Petrus

Over de historiciteit van Petrus is geen twijfel. Biografische gegevens over Petrus worden hoofdzakelijk gevonden in het Nieuwe testament, vooral in de synoptische evangeliën en Johannes. De evangeliën zijn echter (vrijwel zeker) geschreven na Petrus' dood en vormen een mengsel van historische herinnering en latere verdichting. Overige biografisch relevante vermeldingen zijn in Handelingen en de brieven van Paulus.

Van de apostolische vaders zijn vooral de vermeldingen door Clemens[7] en Ignatius[8] van belang als het gaat om het einde van Petrus. Ook de verbinding met de evangelietraditie door Papias[9], Eusebius[10] en Hiëronymus[11] zijn van groot belang. Latere werken worden over het algemeen als historisch minder betrouwbaar beschouwd.

Simon (zoals Petrus eigenlijk heette[2]) was de zoon van Johannes[12] en kwam waarschijnlijk uit Betsaïda.[13] Hij was een visser aan het Meer van Tiberias en niet opgeleid volgens rabbijnse of Griekse maatstaven.[14] Hij werkte samen met zijn broer Andreas en de zonen van Zebedeüs, Johannes en Jakobus.[15]

Later woonde Petrus in Kafarnaüm, waar Jezus hem bezocht. Hij was getrouwd,[16] maar de verslagen van het martelaarschap van zijn vrouw en kinderen zijn legendarisch. Het lijkt erop dat hij behoorde tot de kring van leerlingen van Johannes de Doper.[17]

Volgens de synoptische evangeliën zag Jezus van Nazareth Petrus en Andreas vissen in het Meer van Tiberias en zei hij tegen ze:

Meteen hierna lieten zij hun netten achter zich en volgden zij Jezus.[19]

Volgens Johannes was Andreas aanwezig toen Johannes de Doper Jezus aankondigde als het lam van God en volgde hij Jezus vanaf dat moment. Toen Andreas zijn broer tegenkwam, zei hij tegen hem dat hij de messias had gevonden en nam hij hem mee naar Jezus.

Het is niet onwaarschijnlijk dat Petrus deze bijnaam kreeg om hem te onderscheiden van de andere apostel die ook Simon heette.[20]

Petrus was zonder twijfel een belangrijke leerling van Jezus. Hij wordt genoemd als een van de twaalf apostelen en geen andere leerling komt in de evangeliën zo vaak voor. Steeds treedt hij op als woordvoerder namens de groep apostelen.[21]

Jezus zei tegen Petrus:

Dit wordt ook wel de traditio clavium genoemd, Latijn voor overdracht van de sleutels. De woorden van Matteüs staan in het Latijn in grote letters in de kroon van de koepel boven wat als het graf van Petrus wordt beschouwd.

Petrus liep over het water naar Jezus, maar zonk daarna weg.[23] Hij was getuige van de Gedaanteverandering van Jezus op de berg Tabor.[24]

Volgens Lucas kreeg Petrus de opdracht zijn broeders in het geloof te sterken: “Ik heb voor je gebeden opdat je geloof niet zou bezwijken. En als jij eenmaal tot inkeer bent gekomen, moet jij je broeders sterken.”[25]

Toen Jezus de voeten van zijn leerlingen wilde wassen, weigerde Petrus dit, maar toen Jezus zei dat hij anders niet bij hem zou kunnen horen, vroeg Petrus spontaan of Jezus niet alleen zijn voeten, maar ook zijn handen en hoofd wilde wassen.[26]

Petrus was aanwezig bij het laatste avondmaal. Toen Jezus en zijn leerlingen in de hof van Getsemane waren om te bidden, viel Petrus telkens in slaap.[27] Toen een meute arriveerde om Jezus te arresteren, nam Petrus een zwaard en hakte het oor af van Malchus, een slaaf van de hogepriester. Jezus genas het oor van Malchus[28] en vermaande Petrus dat hij zijn zwaard moest opbergen. Na Jezus' arrestatie bleef Petrus op een afstand.

Toen Jezus in het huis van Kajafas werd verhoord, warmde Petrus zich op de binnenplaats aan een vuur. Toen men hem herkende als een leerling, beweerde Petrus dat hij Jezus niet kende, een leugen die hij zich pas realiseerde toen hij een haan hoorde kraaien. Eerder die avond had Jezus dit voorspeld toen Petrus gezworen had dat hij Jezus nooit zou afvallen.

Na de opstanding van Jezus gaf deze Petrus opdracht op te treden als herder van zijn kudde.

In Handelingen treedt hij op als hoofd van de kerk in Jeruzalem.[30]

Uit de brieven van Paulus, die (deels) tijdens Petrus' leven zijn geschreven, blijkt dat Paulus Petrus meermaals heeft ontmoet. Petrus was toen een van de leiders van de groep volgelingen van Jezus Christus in Jeruzalem. Hun eerste ontmoeting vond plaats in circa 35 n.Chr. in Jeruzalem.[31]

Veertien jaar daarna maakte Paulus in het kader van het Concilie van Jeruzalem met onder meer Petrus en Jacobus, de broer van Jezus, de afspraak dat Petrus het evangelie aan de Joden zou verkondigen, terwijl Paulus naar de andere volken zou gaan.[32]

Enige tijd later kregen Paulus en Petrus in Antiochië hierover onenigheid, omdat Petrus volgens Paulus erop bleef aansturen dat niet-Joden Joodse gebruiken zouden moeten gaan volgen.[33]

