Veendam (plaats)

In 1655 wordt het kerspel (= kerkdorp) onder Muntendam afgescheiden van Zuidbroek en Muntendam. Het nieuwe kerkdorp komt Veendam en Wildervank te heten. In 1687 wordt de Grote Kerk gebouwd. In 1702 worden Veendam en Wildervank zelfstandige kerspels. Veendam gaat bij die gelegenheid strijken met het wapen, dat zijn betekenis eerder aan de geschiedenis van Wildervank ontleent dan aan die van Veendam. Door de gemeentelijke herindeling komt de gemeente Wildervank op 1 januari 1969 te vervallen. Gelijktijdig worden delen van Wildervank gesplitst tot de nieuwe gemeenten Veendam en Stadskanaal.

Veendam heeft in het gebied van de Groninger Veenkoloniën altijd een bijzondere plaats ingenomen. De geschiedenis is 350 jaar geleden begonnen met turfafgravingen. Veendam heeft voor een deel de typische veenkoloniale lintstructuur, behalve in de buurt van het centrum. Die structuur is veroorzaakt door de aanwezigheid van het riviertje de Oude AE, waardoor het parallel lopende Ooster- en Westerdiep in noordelijke richting van elkaar moesten wijken. Hieraan dankt Veendam de vorkstructuur, waartussen komvorming kon ontstaan. Daardoor kreeg Veendam een echt centrum in plaats van een langgerekt bebouwingslint. Het centrum wordt gekenmerkt door ruimte, groen en waterpartijen (Parkstad Veendam). Dit bijzondere karakter heeft van oudsher aantrekkingskracht uitgeoefend op de bewoners.

Uit de oorspronkelijke turfvaart ontstond in de loop der tijden een zo belangrijke kustvaart, dat Lloyds Register in 1868 haar eerste kantoren op het vasteland van Europa oprichtte in Amsterdam, Rotterdam en Veendam. Het is Hendrik Pieter Hazewinkel geweest die zijn stempel op de ontstaansgeschiedenis van het Lloyd’s Register in Nederland heeft gedrukt. De Veendammer zeekapitein Hendrik Pieter Hazewinkel was hoog opgeleid op het gebied van buitenlandse handel en publiceerde in 1870 op eigen initiatief een klein boekje onder de naam ‘A short sketch of the English Lloyd’s’. In de huidige tijd zou men dit een als zakelijke brochure beschouwen waarin de geschiedenis en de diensten werden omschreven.

Naast de zeevaart speelde de landbouw in de 19de eeuw een belangrijke rol. Na de vervening werd de grond gebruikt voor landbouw. Uit die landbouw kwam een belangrijke agrarische industrie voort: de aardappelzetmeel- en derivatenindustrie. Het huidige Avebe is daarvan afgeleid. In de tweede helft van de 19e eeuw verliezen de scheepvaart en de scheepsbouw zoveel betekenis dat werd overgeschakeld op onder andere metaalverwerkende industrie.

De gemeente Veendam is een industriële gemeente, waarbij een belangrijk deel van de industrie georiënteerd is op de landbouwproductenverwerkende bedrijven. We treffen talloze bedrijven aan die zich rond dit thema hebben ontwikkeld tot veelal internationale concerns. Zo worden in Veendam vele duizenden containers per jaar overgeslagen op een van de grootste inland-containerterminals van Nederland. De provincie Groningen heeft Veendam een regionale functie toebedeeld voor kantoorvestigingen.

Veendam en Wildervank kenden dankzij de vervening een zeer gemêleerde bevolking. Een deel van de pioniers kwam uit Friesland, de Kop van Overijssel en het Duitse grensgebied. Ook was er een relatief grote Joodse gemeenschap. Er was zelfs een plaatselijke afdeling van de Maatschappij tot Nut der Israëlieten in Nederland.In de twintigste eeuw werd er een Vereniging voor Hulp aan Palestina-pioniers opgericht en een joodse culturele jongerenvereniging. In dezelfde periode namen verscheidene joodse inwoners van Veendam-Wildervank deel aan het openbaar bestuur. Na 1900 nam het aantal Joodse inwoners weer af. Tijdens de Tweede Wereldoorlog wisten slechts enkelen de holocaust te overleven. Met de komst van gastarbeiders in de landbouw- en textielindustrie ontstond een Turkse gemeenschap in Veendam. In de loop van de 20e eeuw groeide het aantal inwoners van Veendam naar ruim 20.000 inwoners.[2] De geschiedenis van Veendam is onderwerp van het Veenkoloniaal Museum[3], gelegen in het centrum van het dorp. De gemeente Veendam telt in 2011 zo'n 28.500 inwoners.

