Stuwwal

In Nederland zijn op de lijn Haarlem-Amsterdam-Utrecht-Nijmegen stuwwallen te vinden, die gevormd zijn tijdens de maximale ijsuitbreiding in het Saale-glaciaal (Drente stadiaal). Deze stuwwallen bestaan uit zand en grind dat door grote rivieren, zoals de Rijn, Maas en de oostelijke rivieren (onder andere het Eridanosriviersysteem) vóór de ijsbedekking was afgezet. De westelijkste stuwwallen bij Haarlem en Amsterdam zijn grotendeels geërodeerd en bedekt door jongere afzettingen. De westelijkste zichtbare stuwwal in het midden van het land is de Utrechtse Heuvelrug. Het grootste stuwwallencomplex is de Veluwe. De Veluwe bestaat uit meerdere stuwwallen waaronder de Oost-Veluwestuwwal (Arnhem-Hattem) die met 110 m de grootste en hoogste van Nederland is. Ook de stuwwal tussen Nijmegen en Kleef (onderdeel van de Nederrijnse Heuvelrug) is een groot stuwwalcomplex dat waarschijnlijk ooit één geheel vormde met de stuwwal bij Montferland. Tijdens en na de laatste ijstijd (Weichselien) is de verbinding door de Rijn geërodeerd en weggespoeld, waarbij de Gelderse Poort ontstond.

Ook in Twente liggen verspreid diverse stuwwallen. De grote stuwwalcomplexen in Twente bestaan vooral uit Tertiaire afzettingen en keileem. Bij Oldenzaal ligt het hoogste punt van Overijssel, de Tankenberg (85 m boven NAP). Aan de westrand van Twente vinden we de Sallandse Heuvelrug (78 m hoog). In de Achterhoek liggen de lagere Needse Berg en Lochemse Berg. Deze stuwwallen bestaan grotendeels uit Pleistocene rivierafzettingen.

In het noorden van Nederland vinden we een reeks stuwwallen op de lijn Texel-Wieringen-Gaasterland-Steenwijk-Coevorden. Deze stuwwallen bestaan grotendeels uit opgestuwde keileem en zijn veel lager dan de stuwwallen in Midden-Nederland. De grootste stuwwal op deze lijn is de Havelterberg. In het oosten van Groningen komen kleine keileembulten voor, die beschouwd worden als stuwwallen, zoals de Onstwedder Holte.

In Duitsland vinden we nog hogere stuwwallen zoals de Dammer Berge ten zuiden van Vechta en de Wilseder Berg (tegen de 170 m) op de Lüneburger Heide. Meer naar het zuidoosten, in de buurt van Hannover, komen ook stuwwallen uit het Elster-glaciaal voor. In het noordoosten van Duitsland liggen stuwwallen uit de laatste ijstijd. In het uiterste westen van Duitsland bevindt zich de Niederrheinischer Höhenzug. Deze stuwwal strekt zich, met verschillende onderbrekingen, uit in een boog op de westoever van de Rijn vanaf Krefeld tot aan Nijmegen in Nederland. De stuwwal tussen Nijmegen en Kleef, met zijn typerende W-vorm, is op de kaart van de Niederrheinischer Höhenzug duidelijk herkenbaar.