Wageningen (Nederland)

Onderaan de Wageningse Berg zijn dakpannen gevonden met het stempel van een Romeins legioen. Er zijn echter geen aanwijzingen dat er een Romeins steunpunt aan deze noordzijde van de Rijn was. Met het Romeinse Vada werd vermoedelijk een nederzetting nabij het Noord-Brabantse dorp Kessel aan de Maas bedoeld, en niet Wageningen, zoals lang is gedacht.

Wageningen, Atlas Schoemaker: Friesland, 1710-1735

De oudst bekende nederzetting in Wageningen als voorganger van de stad lag wellicht onderaan de Holleweg. Aan het begin van de volle Middeleeuwen verhuisde de nederzetting hogerop; op de Wageningse Berg zijn nabij de Holleweg de resten van een tufstenen kapel en houten boerderijen gevonden. In de twaalfde eeuw ontstond onderaan de berg een nieuwe nederzetting. Na aanleg van een kade als verbinding tussen de flank van de Wageningse Berg en de hoger gelegen haar ten westen van de huidige stad, de huidige Hoogstraat, werd ten zuiden daarvan het oudste deel van de stad aangelegd, rondom Heerenstraat (voorheen Achterstraat) en kerk. Later werd ook aan de noordzijde van de Hoogstraat het regelmatige zijstratenpatroon (Beuningstraat, Junusstraat, Rouwenhofstraat, Riemsdijkstraat) aangelegd. Op 12 juni 1263 kreeg Wageningen van graaf Otto II van Gelre stadsrechten.

Na ontmanteling van de vestingwerken in de negentiende eeuw werd een deel van de voormalige wallen bebouwd met onder meer de bebouwing ten oosten van de Schoolstraat en Molenstraat en de bebouwing aan het Emmapark. Op de voormalige westwal werden aan het begin van de twintigste eeuw de synagoge en doopsgezinde kerk gebouwd. Beide werden verwoest in 1940 en niet meer op dezelfde plek herbouwd. Na de Tweede Wereldoorlog werd de wal hier afgegraven ten behoeve van de aanleg van de Walstraat en werden er studentenflats op een resterend deel van de wal gebouwd. Deze staan er tegenwoordig nog altijd. In 2000 werd ten slotte op de plek van de vroegere wal, naast de weg, een monument onthuld ter nagedachtenis aan de vele Joodse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog uit Wageningen.

Andere delen van de vroegere vesting kregen een parkachtige structuur, zoals het vroegere Noorderplantsoen. Bij de aanleg van een verkeersweg (Plantsoen) werd een deel van deze structuur opgeofferd. De straat die de oostelijke Bergpoort en de westelijke Nudepoort met elkaar verbond, de Hoogstraat, is al sinds vele decennia de straat waar middenstanders zich vestigden. Vanaf 1975 is deze straat ingericht als voetgangersgebied. Ook in vele zijstraten van de Hoogstraat, zoals Kapelstraat, Nieuwstraat en Junusstraat, bevinden zich belangrijke concentraties van middenstand. De horeca is voornamelijk geconcentreerd op de Markt, aan de Heerenstraat en in de Molenstraat.

Tussen omstreeks 350 en omstreeks 900 was het grafveld op de hoek van de Geertjesweg en de Diedenweg in gebruik. Vermoedelijk waren de begravenen afkomstig uit de verschillende buurschappen van Wageningen, die op de grens lagen van de flank van de stuwwal en het Binnenveld. Herkenbaar zijn nog de buurschappen De Peppeld (omgeving Wildekamp) en Leeuwen (omgeving restaurant Het Gesprek, vroeger De Keijzer); in beide buurschappen is ook de kenmerkende drinkpoel of kolk nog aanwezig. Het gehucht Dolder lag rondom de kruising Van Uvenweg/Churchillweg/Dolderstraat. Dolder of Thulere werd al in 838 genoemd, evenals Brakel (Bracola), op de hoek van Julianastraat en Van Uvenweg.

De verschillende buurschappen waren volgens eenzelfde principe opgebouwd: boerderijen rondom een gezamenlijke agrarische gebruiksruimte (brink), aan de oostzijde het akkerland (op de Wageningse eng, die toen veel groter was) en ten westen van de gehuchten de weilanden in het Binnenveld, heel regelmatig gepercelleerd. Dit Binnenveld werd vanaf de dertiende eeuw in cultuur gebracht.

Belangrijke boerderijen waren de Stenen Kamer in Dolder (gebouwd 1597, afgebroken 1954) en de Tarthorst aan de Tarthorsterweg, nu Haverlanden (afgebroken 1969). De brinken waren door middel van schaapsdriften verbonden met de weilanden in het Binnenveld. Relatief intact gebleven is de schaapsdrift van de Droevendaalsesteeg. Daarlangs zijn nog oude elzen te vinden.

