Spaanse Successieoorlog

De troepenopstelling zag er in 1702 als volgt uit: de Franse en Spaanse legers stonden op hun eigen grondgebied en dat van hun bondgenoten. Dit betekent dat het Heilige Roomse Rijk vanuit Italië en vanuit het Rijnland bedreigd werd. De meest oostelijke Franse troepen waren gelegerd in het keurvorstendom Keulen, een extra gevaarlijke positie omdat ze vanaf hier de hand konden reiken naar nieuwe Duitse bondgenoten en rechtstreeks de Republiek konden binnenvallen. Het Staatse strijdplan voor 1702 was dan ook gericht op de verovering van dit gebied, in het bijzonder van de Keulse vesting Keizersweerd.

Voor dit doel werd de maarschalk van Nassau-Saarbrücken met een leger naar Keizersweerd gezonden. Menno van Coehoorn, expert in vestingbouw en -belegering, en de burggraaf van Athlone zouden in respectievelijk Staats-Vlaanderen en Staats-Brabant afleidingsmanoeuvres uitvoeren, maar daarvan kwam niets terecht. Omdat de Fransen ook de linkeroever van de Rijn beheersten, sleepte het beleg van Keizersweerd zich eindeloos voort. Uiteindelijk probeerde de Franse maarschalk Boufflers door het beleg te breken door Nijmegen aan te vallen, maar de Nederlanders sloegen deze aanval af. De Fransen stonden niet meer tussen de Republiek en Keizersweerd; de stad werd ingenomen.

Hierna nam de Britse generaal John Churchill, de latere hertog van Marlborough, de leiding van de Brits-Staatse troepen over. Het leger trok de Spaanse Nederlanden binnen en nam langs de Maas de vestingen Venlo, Roermond en Stevensweert in. De succesvolle campagne van dat jaar werd afgesloten met de verovering van Luik.

De Brits-Staatse vloot had tevergeefs gepoogd het Spaanse Cádiz, de thuishaven van de waardevolle Zilvervloot, te veroveren. Kort daarna vernamen de commandanten van deze vloot dat de Zilvervloot in Vigo was aangekomen. Hierop zette de vloot koers naar Vigo, alwaar bij de Slag bij Vigo de fortificaties rond de stad veroverd werden. De vijftien Franse schepen die de Zilvervloot escorteerden werden vernietigd of buitgemaakt; de Zilvervloot, met aan boord 1 miljoen pond aan schatten, viel in Brits-Staatse handen.

De Republiek richtte zich nu op Bonn. De voorgenoemde Menno van Coehoorn dwong de stad tot overgave, en nu sloot de Keulse keurvorst vrede. Hierop gaf Marlborough aan Coehoorn het bevel Antwerpen in te nemen. De geplande schijnaanvallen rond deze stad werden echter matig uitgevoerd. In de Slag bij Ekeren troffen Frans-Spaanse troepen de Staatse troepen. De Fransen hanteerden een betere strategie, maar door de vuurkracht en discipline van de Staatse troepen eindigde de slag onbeslist.

Ondertussen behaalden de Franse legers in Zuid-Duitsland grote successen omdat het keurvorstendom Beieren partij gekozen had voor de Fransen; de keurvorst van Beieren Maximiliaan II Emanuel van Beieren had namelijk zijn eigen redenen om zich tegen de Oostenrijkse Habsburgers te keren. Dit werd voor de Alliantie gecompenseerd doordat op het Italiaanse oorlogstoneel Victor Amadeus II van Sardinië (toen slechts hertog van Savooie) overliep naar de Geallieerden.

Reeds in 1703 had de Republiek een aanzienlijke strijdmacht naar de Boven-Rijn gestuurd om de Duitsers te helpen de Franse opmars naar Wenen tegen te houden. Marlborough, Anthonie Heinsius en de gezant van het Duitse rijk kwamen vervolgens op het idee een aantal legers samen te trekken in Zuid-Duitsland om in Beieren het overwicht te behalen. Marlborough marcheerde dus met zijn Britse troepen naar de Donau en voegde zich bij de Deens-Staatse troepen.

De eerste krachtmeting vond plaats bij Donauwörth, waar de Geallieerden de Beierse stellingen bestormden. Een Frans hulpleger onder leiding van maarschalk Tallard schoot te hulp. De troepen voerden verschillende manoeuvres uit en leverden uiteindelijk strijd bij de Slag bij Blenheim (Blindheim), waarbij Tallards leger bijna volledig vernietigd werd en een ander Frans leger genoodzaakt was zich uit het Duitse rijk terug te trekken. Het was de zwaarste Franse nederlaag in decennia. Heel Zuid-Duitsland was nu bevrijd en Beieren had geen strijdmacht meer.

Een Brits-Staatse vloot veroverde in augustus Gibraltar, het strategische punt waar de 14 km brede Straat van Gibraltar tussen de Middellandse Zee en de Atlantische Oceaan beheerst kan worden. Later werden hier voorzieningen aangelegd waardoor de Britse vloot ook 's winters deze doorgang zou beheersen. De Franse vloot trachtte het tij te keren, maar de Zeeslag bij Málaga tegen de Brits-Staatse vloot eindigde onbeslist; de Geallieerden behielden Gibraltar. Tot op de dag van vandaag is Gibraltar in Britse handen, al heeft Spanje de aanspraak op het herstel van zijn territoriale integriteit nooit opgegeven.

