Kabinetsformatie Nederland 2012

Nadat de Tweede Kamer op initiatief van de leden Schouw en Van der Ham in het voorjaar van 2012 het reglement van orde veranderde, en zelf het initiatief nam tot de kabinetsformatie, werd de rol van de koningin beperkt.[2] Toenmalig koningin Beatrix werd wel over de actuele politieke situatie en het verloop van de formatie geïnformeerd door haar vaste adviseurs, de voorzitters van Eerste en Tweede Kamer en de vicepresident van de Raad van State.

Op 13 september vergaderden de partijen met Tweede Kamervoorzitter Gerdi Verbeet en werd VVD-minister Henk Kamp aangesteld als verkenner. Kamp sprak met alle fractievoorzitters en zou daarna in een debat met de Tweede Kamer namen geven van één of meerdere informateurs. Tevens zou de Tweede Kamer de opdracht formuleren voor de informateur.[3]

Op 14 september nodigde verkenner Kamp alle fractievoorzitters uit voor een gesprek. VVD, PvdA, PVV, CDA, D66, ChristenUnie, GroenLinks, SGP en 50Plus adviseerden hem om een coalitie van ten minste VVD en PvdA te onderzoeken. SP adviseerde een kabinet bestaande uit PvdA, SP, CDA en D66. De Partij voor de Dieren adviseerde eerst VVD en PvdA met hun geestverwante partijen een poging te wagen alvorens VVD en PvdA samen te laten praten.

Op 17 september hield verkenner Kamp eerst twee afzonderlijke gesprekken met Diederik Samsom (PvdA) en Mark Rutte (VVD) en vervolgens een gezamenlijk gesprek. De conclusie hiervan was dat er vertrouwen voor een vruchtbare samenwerking is.[4]

's Ochtends 18 september (Prinsjesdag) praatte verkenner Kamp nog met de voorzitter van de Eerste Kamer (Fred de Graaf) over de invloed van de Eerste Kamer op een mogelijk coalitievorming.[5]

In zijn eindverslag, uitgebracht op 18 september, adviseerde verkenner Kamp een informatieronde te starten naar een VVD/PvdA-coalitie, omdat alle partijen -behalve SP en PvdD- meenden dat allereerst een coalitie van minstens die twee partijen moest worden geprobeerd, en er bovendien geen draagvlak was om er in de eerste fase eventueel andere partijen bij te betrekken.[6] Hij raadde naast zichzelf (als VVD-informateur) ook oud PvdA-partijleider Wouter Bos aan als informateur.[7]

Op 19 september sloten Stef Blok (VVD) en Jeroen Dijsselbloem (PvdA) als secondanten aan bij de gesprekken.[8]

Diederik Samsom en Mark Rutte lichten de maatregelen uit het deelakkoord toe.

Op 20 september debatteerde de Tweede Kamer, na de beëdiging van de nieuwgekozen Kamerleden, over het verslag van Kamp en ging akkoord met diens voorstel om hemzelf en Wouter Bos tot informateur te benoemen.[9] Op 21 september 2012 ontvingen de informateurs hun opdracht van waarnemend Kamervoorzitter Martin Bosma en begonnen zij de informatiegesprekken.[10]

Op 26 september 2012 besloten de partijen om de minister voor Immigratie en Asiel te schrappen. Deze minister is er voor het eerst gekomen op aandringen van de PVV in het kabinet-Rutte I. Nu zouden ze die minister gaan vervangen door een minister voor Buitenlandse Handel (VVD-voorkeur) of Ontwikkelingshulp (PvdA-voorkeur). Ook maakten de partijen bekend dat er wederom twaalf ministers zouden komen waarvan zowel VVD als PvdA de helft zouden leveren. Over staatssecretarissen werd nog niets gezegd.

Op 1 oktober 2012 presenteerden VVD en PvdA een deelakkoord over de begroting van 2013. Het Begrotingsakkoord 2013 werd hiermee voor een deel aangepast. Punten hieruit waren:

• De zogenaamde langstudeerboete wordt teruggedraaid (inmiddels aanhangig).
• De assurantiebelasting gaat omhoog van 9,7% naar 21%; het vitaliteitssparen wordt geschrapt; er wordt een werkbonus ingevoerd. Deze drie maatregelen zijn inmiddels samen aanhangig als één amendement op het Belastingplan 2013.[11]
• Het liggeld voor zieken verdwijnt, alsmede de eigen bijdrage in de tweedelijns geestelijke gezondheidszorg.
• Snellere verhoging van de AOW-leeftijd, waarbij de voorschotregeling wordt vervangen door een overbruggingsregeling.