Voor de graven en hertogen van Gelre was Wageningen behalve handelshaven vooral ook belangrijk als vesting tegen de bisschoppen van Utrecht en later de hertogen van Bourgondië. De oude gracht (smaller dan voorheen) en delen van de (gerenoveerde) stadsmuur zijn nog steeds te bewonderen. De laatste hertog, Karel van Egmond, liet daarom in 1526-1527 binnen de vesting het kasteel van Wageningen bouwen. De fundamenten van drie torens en een deel van de buitenmuur zijn nog te bezichtigen. Op het voormalige kasteelterrein werd aan het einde van de negentiende eeuw het met herenhuizen bebouwde woonbuurtje Bowlespark aangelegd, dat goeddeels nog bestaat en beschermd is als gemeentelijk monument.

• 
  Wageningen in 1575
• 
  regio Wageningen 1830-1850
• 
  gemeente Wageningen 1866
• 
  regio Wageningen 1906

Het kasteel van Wageningen werd in 1702 door de Staten van Gelderland verkocht aan Anna Maria Ripperda, weduwe van drost Assueer Torck moeder van de laatste drost Lubbert Adolph Torck. De familie Torck verbouwde het kasteel tot een klein stadspaleis met een barokke tuinaanleg. Lubbert Adolph Torck was getrouwd met de rijke weduwe Petronella van Hoorn, dochter van een gouverneur-generaal van Oost-Indië. Later erfde hij van zijn tante kasteel Rosendael in Rozendaal bij Arnhem. Torck was politiek actief in Den Haag en liet als burgemeester van Wageningen verschillende publieke werken uitvoeren. Hij investeerde in de stad met het bouwen van herenhuizen voor gepensioneerden van de Verenigde Oostindische Compagnie. Dat zou later nog van belang worden omdat Wageningen één zo'n complex - de zogenaamde 'Bassecour' - ter beschikking kon stellen om in 1873 de rijkslandbouwschool naar de stad te halen.

Wageningen, molen

Wageningen heeft meerdere molens gekend in het verleden. Al in de middeleeuwen stond een tweetal molens aan de vroegere Molenweg, thans de Generaal Foulkesweg geheten. De laatste van deze molens werd omstreeks 1996 gesloopt, genaamd de Eendracht. De molen De Vlijt, gebouwd aan het einde van de negentiende eeuw, staat aan de Harnjesweg, vroeger omgeven door bouwlanden. Deze molen is als een van de weinige nog beroepsmatig in bedrijf, er is met name een grote hoeveelheid aan biologisch gemalen graanproducten te verkrijgen.

Als opvolger van de Rijksland- en tuinbouwschool Wageningen werd in 1918 de Landbouwhogeschool Wageningen gesticht. Dit vormde het begin van een bijzondere ontwikkeling van een kleine vestingstad tot een bijzondere universiteitsstad met de tegenwoordige Wageningen University. Per 1 januari 2004 is Hogeschool Van Hall Larenstein toegetreden tot Wageningen Universiteit en Researchcentrum. Met deze toetreding ontstond, als eerste in Nederland, een zeer grote en veelzijdige combinatie van HBO- en wetenschappelijk onderwijs en onderzoek op het gebied van life sciences en natuurlijke omgeving. Een conflict tussen de onderwijsinstellingen leidde in 2012 echter tot een breuk en mogelijke ontvlechting van de samenwerking.

Het Maritiem Research Instituut Nederland (MARIN) is in 1932 opgericht als het Nederlandse Scheeps Model Basin (NSMB). Het MARIN is een wereldwijd bekend instituut op het gebied van maritiem en hydrodynamisch onderzoek. Het MARIN heeft in Nederland de status van Groot Technologisch Instituut.

