Antwerpse premetro
De Antwerpse premetro is een netwerk van tramtunnels, gebruikt door de lijnen 2, 3, 5, 6, 8, 9, 10 en 15 van de Antwerpse tram. De benaming premetro komt vanuit de oorspronkelijke bedoeling om de tramtunnels later om te bouwen voor een metronet. In Antwerpen heeft men echter tijdens de bouw in 1974 reeds besloten om de tunnels niet meer om te bouwen. De later gebouwde ondergrondse stations hebben een kleinere perronlengte. Alleen de stations Meir, Opera, Diamant en Plantin zijn als 'premetro' stations gebouwd.
Premetro van Antwerpen
| ||||
 | ||||
 | ||||
Premetrostation Meir | ||||
| Basisgegevens | ||||
| Locatie | Antwerpen, België | |||
| Vervoerssysteem | premetro | |||
| Startdatum | 25 maart 1975 | |||
| Lengte trajecten | 11,5 km | |||
| Aantal lijnen | 8 | |||
| Lijn(en) |         | |||
| Aantal stations | 12 | |||
| Spoorwijdte | 1.000 mm | |||
| Uitvoerder(s) | De Lijn | |||
| Netwerkkaart | ||||
 | ||||
| ||||
Het tunnelnetwerk is in totaal 13,2 km lang en telt 19 stations. Hiervan zijn er 11,5 km en 12 stations in exploitatie, 0,3 km zijn dienstsporen en de resterende 1,4 km (een tunnel onder de Kerkstraat en Pothoekstraat) is enkel in ruwbouw aanwezig en is niet in gebruik. Ook de Reuzenpijp onder Turnhoutsebaan heeft naast de twee in 2015 afgewerkte stations Astrid en Zegel nog vijf stations die wel in ruwbouw afgewerkt zijn, maar nog niet in gebruik genomen zijn.
Naast de Antwerpse premetro heeft België nog twee premetronetwerken, namelijk de Brusselse premetro en de Métro Léger de Charleroi.
Geschiedenis
Op 25 maart 1975 werd het eerste tunnelgedeelte geopend met de stations Opera, Meir en Groenplaats. De trams van de lijnen 2 (uit Hoboken) en 15 (uit Mortsel) keerden op de ondergrondse keerlus onder de Groenplaats. Op 10 maart 1980 werd de lijn aan de kant van station Opera uitgebreid met de stations Diamant (bij het Centraal Station) en Plantin. Bij station Diamant was weinig ruimte en daarom liggen de tunnelkokers boven in plaats van naast elkaar. Ook in station Plantin liggen de perrons op verschillende niveaus, in dit geval in verband met een splitsing van de tunnel ten zuiden van het station. Deze eerste stations waren met de toekomstige metrogedachte voorzien van 90 meter lange perrons. De latere premetrostations zijn gebouwd met de goedkopere perronlengte van 60 meter omdat een toekomstige metro niet meer gepland werd, hooguit langere of gekoppelde trams.
In 1983 werd begonnen met de bouw van de Brabotunnel, een premetrotunnel bestaande uit twee kokers onder de Schelde, tussen de Groenplaats en Linkeroever. Op 21 september 1990 werd de tunnel geopend door Vlaams minister van verkeer Johan Sauwens. Deze een kilometer lange uitbreiding heeft een diep gelegen station (Van Eeden). Bij de Halewijnlaan komt de tram aan de oppervlakte, om daarna langs de Blancefloerlaan naar de rand van de stad te rijden. Sinds februari 2002 rijdt tramlijn 3 door naar Zwijndrecht.
Tussen 1977 en 1982 werd een tweede premetrotunnel (onder de Turnhoutsebaan) aangelegd. Enkel de stations hiervan moesten nog ingekleed worden, maar nadat in 1988 de gewesten verantwoordelijk werden voor de openbare werken, werd in 1989 de bouw van deze tunnel stilgelegd. Wel kwam op 1 april 1996 een noordelijke premetrotunnel van station Opera naar het Sportpaleis gereed. Deze geboorde tunnel werd in gebruik genomen door lijn 3 uit Merksem die tot dan toe bovengronds via de Pothoek- en Kerkstraat naar de Melkmarkt reed. De stations aan deze lijn (vanaf Opera) zijn: Astrid (onder het Koningin Astridplein bij het Centraal Station), Elisabeth, Handel, Schijnpoort en Sport. Met uitzondering van Elisabeth hebben al deze stations perrons op verschillende niveaus, zoals eerder toegepast in Diamant en Plantin, zij het niet overal vlak boven elkaar. De tram komt weer aan de oppervlakte via de oprit van de Gabriël Theunisbrug over het Albertkanaal.
Sinds 4 maart 2006 rijdt ook tramlijn 5, van Deurne-Noord naar Linkeroever via dit premetrotraject, zonder echter station Sport aan te doen. Deze lijn maakt gebruik van een deel van de premetro dat nog niet eerder gebruikt werd, tussen station Schijnpoort en de Ten Eekhovelei. Sinds de komst van deze lijn rijdt er op het traject Linkeroever – Centrum iedere 2,5 minuut een tram en is lijn 3 op de noordelijke premetrotak wat ontlast. Sinds 27 oktober 2007 rijdt ook tramlijn 6 door de premetrotunnels, tussen Plantin en Sport. Het gebruikt een voordien ongebruikt stuk premetro tussen stations Diamant en Astrid, dat eerder enkel door in- en uitrukkende trams werd gebruikt.
