Ekeren

Het huidig Ekers grondgebied kent een geschiedenis die veel verder teruggaat dan het ontstaan van de huidige dorpskern in de Middeleeuwen. Het archeologisch onderzoek dat de voorbije decennia werd uitgevoerd toont een vrijwel continue bewoningsgeschiedenis aan. Sporen uit de steentijd, de brons- en ijzertijd, de Gallo-Romeinse periode, de Middeleeuwen en de postmiddeleeuwse periode kwamen her en der aan het licht.[1] De naam heeft mogelijk zijn oorsprong in de 9de eeuw toen enkele Vikingen zich aldaar hebben gevestigd na het gebruik van de lokale eikenbomen.[2] Ekeren hoorde in de late oudheid tot de Romeinse provincie Germania Cisrhenus Inferior Secunda.

het Hof van Veltwijck, zetel van de districtsraad

Hof Mertens, ofte Gulden Poort n.o.v. Henri Blomme (1884)

Standbeeld van Leopold II

Sint-Lambertuskerk

Huis de Grooff ofte Gulden Huys, woonhuis van architect Theofiel De Grooff

Station Eeckeren omstreeks 1910

Voormalige Sint-Lucaskliniek, voorheen Hof van Delft n.o.v. Henri en Leonard Blomme, in Vlaamse neorenaissancestijl

Toegangspoort van het kerkhof

Ekeren werd waarschijnlijk eind 7e eeuw door de heilige Lambertus van Maastricht gekerstend. Tot het einde van de 13e eeuw maakte Ekeren deel uit van het bisdom Luik in de dekenij van Hilvarenbeek.

Het grondgebied van de oude heerlijkheid Ekeren omvatte het huidige district Ekeren, de gemeenten Hoevenen, Brasschaat en Kapellen met nog een stuk gebied dat thans aan het stedelijk district Antwerpen behoort. De heerlijkheid was één der grootste van het hertogdom Brabant. De oudste vermelding van Ekeren dateert van het jaar 1155. Op het einde van de 15e eeuw was Ekeren verdeeld onder drie heren. In het begin van de 16e eeuw trad daar verandering in. De samenvoeging van het ganse grondgebied werd door aankoop een voldongen feit.

In 1703 vond tijdens de Spaanse Successieoorlog bij Ekeren een treffen plaats tussen het Franse en het Staatse leger, de Slag bij Ekeren. Het zag er voor het geallieerde (Nederlandse) leger lange tijd slecht uit, vooral toen de bevelhebber Jacob II van Wassenaer Obdam gescheiden raakte van zijn troepen en in paniek naar Breda vluchtte. Uiteindelijk eindigde deze schermutseling onbeslist. Van Wassenaer Obdam heeft daarna geen bevelhebberschap meer opgedragen gekregen.

De Franse Revolutie aan het einde van de 18e eeuw maakte een einde aan de oude instellingen. Onder de nieuwe machthebbers werd Ekeren een gemeente en ressorteerde onder het Twee Neten-departement. In 1795 werden Hoevenen en Kapellen losgemaakt van Ekeren en bij de municipaliteit Stabroek gevoegd. De gemeente Hoevenen werd in 1828 afgeschaft. Haar grondgebied werd verdeeld onder Ekeren en Kapellen. Brasschaat werd een zelfstandige gemeente in 1830. In 1846 werd een groot stuk van Ekeren bij Kapellen gevoegd: de wijken Essenhout, Den Hoorn, Kapelsestraat en Franse Heide. In 1866 werd Hoevenen terug zelfstandig. Door de uitbreiding van de haven werd in 1914 en 1929 opnieuw een groot gedeelte grondgebied (onder andere Luchtbal, Rozemaai en Schoonbroek) afgestaan, ditmaal aan de stad Antwerpen.

