdalena (lang haar, geselroed, kruis als teken van boete, reukwerkvaas aan haar voeten, berouwvol opziend),
• de Verloren Zoon (trog met varken aan zijn voeten) en
• de Zachtmoedigheid (lam en olijftak van vrede).

Achteraan rechts staat de biechtstoel met de Heilige Geest en de beelden van de Goddelijke deugden:

• de Hoop (jonge vrouw die op een anker leunt, blikt vertrouwvol ten hemel),
• het Geloof (vrouw met kruis en kelk met hostie),
• het Biechtgeheim (vinger op de mond en de sleutels van het biechtgeheim) en
• de Rechtvaardigheid (weegschaal en het vlammend zwaard van het paradijs = penitentie).

Links daarvan staat de biechtstoel met de Zoon, voorgesteld als Goede Herder met de beelden van

• het Berouw (weduwe uit het Oude Testament),
• Koning David (met kroon en harp),
• Johannes de Doper (met kruis en het Lam, gehuld in dierenvacht) en
• de Liefde (jonge vrouw met het kruis en een vlammend hart).

Preekstoel

Deze monumentale preekstoel is een werk van Hendrik Frans Verbruggen. De H.H. Norbertus en Augustinus dragen de kuip die versierd is met afbeeldingen van de kerkvaders (Ambrosius met bijenkorf, Gregorius met duif, Hiëronymus met bazuin) en de symbolen voor de vier evangelisten : een engel voor Mattheüs, een leeuw voor Marcus, een stier voor Lucas en een arend voor Johannes. Tussen Norbertus en Augustinus vinden we de ketter Tanchelm. Achter deze figuren grinnikt een gevleugelde duivel.

Bovenaan vindt men een medaillon met een reliëf van Sint-Servaas, de patroon van de parochiekerk, en op de hoeken vier engeltjes met attributen van de kardinale deugden : een spiegel voor prudentia (voorzichtigheid), een weegschaal voor iustitia (rechtvaardigheid), teugels voor temperantia (gematigdheid) en een zuil voor fortitudo (moed). Bij de trapleuning staan engelen met het Oude en het Nieuwe Testament afgebeeld. In het open boek waar Augustinus in zit te schrijven lezen we "Contra Pelagianos" (tegen de aanhangers van Pelagius, de Britse ketter die het bestaan van de erfzonde had bestreden).

Links achteraan in het schip

De Onze-Lieve-Vrouw van Grimbergen is een zittende en gekroonde Madonna met het Kind Jezus op haar schoot met in de hand een duifje. In de volksmond wordt dit beeld O-L-Vrouw onder de toren genoemd omdat in de vroegere kerk het beeld midden in de kerk stond, onder de toren tussen het priesterkoor en het schip van de gelovigen. Het beeld was jarenlang verloren maar werd rond de jaren 1925 op de gewelven teruggevonden en de toenmalige pastoor Daniel Delestré liet het restaureren.

In de kerk bevinden zich verschillende relikwieën. Ze zijn ingewerkt in de altaren of bevinden zich in de zijdeuren van de altaren. Hieronder volgt een onvolledige lijst.

• Altaar van de H. Doodsstrijd
  • Heilige Severinus, martelaar
• Onze-Lieve-Vrouwaltaar
  • Heilige Blandina, martelares
• Sint-Norbertusaltaar
  • Heilige Julianus, martelaar
• Sint-Servaas-altaar
  • Guido van Anderlecht, patroon van landlieden en koetsiers en beschermer van paarden en vee en
  • Heilige Sebastianus, patroon van de toenmalige lokale schuttersgilde.