Sinds 1 september 2012 rijdt lijn 2 niet meer naar Linkeroever, maar samen met lijn 3 naar Merksem. De nieuwe tramlijn 9 rijdt sindsdien van Eksterlaar naar Linkeroever, naast de lijnen 3, 5 en 15. Tramlijn 9 maakt gebruik van de open helling naar de Mercatorstraat, die tot dan enkel voor dienstritten of omleidingen werd gebruikt. Zo rijden er dan in iedere premetrotak vier tramlijnen. Naast de genoemde lijnen 3, 5, 9 en 15 in de westelijke premetrotak, zijn dit in de noordelijke premetrotak de lijnen 2, 3, 5 en 6 en in de zuidelijke premetrotak de lijnen 2, 6, 9 en 15.
Op 18 april 2015 is het oostelijk traject onder de benaming Reuzenpijp gedeeltelijk in gebruik genomen. In de eerste fase startte tramlijn 8 in het station Astrid en dan verder via Zegel naar de Herentalsebaan te Deurne. Bovengronds gaat het dan richting oosten tot de park & ride aan het rond punt in Wommelgem. Exact twee jaar later begon ook tramlijn 10 de Reuzenpijp te gebruiken: vanaf 18 april 2017 reed deze lijn op het traject Astrid – Wijnegem.[1] Op 3 juni 2017 werden de lijnen 8 en 10 zuidwaarts verlengd, over de Leien naar het Zuidstation (lijn 8) en het Schoonselhof (lijn 10).[2] Sinds 16 september 2017 rijdt tram 10 via de helling aan het Foorplein de Reuzenpijp in en is ook deze aftakking in gebruik genomen. Vlak voor station Zegel sluit deze aftakking aan op de bestaande tunnel. Op 8 december 2019 werd het station Opera heropend als kruisstation voor lijn 10; op dezelfde dag werd lijn 8 weer ingekort tot P&R Wommelgem - Astrid.
'Ongebruikte' premetro
Buiten de tien kilometer reeds functionerende tunnels bestaat er nog een kort stuk (1,4 kilometer) dat niet in gebruik is. Het gaat hier om de tussen 1977 en 1982 gegraven tunnels die aansluiten op de Reuzenpijp en liggen onder de Kerkstraat en Pothoekstraat. De spoortunnels van deze zijtak zijn vrijwel volledig afgewerkt (met uitzondering van de bovenleiding, sporen en signalisatie). Hier bevinden zich ook twee station in ruwbouw: Stuivenberg en Sint-Willibrordus. Ook in de Reuzenpijp bevindt zich een aantal slapende stations, namelijk Morckhoven, Collegelaan (RVP 6), Foorplein, Drink (RVP 3) en Carnot (RVP 2). Zonder te stoppen wordt langs deze stations in ruwbouwstaat gereden.
In 2014 kondigde de nieuwe Vlaamse regering aan de ingebruikname van de tunnel onder de Kerkstraat en de Pothoekstraat, langs stations Stuivenberg en Sint-Willibrordus te gaan onderzoeken.
Het in december 2018 afgesloten stedelijk bestuursakkoord van de nieuwe coalitie voor de periode 2019-2024 vermeldt expliciet dat deze tunnel samen met beide stations in gebruik zal worden genomen (al wordt er in de tekst verwezen naar stations "Kerkstraat" en "Pothoekstraat"). Dit akkoord kondigt ook de ingebruikname aan van stations Drink en College.
Vroegere plannen
De eerste as is volledig in gebruik, de tweede is gedeeltelijk in gebruik. Buiten de twee gerealiseerde assen werd een verlenging van de tweede as voorzien met de stations Park en Bank ter hoogte van respectievelijk de Marie-Theresialei en de Nationale Bank op de Frankrijklei. Ook bestonden er plannen voor een derde as die in noord-zuid richting van het Klapdorp langs de Melkmarkt en het station Groenplaats onder de Nationalestraat in de richting van het Museum voor Schone Kunsten zou lopen. De premetro zou dan de haltes Klapdorp, Melkmarkt, Groenplaats (kruisstation), Sint-Andries en Tropisch Instituut aandoen. Deze plannen zijn nooit verder gekomen dan de ontwerpfase.
Premetrostations
De Antwerpse premetro beschikt ook over tal van ondergrondse stations. De meeste zijn in gebruik, op zeven 'spookstations' na.
Stations in gebruik
- Astrid (geopend in 1996 - als kruisstation in 2015)
- Diamant (geopend in 1980)
- Elisabeth (geopend in 1996)
- Groenplaats (geopend in 1975 als eindstation, vanaf 1990 als doorgangsstation)
- Handel (geopend in 1996)
- Meir (geopend in 1975)
- Opera (geopend in 1975 - als kruisstation in 2019)
- Plantin (geopend in 1980)
- Schijnpoort (geopend in 1996)
- Sport (geopend in 1996)
- Van Eeden (onder de naam 'Frederik van Eeden' geopend in 1990 - rond 2012 'Van Eeden')
- Zegel (geopend in 2015)
Stations niet in gebruik
- Carnot (LIVAN I RVP 2)
- Collegelaan (college) (LIVAN I RVP 6 - wordt geopend voor 2024)
- Drink (LIVAN I RVP 3 - wordt geopend voor 2024)
- Foorplein
- Morckhoven (LIVAN I RVP 7)
- Sint-Willibrordus (wordt geopend voor 2024)
- Stuivenberg (wordt geopend voor 2024)
Externe links
- Antwerpse premetro op UrbanRail.Net
- Foto's slapende premetrostations (gearchiveerd)
- Foto impressie pre-metro (2012)
Bronnen, noten en/of referenties
|
 |
Zie de categorie Trams in Antwerpen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |
| Stations van de Antwerpse premetro | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
.svg.png){kind=small}