Reeds tegen het einde van de campagne van 1704 lieten de Geallieerden in het dal van de Moezel troepen achter en bouwden ze er voorraden op om het daaropvolgende voorjaar via deze vallei Frankrijk binnen te dringen. Dat voorjaar kwamen de keizerlijke troepen echter niet volgens afspraak in het veld en dus startte Marlborough zijn opmars pas begin juni 1705. Hij stuitte echter spoedig op Villars, die een veldslag handig uit de weg ging. Van het Moezelplan kwam daarom niets terecht.

Ondertussen hadden de Fransen Hoei ingenomen en maakten ze zich op voor het beleg van Luik. Marlborough moest daarom naar de Zuidelijke Nederlanden terugkeren. Opnieuw probeerde hij de Brabantse linies te forceren, wat hem na enkele zeer geslaagde manoeuvres lukte (juli). Daarbij behaalden de Geallieerden een overwinning in een klein gevecht bij Eliksem. Die overwinning werd geconsolideerd door de inname van de vesting Zoutleeuw.

Frankrijk begon in 1706 met hernieuwd moreel. Lodewijk gaf aan de hertog van Villeroy de opdracht krachtdadiger op te treden in de Zuidelijke Nederlanden en een veldslag niet uit de weg te gaan. De campagne moest aangevat worden met de herovering van Zoutleeuw. Villeroy marcheerde in mei dus met een groot Frans-Beiers leger in de richting van Zoutleeuw. Prompt marcheerde Marlborough naar de Mehaigne, waardoor Villeroy naar het zuiden gedreven werd. Bij de Slag bij Ramillies (23 mei 1706) bleek het Frans-Beiers leger in aantallen wel gelijk aan het geallieerde leger, maar niet in kwaliteit en bevelvoering. Na een voor beide zijden bloedige strijd blies het Frans-Beierse leger de aftocht en trok zich terug in Frankrijk. Dit leidde ertoe dat vrijwel heel Brabant en Vlaanderen de kant van de Geallieerden kozen.

In Italië verliep de strijd voor Frankrijk en Spanje niet beter. Ze liepen Savooie en Piëmont onder de voet, met uitzondering van Turijn. Tijdens de belegering van Turijn voerden Victor Emanuel en gouverneur Daun echter een vakkundige en hardnekkige verdediging. Hierdoor kon prins Eugène van Savooie de stad tijdig ontzetten (7 september 1706). Het gevolg was dat Savooie zichzelf bevrijdde en dat voor Frankrijk en Spanje de kans om Noord-Italië te behouden verloren ging.

Voor 1707 hadden Marlborough en Heinsius gepland het zuiden van Frankrijk binnen te dringen terwijl ze in de Zuidelijke Nederlanden in het defensief zouden blijven. Dit lukte in zoverre dat ze Noord-Italië en het koninkrijk Napels veroverden. De operatie tegen Toulon onder Eugène eindigde echter in een mislukking. Het enige pluspunt voor de Geallieerden was dat circa 15 Franse linieschepen buiten gevecht werden gesteld.

In Spanje kreeg de Alliantie echter een zware tegenslag te verduren toen een gezamenlijk leger in de Slag van Almansa een zware nederlaag leed. De Spaans-Franse troepen die hier strijd geleverd hadden maakten gebruik van de gelegenheid om hun greep op het koninkrijk Valencia te versterken, dat hierdoor zijn laatste autonomie aan de Bourbons verloor.

Begin 1708 slaagde het Franse leger erin om, middels een samenzwering van de graaf van Bergeyck, Brugge en Gent te heroveren. Om de controle over deze plaatsen zeker te stellen marcheerden de Fransen vervolgens naar Oudenaarde, maar stuitten daar op het Brits-Staatse leger onder Marlborough, hetgeen leidde tot de Slag bij Oudenaarde. Het Franse leger werd verpletterd, waardoor het moest afzien van de bezetting van Oudenaarde. Marlborough trok verder naar Rijsel; de stad capituleerde kort daarna. De Brits-Staatse troepen trokken vervolgens noordwaarts om, na de Slag bij Wijnendale, de Fransen ook uit Brugge en Gent te verjagen.

In 1709 lanceerden de Geallieerden drie invasies in Frankrijk, maar twee daarvan waren zo klein dat ze als afleidingsmanoeuvres beschouwd kunnen worden. De meest serieuze was die van Marlborough en van Eugène van Savooie richting Parijs. Het kwam in Noord-Frankrijk tot een treffen in de Slag bij Malplaquet, de bloedigste slag van de hele oorlog. Hoewel de Fransen verslagen werden, verloren zij "slechts" 10.000 doden en gewonden, maar de Geallieerden wel 20.000, waardoor die niet tot een achtervolging in staat waren. Een zekere oorlogsmoeheid maakte zich van de Geallieerden meester. Wel konden ze Bergen nog innemen.