De onderhandelaars van VVD en PvdA weerspraken berichten dat er al in één of twee weken een definitief akkoord zal liggen.[12][13]

Op 9 oktober nam de Tweede Kamer de motie-Harbers/Plasterk (33400, nr. 6) aan, waarbij zij verklaarde in te stemmen met het Deelakkoord. De aanwezige leden van de fracties van de PvdA en de VVD waren voor, de aanwezige leden van de overige fracties tegen.[14]

In reactie op een verzoek van een deel van de Tweede Kamer aan de informateurs op de hoogte te worden gesteld van de voortgang van de formatiebesprekingen antwoordden ze op 15 oktober dat er geen akkoorden zijn gesloten na het bekendgemaakte deelakkoord.[15]

Op 28 oktober 2012 maakte het Bureau Woordvoering Kabinetsformatie bekend dat het concept-regeerakkoord de volgende dag aan de fracties van VVD en PvdA zou worden voorgelegd. Daarna zouden onderhandelaars Rutte en Samsom verslag uitbrengen aan informateurs Kamp en Bos.[16]

Informateurs Henk Kamp en Wouter Bos bieden hun eindverslag aan Tweede Kamervoorzitter Anouchka van Miltenburg aan.

Op 29 oktober 2012 boden de informateurs Kamp en Bos hun eindverslag aan de voorzitter van de Tweede Kamer, Anouchka van Miltenburg, aan. Ook presenteerden Rutte en Samsom het regeerakkoord tussen de VVD en PvdA, nadat de fracties akkoord waren gegaan.[17][18][19] Het motto van het kabinet-Rutte II is 'Bruggen slaan'. Tevens maakte PvdA-leider Samsom bekend de Amsterdamse wethouder Lodewijk Asscher voor te dragen als vicepremier namens de PvdA.[20] Een nieuwe minister zonder portefeuille werd ingesteld voor het beleidsterrein wonen en rijksdienst.

Opvallende elementen in het regeerakkoord waren:[21]

• De nominale premie van de Zorgverzekeringswet zou in 2014 sterk worden verlaagd, met aanvullend een inkomensafhankelijke premie (IAP); de zorgtoeslag zou worden afgeschaft (deze maatregelen gingen niet door, zie onder).
• De belastingtarieven in box 1 van de tweede en derde schijf zouden in 2014 ter gedeeltelijke compensatie van de IAP omlaag gaan van 42% naar 37,9%; het tarief van 52% zou zeer geleidelijk naar 49% gaan (deze maatregelen gingen niet door, zie onder).
• Het eigen risico van de zorgverzekering zou vanaf 2015 inkomensafhankelijk worden: ongeveer € 180, € 350, of € 595 per jaar. Dit gaat niet door.[22]
• Het aftrekpercentage van de hypotheekrenteaftrek wordt voor de hoogste inkomens geleidelijk beperkt, ook voor bestaande hypotheken.
• De huren gaan omhoog (inkomensafhankelijk).
• De basisbeurs wordt afgeschaft en vervangen door een leenstelsel.
• Er wordt 1 miljard bezuinigd op Ontwikkelingssamenwerking.
• De Hedwigepolder wordt onder water gezet.
• Het tempo van de afbouw van de dubbele heffingskorting in het referentieminimumloon (en daarmee het tempo van de verlaging van de uitkeringen op bijstandsniveau met uitzondering van de AOW) wordt tijdelijk vertraagd.

In Kamervragen werden allerlei verduidelijkingen van de maatregelen en de koopkrachteffecten gevraagd.[23][24]

Formateur Rutte in gesprek met Lodewijk Asscher, beoogd minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, tevens viceminister-president.

Op 31 oktober 2012 stemde de Tweede Kamer in met het advies van de informateurs om Mark Rutte te benoemen tot formateur.[25] Rutte wordt als fractievoorzitter van de VVD opgevolgd door Halbe Zijlstra.[26] Rutte deelde tijdens het debat over het eindverslag van de informateurs aan de Kamer mede dat hij de wens van de Kamer om de beëdiging in het openbaar te laten plaatsvinden serieus in overweging zal nemen.[27] Rutte streeft ernaar om maandag 5 november 2012 met zijn ministersploeg benoemd en beëdigd te worden en op het bordes te staan, waarna het kabinet-Rutte II een feit is. Voor die tijd worden alle kandidaten gescreend, onder meer door de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD).

Op donderdag 1 november 2012 sprak Rutte met de beoogd vicepremier en minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Lodewijk Asscher (PvdA), beoogd minister voor Wonen en Rijksdienst, Stef Blok (VVD), beoogd minister van Financiën, Jeroen Dijsselbloem (PvdA), beoogd minister van Defensie, Jeanine Hennis-Plasschaert (VVD), beoogd minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Jet Bussemaker (PvdA), beoogd minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, Lilianne Ploumen (PvdA), beoogd staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Sander Dekker (VVD), beoogd minister van Buitenlandse Zaken, Frans Timmermans (PvdA), beoogd minister van Economische Zaken, Henk Kamp (VVD), beoogd staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu, Wilma Mansveld (PvdA), beoogd staatssecretaris van Veiligheid en Justitie, Fred Teeven (VVD) en beoogd staatssecretaris van Financiën, Frans Weekers (VVD).[28]

Op vrijdag 2 november 2012 heeft de formateur gesproken met de beoogd minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Ronald Plasterk (PvdA), beoogd staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Martin van Rijn (PvdA), beoogd staatssecretaris van Economische Zaken, Co Verdaas (PvdA), beoogd staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Jetta Klijnsma (PvdA), beoogd minister van Infrastructuur en Milieu, Melanie Schultz van Haegen (VVD), beoogd minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Edith Schippers (VVD) en beoogd minister van Veiligheid en Justitie, Ivo Opstelten (VVD).

