Tanchelm

Het meeste dat we over Tanchelm weten, komt van diegenen die hem bestreden hebben, want zelf heeft hij geen geschriften nagelaten.

Hij keerde zich met grote felheid tegen de Kerk en de kerkelijke sacramentenleer. Zo leerde hij dat de sacramenten hun effect misten wanneer ze door onwaardige geestelijken werden toegediend. Tanchelm is wel bekend om zijn antisacerdotalisme. Met grote praal trok hij rond door Vlaanderen.

In 1113 werd hij verdreven uit Brugge en vestigde hij zich in Antwerpen, waar hij het volk aan zijn kant kreeg, maar uiteindelijk in 1115 door een priester werd vermoord.

Ook na zijn dood kon zijn leer nog op aanhang rekenen. Dit blijkt uit het feit dat de H. Norbertus nog in 1124 door de paus naar Antwerpen werd gezonden om deze ketterij te bestrijden. Dat is dan ook de reden waarom Norbertus in de beeldende kunst vaak triomferend over Tanchelm wordt afgebeeld met een monstrans in de hand.

• Op 27 februari 1960 ging Harry Mulisch' Tanchelijn in première, een toneelstuk dat, geïnspireerd door Lou de Palingboer, een fantaserende visie geeft op het leven van Tanchelm. Het werd gespeeld door De Nederlandse Comedie met in de hoofdrol Ko van Dijk jr..
• De Brugse vrijmetselaarsloge Tanchelijn, opgericht in 1981, werd naar hem vernoemd. Deze loge kende moeilijkheden en dissidenties.
• Boven de ingangspoort van het Antwerpse Steen staat een figuurtje afgebeeld, dat volgens sommigen Simini voorstelt, volgens anderen Tanchelijn.

• H. W. TYDEMAN, Verhandeling over den Nederlandschen Aartsketter uit ht begin der twaalfde eeuw, Tanchelijn of Tanchelm, in: Bijdragen tot de beoefening en geschiedenis der Godgeleerde Wetenschappen, Amsterdam, 1814.
• M. H.-Q. JANSSEN, Tanchelijn, in: Annales de l'Académie d'archéologie de Belgique, Antwerpen, 1867.
• I. DÖLLINGER, Beiträge zur Sektengeschichte des Mittelalters, I, 1890.
• Henri PIRENNE, Tanchelin et le projet de démembrement du diocèse d'Utrecht vers 1100, in: Bulletin des Classes des lettres et des sciences morales et politiques de l'Académie royale de Belgique, 1927.
• J. LINDEBOOM, Stiefkinderen van het christendom, 1929.
• L. J. M. PHILIPPEN, De H. Norbertus en de strijd tegen het Tanchelmisme te Antwerpen, in: Bijdragen tot de Geschiedenis, 1934.
• Arno BORST, Die katharer, Stuttgart, 1953.
• Walter MOHR, Tanchelm von Antwerpen. Eine nochmalige Überprüfung der Quellenlage, in: Annales universitatis Saraviensis, 1954, p. 234-247
• Harry MULISCH, Tanchelijn, kroniek van een ketter. Geen historisch toneelstuk in vijf bedrijven, Amterdam, De Bezige Bij, 1961.
• Jozef-M. DE SMET, De monnik Tanchelm en de Utrechtse bisschopszetel in 1112-1114, in: Analecta praemonstratensis, 1961.
• J. M. DE SMET, Le moine Tanchelin et saint Norbert, § 2 Tanchelin, un "Antichrist", in: Scrinium Lovaniense, 1961 p. 207-234.
• H. GRUNDMAN, Ketzergeschichte des Mittelalters, 1963, p. 15-18.
• Jeffrey Burton RUSSELL, Dissent and reform in the Early Middle Ages, University of California Press, 1965.
• Wilfried GRAUWEN, Enkele notities betreffende Tanchelm en de ketterijen in het begin van de 12de eeuw, in: Analecta Praemonstratensis 56, 1980, p. 86-92.
• Jaap VAN MOOLENBROEK, Conflict en demonisering: De volksprediker Tanchelm in Zeeland en Antwerpen, in: Jaarboek voor Middeleeuwse Geschiedenis 7, 2004, p. 84-141.