Op 1 januari 1983 houdt de zelfstandige gemeente Ekeren op te bestaan. Het grootste gedeelte wordt bij de stad Antwerpen gevoegd, het noordelijk gedeelte (wijken Hoogboom en Zilverenhoek) bij de gemeente Kapellen.[3]

In de districtsraad en bij de Ekerse bevolking is er een sterke tendens om terug te keren naar een zelfstandige gemeente Ekeren, veel meer dan dat in andere Antwerpse districten het geval is. Vlaams Belang diende hiervoor in 2007 een voorstel tot decreet in het Vlaams Parlement in, maar dat werd weggestemd.[4] Ook is er de wens om de grenzen te hertekenen zodat de Edisonwijk, Schoonbroek en Rozemaai zoals voor 1929 terug bij Ekeren horen. Deze liggen immers geografisch bij Ekeren maar administratief/politiek in het district Antwerpen. In het bestuursakkoord voor het district (2013) staat hierover te lezen:

:4. Samen ijveren we er voor om de logische grenscorrecties die de Edisonwijk, Schoonbroek en Rozemaai en de natuurdomeinen Oude landen, Bospolder, Muisbroek bij Ekeren voegen, eindelijk te realiseren. Acties 1. We ijveren er voor om na consultatie van de bewoners, de Edisonwijk en enkele huizen van het Pastorijveld op korte termijn aan het district Ekeren over te dragen. 2. We ijveren er voor om het Stedelijk Recreatiedomein Muisbroek, Oude Landen, Bospolder en Ekers Moeras op korte termijn bij het district te voegen. 3. We ijveren er voor om na consultatie van de bewoners, de wijken Schoonbroek en Rozemaai tegen de volgende gemeenteraadsverkiezingen bij het district te laten aansluiten.[5]

Op de Antwerpse gemeenteraad van 25 januari 2016 werd de gewenste grenscorrectie tussen de districten Antwerpen en Ekeren goedgekeurd. Op 14 oktober 2018 werd de districtsraad die dit gebied gaat besturen verkozen. Op 1 januari 2019 kreeg Ekeren er dan ook ongeveer 375 ha en zo'n 5000 inwoners bij.

De oudste van de huidige districtsgrenzen is die van de Laarsebeek tussen Ekeren en Merksem die nog uit de Romeinse tijd dateert en de grens vormde tussen Germania Inferior en Belgica Secunda. Later werd deze de grens tussen de middeleeuwse bisdommen Luik (waar Ekeren en Brasschaat toebehoorden) en Kamerijk (waar Merksem en Schoten toebehoorden). Op 1 januari 2019 werd deze eeuwenoude grens tussen Ekeren en Merksem vervangen en van de Laarsebeek naar de E19 verlegd. De tweede oudste grens van Ekeren en heel wat jonger is die tussen Ekeren en Brasschaat van 1830 en gevormd wordt door de Kapelsesteenweg. De derde oudste grens is die tussen Ekeren en Hoevenen van 1866. De vierde oudste grens is de vrij recente grens van 1929 tussen Antwerpen en Ekeren toen een groot gedeelte van Ekeren naar Antwerpen ging. Deze grens werd op 1 januari 2019 teniet gedaan toen Ekeren een gedeelte van haar aan Antwerpen verloren grondgebied terugwon. Ekeren kreeg er meteen ook een gedeelte grondgebied van de voormalige poldergemeente Wilmarsdonk bij. De jongste grens is die van 1983 tussen Ekeren en Kapellen toen bij de fusie met Antwerpen het noordelijk gedeelte van Ekeren met de wijken Hoogboom en Zilverenhoek bij Kapellen werd aangehecht.[3]

Ekeren kan ingedeeld worden in vier wijken (bevolkingsgegevens 2011; bron: Stad Antwerpen in Cijfers):

• Ekeren-centrum (statistische sectoren P0...) met 11.068 inwoners
• Donk (statistische sectoren P2...) met 5671 inwoners
• Sint-Mariaburg (statistische sectoren P1...) met 4400 inwoners
• Leugenberg (statistische sectoren P3... en P5...) met 1448 inwoners

De wijken Edison, Schoonbroek en Rozemaai (statistische sectoren J9...; 4706 inwoners) sluiten aan bij Ekeren, maar behoorden tot eind 2018 tot 2030 Antwerpen-3. Er werd met het district Antwerpen overeengekomen dat begin 2019 de Edisonwijk, Rozemaai en Schoonbroek plus nog enkele aangrenzende gebieden zoals de Oude Landen en het Ekers Moeras terug naar Ekeren keren alsook dat het gehele gebied gebied Muisbroek (Ekerse Putten) en Bospolder bij Ekeren komt.[6] Vanaf 2019 vormt de A12 dan de grens tussen de districten Antwerpen en Ekeren, uitgezonderd Bospolder, Ekers Moeras en Muisbroek die ten westen van de A12 liggen.