In de apocriefe Handelingen van Petrus (gedateerd omstreeks 200) staan veel verhalen opgetekend over daden van Petrus. Het einde daarvan speelt zich af tijdens de christenvervolgingen onder keizer Nero. Uit angst kozen velen ervoor de stad te verlaten. Ook Petrus verkoos veiliger oorden. Tijdens zijn vlucht had hij een nachtelijk visioen waarin hij Christus ontmoette die een kruis droeg. Petrus vroeg met verbazing: “Quo vadis, Domine?” (“Waar gaat u heen, Heer?”) Jezus antwoordde hem: “Eo Romam iterum crucifigi” (“Ik ga naar Rome om opnieuw gekruisigd te worden”). Dat antwoord van Jezus, dat vervolgde met de woorden: “omdat jij mijn lammeren in de steek laat”, bevestigt Petrus' rol als plaatsbekleder van de Heer. Petrus hernam zijn verantwoordelijkheid door terug te gaan naar Rome, zijn marteldood tegemoet. Petrus werd – op eigen verzoek, omdat hij uit eerbied niet op dezelfde manier als Jezus wilde sterven – met het hoofd naar beneden, ondersteboven gekruisigd, en vond zijn laatste rustplaats vlak bij de plaats waar hij gekruisigd werd, in de nabijheid van het stadion van de Vaticaanse heuvel.[34]

De vroegste vermelding van het martelaarschap van Petrus in Rome komt uit de geschriften van Eusebius (begin 4e eeuw) wanneer hij uit een verloren gegane brief van Dionysius van Korinthe aan de christenen van Rome (ca. 170) citeert. In dezelfde periode als het verschijnen van de apocriefe Handelingen van Petrus wordt Petrus geportretteerd als eerste bisschop van Rome door de Apostolische Vaders en kerkvaders, met name door Tertullianus, Clemens van Alexandrië, Irenaeus van Lyon, Ignatius van Antiochië, Cyrillus van Jeruzalem en Cyprianus van Carthago. Zij schreven aan de Romeinse bisschop een bijzondere verantwoordelijkheid voor de eenheid van de christenen toe (bijvoorbeeld in de strijd rond het sabellianisme, het marcionisme en schisma van Novatianus), die steeds werd verantwoord met het teruggrijpen naar Petrus. In de rooms-katholieke kerk ontwikkelde zich op deze basis een ecclesiologische theologie van het Petrusambt.

Vanaf medio negentiende eeuw zijn er perioden geweest van een academisch debat over de historiciteit van de aanwezigheid van Petrus in Rome en als gevolg daarvan zijn kruisiging.[35][36] Tot in de twintigste eeuw werd dat debat vooral door theologen gevoerd. Het standpunt jegens de historiciteit van het verblijf van Petrus in Rome werd dan ook vaak beïnvloed door de denominatie van de deelnemers aan het debat alsmede hun houding ten opzichte van de legitimiteit van het Petrusambt. Vanaf eind twintigste eeuw is er sprake van publicaties die meer berusten op interdisciplinair onderzoek. Vanaf die periode verschenen ook steeds meer publicaties die concluderen dat Petrus nooit in Rome kan zijn geweest en dus ook nooit daar kan zijn gekruisigd en begraven.[37][38][39][40]

Er zijn verder theses ten aanzien van de Eerste brief van Petrus. In 1 Petrus 5:13 wordt Babylon genoemd als de plaats waar die geschreven zou zijn. Er zijn auteurs die, op basis van het feit dat Babylon in de vroeg-christelijke literatuur ook wel als metafoor voor Rome gebruikt werd, aangenomen hebben dat de brief in Rome geschreven moet zijn. Een andere, sterker ondersteunde these is dat met Babylon in dit geval de joodse en christelijke diaspora van die tijd bedoeld wordt. Er is echter ook een grote meerderheid van auteurs van opvatting dat de brief op zich een pseudepigraaf is, die al van geruime tijd na het overlijden van Petrus moet dateren en pas daarna aan hem is toegeschreven.[41]

Petrus heeft drie feestdagen. De belangrijkste is Petrus en Paulus op 29 juni. Volgens de overlevering zijn beide apostelen op dezelfde dag en binnen hetzelfde uur gestorven. De bevrijding van Petrus wordt gevierd op 1 augustus met het feest van Sint-Petrus’ Banden. De Orthodoxe Kerk viert dit op 16 januari. Op 22 februari wordt binnen de katholieke kerk het leergezag (ex cathedra) met het feest van Petrus’ Stoel gevierd.

Petrus is de patroonheilige van de abdijen van Bath en Berchtesgaden, van Bremen, Chartres, Abdij Affligem en Abdij van Dendermonde, Keulen, Trier, Las Vegas, het bisdom Jackson, Köpenick, Worms, Lessen, Leuven, Oostende, Puurs, Sint-Pieters-Rode, Leiden, Maastricht, Moissac, Naumburg, Regensburg, Rome, de Kerk, Umbrië, Sint-Petersburg, het bisdom Providence, Obermarsberg, het bisdom Philadelphia en Poznań en verder van de pausen, de bakkers, de slachters, de bruggenbouwers, de boetelingen, de metselaars, de glazeniers, de schrijnwerkers, de slotenmakers, de smeden, de loodgieters, de uurwerkmakers, bij de oogst, de zegelbranders, de steenkappers, de pottenbakkers, de schoenmakers, de netten- en doekenwevers, de vissers en de vishandelaars, de schippers, de scheepsbouwers. Voorts wordt Petrus aangeroepen bij scheepsbreuken, door jonge vrouwen, de rouwenden en de boetelingen, en bij zinsverbijstering, slangenbeten, hondsdolheid, diefstal, voetpijnen, koorts, bezetenheid en vallen.