Wageningen is ook de stad waar de geallieerden onder aanvoering van generaal Foulkes en de Duitse bezetter onder generaal Blaskowitz onderhandelden over de wijze waarop de Duitse militairen zich dienden te gedragen na de capitulatie. De gesprekken begonnen op 4 mei 1945 in een boerderij in de Nude ten westen van Wageningen, en werden op 5 mei voortgezet in hotel De Wereld in Wageningen. Een overeenkomst werd op die dag opgesteld, maar pas een dag later getekend. Het ondertekende document, bekend geworden als de Nederlandse capitulatieakte, is te beschouwen als een uitwerking van de algehele capitulatie door de Duitse krijgsmachten voor Noordwest-Europa op 4 mei. De akte zelf, aanwezig in het Gemeentearchief Wageningen, is gedateerd Wageningen 5 mei 1945. Prins Bernhard van Lippe-Biesterfeld, de echtgenote van de toenmalige kroonprinses Juliana, was als bevelhebber van de Binnenlandse Strijdkrachten aanwezig in Hotel de Wereld. De capitulatie werd tot en met 2005 jaarlijks groots herdacht met een defilé van oud-militairen van Amerikaanse, Britse en Canadese afkomst en tot en met 2004 afgenomen door de in dat jaar overleden prins Bernhard. In 2005 werd het defilé afgenomen door Prins Willem-Alexander. Vanaf 2006 vindt het Bevrijdingsdefilé plaats, een veel rijker geschakeerde optocht van oorlogsmaterieel en veteranen uit de Tweede Wereldoorlog en andere uitzendgebieden. In het Bevrijdingsdefilé is ook ruimte voor goede doelen en basisschoolleerlingen.

In Wageningen zijn meer dan 60 objecten als rijksmonument beschermd. Het merendeel staat in de historische binnenstad. Daarnaast zijn meer dan 400 objecten als gemeentelijk monument beschermd.

In 2013 vierde Wageningen zijn 750-jarig bestaan als stad, met als hoogtepunt de feestweek van 12 juni (exact de dag dat de stadsrechten werden verleend) tot 16 juni 2013.

De Wageningse studenten wonen veelal in studentenhuizen in de binnenstad of in de studentenflats door de hele stad heen, zoals de kenmerkende sterflats Asserpark, Hoevestein, Bornsesteeg en Dijkgraaf, die als het ware een skyline van Wageningen vormen vanuit het noorden. Deze serie sterflats werd tussen 1969 en 1978 gebouwd als vervolg op de sterflats Thorbeckestraat en Albardaweg voor de burgerbevolking. Een van de oudste studentenflats van Nederland, aan de Nobelweg, werd in 1959 gebouwd en in 2004 gesloopt. De sterflat aan de Rijnsteeg werd in de zomer van 2006 gesloopt en in 2013 kwam er op ongeveer dezelfde plek een nieuw studentencomplex met de naam Rijnveste.

Beroemd is ook het studentencomplex Droevendaal, de plaats waar studenten 20 jaar lang woonden in bouwvallige barakken, wietplanten in de tuin hadden staan en 's avonds kampvuren stookten. Jaarlijks terugkerend is het 'Droevendaalfeest' waar bands uit de regio hun kunsten kunnen vertonen. De barakken zijn in 2000 vervangen door nieuwbouw. Droevendaal ligt aan de Droevendaalsesteeg, direct naast het hierboven genoemde gehucht De Peppeld.

In Wageningen bevinden zich drie grotere studentenverenigingen: W.S.V. Ceres, K.S.V. Sint Franciscus Xaverius en SSR-W en een kleinere studentenvereniging D.L.V. Nji-Sri. Daarnaast worden de jongerenvereniging J.V. Unitas en de roeivereniging W.S.R. Argo wel als studentenvereniging beschouwd. Ook heeft Wageningen vier Christelijke studentenverenigingen: VGSW, C.S.F.R. Dei Gratia, NSW en Ichthus Wageningen. Samen hebben deze vier verenigingen zo'n 400 leden.

Daarnaast telt Wageningen drie regionale studentenverenigingen, te weten het Wageningsk Studinte Selskip foar Fryske Stúdzje (WSSFS, Fries), het Brabants Studenten Gilde (BSG, Brabants) en het Noaberschop (Twents en Achterhoeks).

• Gemeente Wageningen
• wiki over Wageningen (nav 750 jr Wageningen)

	Plaatsen in de gemeente Wageningen
Kernen: Wageningen · Wageningen-Hoog      Buurtschap: Nude Gelderland: Steden en dorpen in Gelderland      Nederland: Provincies · Gemeenten

	Gemeenten in de provincie Gelderland
Aalten · Apeldoorn · Arnhem · Barneveld · Berg en Dal · Berkelland · Beuningen · Bronckhorst · Brummen · Buren · Culemborg · Doesburg · Doetinchem · Druten · Duiven · Ede · Elburg · Epe · Ermelo · Harderwijk · Hattem · Heerde · Heumen · Lingewaard · Lochem · Maasdriel · Montferland · Neder-Betuwe · Nijkerk · Nijmegen · Nunspeet · Oldebroek · Oost Gelre · Oude IJsselstreek · Overbetuwe · Putten · Renkum · Rheden · Rozendaal · Scherpenzeel · Tiel · Voorst · Wageningen · West Betuwe · West Maas en Waal · Westervoort · Wijchen · Winterswijk · Zaltbommel · Zevenaar · Zutphen Nederland: Provincies · Gemeenten