Op 1 januari 1983 werd een gedeelte van Ekeren (het bevolkingsrijkste met het dorpscentrum) aangehecht bij Antwerpen, de wijken Hoogboom, Zilverenhoek en gedeelte Leugenberg bij Kapellen. Onderstaande bevolkingscijfers betreffen het district Ekeren, het gedeelte van de voormalige gemeente dat bij Antwerpen werd gevoegd.

• 31 december 1983: 21.697
• 31 december 1984: 22.362
• 31 december 1985: 22.234
• 31 december 1986: 22.068
• 31 december 1987: 22.053
• 31 december 1988: 21.978
• 31 december 1992: 22.083
• 31 december 1998: 21.942
• 31 december 1999: 21.967
• 31 december 2000: 22.073
• 31 december 2003: 22.385
• 31 december 2004: 22.496
• 31 december 2005: 22.375
• 31 december 2006: 22.472
• 31 december 2008: 22.588

De volgende grenswijziging is op 1 januari 2019 gepland.

Het district Ekeren maakt deel uit van de stad Antwerpen. Deze ligt in het kieskanton Antwerpen is identiek aan het provinciedistrict Antwerpen en ligt in het kiesarrondissement Antwerpen en de kieskring Antwerpen.

Ekeren		Supranationaal	Nationaal		Gemeenschap	Gewest	Provincie	Arrondissement	Provinciedistrict	Kanton	Gemeente	District
Administratief	Niveau	Europese Unie	België		Vlaanderen		Antwerpen	Antwerpen			Antwerpen	Ekeren
	Bestuur	Europese Commissie	Belgische regering		Vlaamse regering		Deputatie				Gemeentebestuur	Districtscollege
	Raad	Europees Parlement	Kamer van volksvertegenwoordigers	Vlaams Parlement			Provincieraad				Gemeenteraad	Districtsraad
Kiesomschrijving		Nederlands Kiescollege	Kieskring Antwerpen					Antwerpen	Antwerpen	Antwerpen	Antwerpen	Ekeren
Verkiezing		Europese	Federale		Vlaamse		Provincieraads-				Gemeenteraads-	Districtsraads-

De Ekerse districtsraad telt 19 zetels.

Van 2013 tot 2018 werd het district bestuurd door een coalitie van N-VA, CD&V en Open Vld, samen goed voor 11 van de 19 zetels.

Van 2019 tot 2024 wordt het district bestuurd door een coalitie van N-VA, sp.a, CD&V en Open Vld, samen goed voor 13 van de 21 zetels.

• De eerste rechtstreeks verkozen districtsraad werd verkozen op 8 oktober 2000, en startte op 1 januari 2001. Ze telde sindsdien 19 zetels.
• De huidige districtsraad werd verkozen op 14 oktober 2012.
• De volgende districtsraad wordt 6 jaar later op 14 oktober 2018 gekozen.

De vetjes gedrukte getallen vormen de hieruit onderhandelde bestuursmeerderheid. De grootste partij is in kleur.

Station van Ekeren

• Het Hof van Veltwijck
• De Villa Geniets
• De aloude Sint-Lambertuskerk
• Hof De Bist
• Hof van Moretus
• Bistkapel
• Station van Ekeren
• Hagelkruiskapel
• restant Oude Laarhof
• Oude Pastorij Donk
• Voormalige rijkswachtkazerne
• Oud Gemeentehuis Markt
• Onze-Lieve-Vrouw van Altijddurende Bijstandkerk Sint-Mariaburg
• Château Moretus Eekeren (Administratief deel Antwerp International School)

• Akerbeeld, ook bekend als 'De Bierpruver' kunstenaar Deben Van Damme.
• De Grote Zee, Hof De Bist
• Monument der gesneuvelden
• Standbeeld Z.M. Leopold II
• Het Hagelkruis
• De Wachtende Muze
• De Literatuurbespeler
• Lentekriebels

• Beeld van O.L.-Vrouw
• Beeld van het Heilig Hart
• Monument voor de gesneuvelden

De Ekerse begraafplaats in de Driehoekstraat is gelegen op een plaats die vanouds De Vink genoemd werd. "Iemand naar de vink dragen" is een typisch Ekerse uitdrukking voor "begraven worden", die vooral door de oudere generatie Ekerenaars nog gebruikt wordt. Het stadsmagazijn tegenover de begraafplaats heet ook "De Vink".