VVD en PvdA leveren gezamenlijk twintig bewindspersonen. De VVD zal zeven ministers leveren, de PvdA zes. Tevens zal de VVD drie staatssecretarissen leveren en de PvdA vier. Er zijn twee ministers zonder portefeuille. Het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie wordt gewijzigd in het ministerie van Economische Zaken.[29]

De ministerposten werden als volgt verdeeld:

• VVD: Minister-president en Algemene Zaken; Economische Zaken; Defensie; Infrastructuur en Milieu; Veiligheid en Justitie; Volksgezondheid, Welzijn en Sport; Wonen en Rijksdienst.
• PvdA: Binnenlandse Zaken; Buitenlandse Zaken; Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking; Financiën; Onderwijs, Cultuur en Wetenschap; Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

De staatssecretarissen werden als volgt verdeeld:

• VVD: Onderwijs, Cultuur en Wetenschap; Financiën; Veiligheid en Justitie.
• PvdA: Economische Zaken; Infrastructuur en Milieu; Sociale Zaken en Werkgelegenheid; Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

Op zaterdag 3 november 2012 hield de PvdA een formatiecongres, waarbij een meerderheid van de leden voor regeringsdeelname stemde. Ook werd het constituerend beraad gehouden in de Trêveszaal.[30] Tevens maakte de formateur aan de Tweede Kamer bekend dat de beëdiging voor het eerst in de Nederlandse geschiedenis live op televisie te volgen zal zijn.[31]

Op 5 november 2012 werden de nieuwe bewindslieden van het kabinet-Rutte II beëdigd.

De regeringsverklaring en het debat daarover waren gepland op 8 november 2012, maar de Tweede Kamer heeft deze uitgesteld tot 13 november omdat toen een in haar opdracht door het NIBUD uit te voeren doorrekening van de koopkrachteffecten beschikbaar zou zijn.

Wegens grote onrust in VVD-kring omtrent de overeengekomen inkomensafhankelijke zorgpremie werd in het eerste bestaansweekend van het nieuwe kabinet het regeerakkoord opengebroken en op essentiële punten gewijzigd.[32][33] Op 12 november 2012 werden wijzigingen van het regeerakkoord bekendgemaakt,[34] met een nieuwe doorrekening door het CPB:[35]

De installatie van het Kabinet-Rutte II.

De herziening van het regeerakkoord is bevestigd in de vorm van de aangenomen motie-Zijlstra/Samsom (met de twee regeringspartijen voor) over alternatieve maatregelen voor de inkomensafhankelijke zorgpremie (33410, nr. 32)[36][37] waarin de Tweede Kamer de regering verzoekt:

• af te zien van de invoering van de inkomensafhankelijke zorgpremie (IAP), de afschaffing van de zorgtoeslag en de sterke verlaging van de nomimale premie (de raming blijft € 1269 voor 2014)
• de belastingtarieven in de tweede en hogere schijven niet te verlagen (dus 42% respectievelijk 52% te laten).
• de gewenste nivellering te bewerkstelligen door de algemene heffingskorting en arbeidskorting van lage en middeninkomens te verhogen en vervolgens inkomensafhankelijk af te bouwen en daarbij de parameters zo aan te passen als weergegeven in de bijlagen (Memo beperken inkomenseffecten[38] en de CPB-doorrekening):
  • De algemene heffingskorting wordt voor lage inkomens hoger, maar wordt met 3% afgebouwd op het inkomenstraject tussen €20.935 en €62.941, en vermindert daarmee met €1260 tot ruim €1000 (equivalent met een tariefsverhoging in de tweede en derde schijf van 3%-punt).
  • De arbeidskorting krijgt een hoger maximum, maar wordt afgebouwd tot €0 bij ruim €110.000.
• voor bestaande en nieuwe hypothecaire leningen vanaf 2014 het maximale aftrektarief in stappen van een half procent per jaar af te bouwen tot 38% en de opbrengst jaarlijks in zijn geheel terug te sluizen in de inkomstenbelasting door een verlenging van de derde schijf
• 250 miljoen euro vrij te maken uit de begroting voor infrastructuur ten behoeve van de sociale agenda, uit te werken door het kabinet in overleg met de sociale partners

De genoemde veranderingen ten opzichte van nu worden in vier stappen doorgevoerd, in 2014 t/m 2017.[39] In maart 2013 pleitte VVD-coryfee Hans Wiegel voor een tussenformatie met CDA en D66 gezien de minderheid van het Kabinet in de Eerste Kamer en de moeizame doorvoering van kabinetsplannen.[40]