De plaats Veendam bestaat uit de volgende Wijken:

• Centrum
• Noord
• Sorghvliet
• Buitenwoel

Voor een uitgebreide wijk en buurtindeling zie: Wijken en buurten in Veendam.

In 2006 gingen stemmen op om een deel van het in de jaren zeventig gedempte Beneden Oosterdiep weer open te graven. Hiermee zou de sfeer van vroeger moeten terugkeren. Op 4 juli en 5 juli 2006 werd hiervoor een burgerraadpleging georganiseerd. 148 bewoners deden aan deze raadpleging mee en brachten hun stem uit op een van de drie voorgelegde varianten.[4] De gekozen variant is uitgewerkt in het project Van Trein naar Plein waarbij ook de Stationsstraat en de Van Berensteijnstraat werden heringericht. De route is voorzien van drie kunstwerken, een nabij het station, een bij het Oosterdiep en de laatste bij de Veenlustpassage. De bekroning van de herinrichting was het herplaatsen van de Burgemeester Wilkensfontein nabij het Hertenkamp.

Een deel van Veendam is een beschermd dorpsgezicht: omgeving Oosterdiep en Tusschendiepen.

• Veendammer muzieknacht (meerdere keren per jaar)[5]
• Toeterrit (april)[6]
• Bloemetjesmarkt (mei)
• Night of the Guitars (juni)
• Turfdagen (september)
• Pruiverij (september)
• Straatmuzikantenfestival (september)

Dankzij het initiatief van Anthony Winkler Prins was Veendam de eerste plattelandsgemeente met een vijfjarige Hogere Burgerschool. Op 20 april 1864 kreeg de gemeente groen licht vanuit Den Haag om de HBS te mogen bouwen. Twee jaar later, op 3 september, opende de school haar deuren. In 1911 kreeg Veendam een RHBS, de tweede plattelands RHBS van Nederland na Hengelo. Het oude gebouw van de RHBS is nu het onderkomen van het Veenkoloniaal Museum. In 1967 ging een aantal Veendammer scholen, waaronder het Winkler Prins Lyceum, fuseren. De Winkler Prins groeide uit tot een van de grootste scholengemeenschappen.

Het Kristalbad was een groot openluchtzwembad dat zeer geliefd was in de regio. Het werd eind jaren 80 afgebroken om plaats te maken voor een parkeerplaats van de voetbalvereniging SC Veendam. Het huidige zwembad in de gemeente heet Tropiqua en is een overdekt subtropisch zwembad. In 1925 werd, met name door toedoen van de jurist Mr. Evert Jan Bulder, de "Hockeyvereniging Veendam” opgericht. Twee jaar later werd voor de naam Daring, of wel voluit Mix Hockeyclub Daring gekozen.

• 
  Sportpark de Langeleegte – SC Veendam en Veendam 1894
• 
  Stadion De Langeleegte – thuishaven van SC Veendam

Veendam had in het verleden een spoorwegstation aan de lijn Zuidbroek - Ter Apel van de Noordoosterlocaalspoorweg-Maatschappij (NOLS). Dit station werd in 1953 gesloten voor reizigerstreinen, maar de lijn bleef in gebruik voor goederentreinen. Sinds 1 mei 2011 is station Veendam weer open en is er een treinverbinding voor personen van Veendam via Zuidbroek naar Groningen. Elk half uur vertrekt een trein van Arriva, die alle stations onderweg aandoet. Daarvoor is een nieuw kopspoor met perron in Veendam aangelegd. Er zijn plannen om de trein in de toekomst door te trekken naar Stadskanaal op de route van de toeristische spoorweg Stichting Stadskanaal Rail (STAR). In een voormalige bedrijfsloods naast het treinstation in Veendam werd in 2011 een nieuw busstation ingericht voor de streekbussen van Qbuzz.

• 
  Het oude treinstation in Veendam.
• 
  Arriva trein op het nieuwe eindpunt in Veendam.
• 
  Nieuw busstation in de voormalige loods

Veendam heeft een eigen zweefvliegveld, NNZC genaamd (Noord Nederlandse Zweefvlieg Club).[7]