De inwoners van Ekeren staan ook bekend onder hun bijnaam "Bierpruvers", vanwege de vele bierbrouwerijen die zich eertijds op het grondgebied van de oude heerlijkheid Ekeren bevonden. De Ekerse carnavalvereniging De Bierpruvers dankt haar naam aan de bijnaam van de Ekerenaars. De bijnaam is vereeuwigd in het standbeeldje ‘De Bierpruver’ dat een plaatsje kreeg op de hoek van Geestenspoor en Driehoekstraat naast de parking, op een klein stukje groen. Het beeldje werd op 9 september 1990 op zijn sokkel gezet en stelt een mannelijke Bierpruver voor die een aker in de hoogte houdt, een koperen ketel waarin vroeger bier werd gebrouwen. Deze koperen ketels zijn ook verwerkt in het wapenschild van Ekeren. Door huisbrouwerij de 3 vaten wordt het bier Bierpruver gebrouwen. Op 30 juni 2015 is het beeld verplaatst naar het vernieuwde Kristus-Koningplein.[9]

De Notenboom gebouwd in 1925

Op de zondag na carnaval wordt in Ekeren een oud folklorespel beoefend : gansrijden, waarbij ruiters op boerenpaarden trachten de kop van een in een net opgehangen dode gans af te trekken. Wie daarin slaagt is voor één jaar koning van de inrichtende vereniging. De gansrijdersvereniging van Ekeren heet De Lustige Gans, welke in 2007 voor het eerst, na een onderbreking van zeventig jaar, het gansrijden in Ekeren inrichtte. De naam van de vereniging verwijst naar een Ekerse gansrijdersmaatschappij uit het begin van de twintigste eeuw. Het gansrijden wordt ook beoefend in de andere polderdorpen ten noorden van Antwerpen: Hoevenen, Stabroek, Lillo, Berendrecht en Zandvliet.

Op de eerste zaterdag van maart gaat sinds 1973 doorheen het centrum van Ekeren een internationale carnavalstoet uit, ingericht door de Ekerse carnavalvereniging De Bierpruvers.

Op de zondag voor Pasen wordt in Ekeren een variant van het gansrijden te paard beoefend : hanenrijden, waarbij de gans vervangen is door een haan en de paarden door fietsen. Het Ekerse hanenrijden wordt sinds 1979 ingericht door de carnavalvereniging De Bierpruvers, in navolging van een traditie die in Ekeren bestond in de jaren 1946-1955.

Sinds 1999 wordt in Ekeren in de loop van augustus een gratis muziekfestival georganiseerd : Cirque@taque, in een organisatie van de vereniging Cirque@. De eerste jaren ging het festival door op de parochie- en scoutsterreinen in de wijk Bunt. Sinds 2006 vindt Cirque@taque plaats op de zogenaamde Evenementenweide in het park Hof de Bist in de wijk Donk.

In de loop van het jaar zijn er in de verschillende wijken van Ekeren wijkfeesten. Zo zijn er de Mariaburgse Feesten in Sint-Mariaburg, de Buntse Feesten op de Bunt, en de Nobele Dagen van de Donk in Ekeren-Donk.

Ekeren telt twee spoorwegstations op de spoorlijn van Antwerpen naar Roosendaal: station Ekeren en station Sint-Mariaburg. Het station Antwerpen-Noorderdokken, langs spoorlijn 12 en spoorlijn 27A, ligt op voormalig Ekers grondgebied. De Ekerse spoorweghaltes station Ekeren-Brug en station Leugenberg, op spoorlijn 27A, zijn nu gesloten voor reizigers. Ook het voormalige station Heikestraat is sinds de laatste wereldoorlog gesloten en afgebroken.

Ekeren ligt ook langs de autosnelweg A12 Antwerpen - Bergen op Zoom en de autosnelweg A1 Antwerpen - Breda.

De gewestweg N114 loopt dwars door het dorp en verbindt de N180 Noorderlaan in Antwerpen met de N11 in Stabroek. Ten zuiden van de Sint-Lambertuskerk is de N114 gesplitst. De N114a vormt de noordelijke rijrichting.